Ukraińcy: Naród wschodniosłowiański zamieszkujący głównie Ukrainę, mówiący po ukraińsku i rosyjsku

Ukraińcy są potomkami plemion, zamieszkujących południe Rusi Kijowskiej.

Ukraińcy

українці

Ukraińcy z północnej części Rumunii (region Marmarosz) w oryginalnych kozackich strojach ludowych z Centralnej Ukrainy. Zdjęcie: wieś Mokre 2007
Populacja	około 46 milionów
Miejsce zamieszkania	Ukraina: ok. 36 mln Rosja: 1 927 988 (2010) Polska: 1 351 418 (31.12.2019) Kanada: 1 251 170 Brazylia: 1,7 mln Stany Zjednoczone: 939 759 Mołdawia: 442 475 (2004) Kazachstan: 313 698 (2012) Argentyna: 300 tys. Niemcy: 229 510 Włochy: 230 728 Białoruś: 158 723 (2009) Portugalia: 66 041 Rumunia: 61 350 Słowacja: 55 tys. Łotwa: 45 699 Azerbejdżan: 30 tys. Pozostałe państwa: 200 tys.
Język	ukraiński
Religia	chrześcijaństwo:, prawosławie, katolicyzm (kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, kościół rzymskokatolicki), protestantyzm
Pokrewne	Białorusini, Polacy, Rosjanie, Rusnacy

Osobne artykuły: Wołynianie, Dulebowie (wołyńscy), Bużanie, Polanie (plemię wschodniosłowiańskie), Drewlanie, Ulicze, Tywercy, Siewierzanie i Chorwaci wschodni.

 

 

Ukraińcy mieszkają zarówno na terytorium Ukrainy, jak i w diasporze. Na świecie mieszka ok. 46 milionów Ukraińców, z czego ok. 35 mln – na Ukrainie. W diasporze żyje ok. 7 milionów Ukraińców, przy czym według encyklopedii PWN – 11 mln.

Osobny artykuł: Ukraina (nazwa).

Nazwa „Ukraińcy” jako określenie narodu, pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku w opozycji ukraińskiego ruchu narodowego do oficjalnej ideologii Imperium Rosyjskiego, określającego Rusinów zamieszkujących Kraj Południowo-Zachodni jako Małorusów – regionalny odłam Rosjan. Sam termin ukraina nie miał do XVI wieku charakteru oficjalnego i oznaczał jedynie „ugranicze” („pogranicze”, „krańce państwowe”) poszczególnych terenów, będących pod kontrolą różnych państw. Urzędowo nazwa ta została użyta po raz pierwszy za czasów Rzeczypospolitej w roku 1590 w tytule konstytucji sejmowej według projektu Jana Zamoyskiego: Porządek ze strony Niżowców i Ukrainy. Pierwszy dokument, w którym odnotowano narodowość "Ukraińca", pochodzi z roku 1660. Kiedy abiturient z Ukrainy, Józef Daniel Dzik, wstępował do Uniwersytetu Padewskiego na terenie współczesnych Włoch, wpisał: "Józef Daniel Dzik, wikariusz katedralny Łucki, narodowość – Ukraiński, dystrykt Kijowski". Przed tym wszyscy studenci z Ukrainy, którzy studiowali na uniwersytetach Europy od roku 1353, rejestrowali się jako "Ruteni", "Rusini", przedstawiciele "narodu ruteńskiego z Ukrainy" i rzadziej jako "Roksalanie". Później studenci rejestrowali się jako "Kozacy" (1700, 1746), "Rusko-Ukraińcy" (1763) oraz "Ukraińcy" (1762, 1770)^{[potrzebny przypis]}.

Pierwszym dziełem napisanym w języku ukraińskim była sztuka Eneida Iwana Kotlarewskiego w 1798 roku. Na przełomie XIX i XX wieku Mychajło Hruszewski w 10-tomowej pracy Historia Ukrainy-Rusi (1898–1937) upublicznił termin „Ukrainiec” w sensie społeczno-politycznym.

Za prekursora nowoczesnej literatury ukraińskiej uważany jest Iwan Kotlarewski, który w 1798 roku wydał „Eneidę”, swobodną trawestację dzieła Wergiliusza (Eneida). Ukraińskie Oświecenie reprezentuje filozof i pisarz Hryhorij Skoworoda. Za ukraińskiego poetę narodowego doby romantyzmu uważany jest Taras Szewczenko.

Osobny artykuł: Religia na Ukrainie.

Dominuje wyznanie prawosławne w dwóch strukturach: Kościół Prawosławny Ukrainy (powstały w 2018 r. w wyniku zjednoczenia Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego i Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego) oraz Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego, a na zachodzie Ukrainy Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (ukr. Українська Греко-Католицька Церква). Na terytorium Ukrainy są również wierni Kościoła rzymskokatolickiego, protestanci, wierni judaizmu, islamu i innych wyznań.

W XIX wieku nastąpił proces samookreślenia się Ukraińców jako społeczności na zasadzie etnograficznej (grupy etnicznej), analogicznie do procesów zachodzących w całej Europie (czeskie odrodzenie narodowe, odrodzenie narodowe Słowian Bałkańskich, odrodzenie narodowe Polaków na Śląsku, Warmii i Mazurach, litewskie odrodzenie narodowe etc.).

