Kijów: Stolica i największe miasto Ukrainy

Ten artykuł dotyczy stolicy Ukrainy. Zobacz też: inne znaczenia słowa „Kijów”.

Kijów

Київ

Złota Brama; Uniwersytet Kijowski; ławra Peczerska; cerkiew św. Andrzeja; kolumna ze słowiańskim bóstwem Berehynią na placu Niepodległości; pomnik Bohdana Chmielnickiego
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Miasto wydzielone	Kijów
Data założenia	przed 482
Prawa miejskie	1494 1802
Mer	Witalij Kłyczko
Powierzchnia	835,85 km²
Wysokość	179 m n.p.m.
Populacja (1.01.2020) • liczba ludności • gęstość	2 967 360 3545 os./km²
Nr kierunkowy	+380 44
Kod pocztowy	01000-06999
Tablice rejestracyjne	AA; KA
Podział miasta	10 dzielnic
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego Kijów
Położenie na mapie Ukrainy Kijów
50°27′N 30°30′E/50,450000 30,500000
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Ma status miasta wydzielonego i jest ośrodkiem administracyjnym obwodu kijowskiego. Stanowi także największy ośrodek przemysłowy i kulturalno-naukowy kraju. Posiada rozwinięty przemysł maszynowy, lotniczy, optyczny, precyzyjny, elektrotechniczny i elektroniczny, stoczniowy, chemiczny, lekki, spożywczy i materiałów budowlanych. Miasto jest także ważnym węzłem kolejowym i drogowym. Obsługiwane jest przez dwa międzynarodowe porty lotnicze (Boryspol i Żulany). Znajdują się tu także port rzeczny oraz sieć metra. W Kijowie działa około 20 szkół wyższych (m.in. Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki, Akademia Kijowsko-Mohylańska, Narodowy Uniwersytet Techniczny i Narodowa Akademia Muzyczna), mieści się tu również siedziba Akademii Nauk Ukrainy. Do instytucji kultury zaliczają się m.in. Opera Narodowa im. Tarasa Szewczenki, Narodowy Teatr Dramatyczny im. Iwana Franki, Ukraiński Teatr Dramatyczny im. Łesi Ukrainki, Filharmonia Narodowa Ukrainy oraz liczne muzea.

Od IX wieku stolica Rusi Kijowskiej, a po jej rozpadzie – siedziba Księstwa Kijowskiego. Od 1363 roku w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1471 siedziba województwa kijowskiego, a od 1569 miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego. Od 1667 pod władzą Rosji. W latach 1918–1920 stolica Ukraińskiej Republiki Ludowej, w latach 1921–1991 miasto w Ukraińskiej SRR (od 1934 jej stolica). Od 1991 roku stolica niepodległej Ukrainy.

Według danych szacunkowych z początku 2020