Na terytorium Austro-Węgier liczebność Ukraińców wynosiła w 1910 ogółem 3 991 000 osób, z czego w Przedlitawii – 3 518 000 osób (Galicja – 3 211 000 (40,2% ludności kraju koronnego), Księstwo Bukowiny – 305 101 Ukraińców (stanowiących 38,39% ludności prowincji)). W Królestwie Węgier (Zalitawii): 472 000 Ukraińców, z czego na Zakarpaciu – 330 010 Ukraińców (stanowiących 54,5% ludności prowincji).

W 1897 w Imperium Rosyjskim mieszkało 22 380 551 Ukraińców(17,81% ogółu ludności Imperium). Zamieszkiwali zwarcie Kraj Południowo-Zachodni (gubernia kijowska (79,2%), wołyńska (70,1%) i podolska (80,9%)), gubernie: chersońską (53,9%), taurydzką (42,2%, wobec 27% Rosjan i 13,6% Tatarów), katerynosławską (68,9%), połtawską (93%), czernihowską (66,4%), charkowską (80,6%), południowo-zachodnią część Obwodu Wojska Dońskiego (28,1% całości ludności Obwodu), obwód kubański (47,4% wobec 42,6% Rosjan), gubernię stawropolską (36,6%), południowo-zachodnią część guberni kurskiej (21,2% ogółu ludności guberni), południowo-zachodnią część guberni woroneskiej (36,2% ogółu ludności guberni).

 

W konsekwencji I wojny światowej i rozpadu najpierw Imperium Rosyjskiego (1917), a później Monarchii Austro-Węgier na etnograficznych terytoriach ukraińskich należących do tego czasu do obu tych państw powstały, zgodnie z zasadą samostanowienia narodów dwa niepodległe państwa ukraińskie: Ukraińska Republika Ludowa i Zachodnioukraińska Republika Ludowa.

Osobne artykuły: Ukraińska Republika Ludowa, Państwo Ukraińskie (hetmanat) i Zachodnioukraińska Republika Ludowa.

1 listopada 1918 na obszarze Galicji Wschodniej została proklamowana Zachodnioukraińska Republika Ludowa, która przestała istnieć w lipcu 1919 po zwycięstwie militarnym Wojska Polskiego w wojnie polsko-ukraińskiej.

Ukraińska Republika Ludowa była sojusznikiem Polski w wojnie polsko-bolszewickiej, do porozumienia rozejmowego z października 1920, gdy Polska uznała Ukrainę sowiecką – państwo marionetkowe Rosji sowieckiej jako podmiot prawa międzynarodowego.

Osobne artykuły: Wojna polsko-ukraińska, Wyprawa kijowska (1920), wojna polsko-bolszewicka i Traktat ryski (1921).

Ostatecznie o przynależności Galicji Wschodniej do Polski zadecydowała 15 marca 1923 roku aliancka Rada Ambasadorów, która na podstawie artykułu 87 traktatu wersalskiego oraz art. 91 i 94 traktatu z Saint-Germain, potwierdziła wschodnie granice Polski i uznała polską suwerenność nad Galicją Wschodnią. Wschodnia granica Polski na Zbruczu została już wytyczona 23 listopada 1922 przez Mieszaną Komisję Graniczną na podstawie ustaleń traktatu pokojowego pomiędzy Polską a RFSRR i USRR, a uprzednio ustalona w traktacie sojuszniczym pomiędzy Polską a Ukraińską Republiką Ludową z 21 kwietnia 1920. 26 września 1922 r. Sejm RP przyjął ustawę o „zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego” – w praktyce swych rozstrzygnięć ustalająca dla obszaru Galicji Wschodniej odrębną kurię polską i ukraińską każdego sejmiku wojewódzkiego, powołanie w ciągu dwóch lat uniwersytetu ukraińskiego finansowanego ze Skarbu Państwa polskiego, język ukraiński jako równorzędny z językiem polskim w urzędach w tychże województwach (z tym, że „władze samorządowe określają same swój język wewnętrznego urzędowania”), zakaz prowadzenia państwowej kolonizacji ziemskiej.

Zobacz w Wikiźródłach tekst Ustawy  z 26 września 1922 roku o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego

W okresie II Rzeczypospolitej region był określany jako Małopolska Wschodnia. Jeszcze w okresie spisu powszechnego 1931 część jego niepolskich mieszkańców (1 126 tys.) stwierdzało, że używa języka „ruskiego”, wobec 1 675 tys. podających język ukraiński jako ojczysty. Jednocześnie 3 256 tys. mieszkańców województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego podawało wyznanie greckokatolickie jako własne (10 tys. prawosławnych).

Zobacz kolekcję cytatów Ukraińcy w Wikicytatach

Zobacz hasło Ukrainiec w Wikisłowniku

• Łemkowie
• Rusini
• Ukaz emski
• Cyrkularz wałujewski
• Ukraińcy w Polsce

• Henryk Batowski: Rozpad Austro-Węgier 1914-1918: sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne. Wyd. II poprawione i uzupełnione. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982.
• Mapa terytorium zamieszkanego przez Ukraińców przed 1939 r. (z portalu ukraińskiego). harazd.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-04)].
• Mychajło Hruszewski: Історія України-Руси (język ukraiński)
• Jarosław Hrycak: Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu. przeł. Katarzyna Kotyńska. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2000. ISBN 83-85854-50-9.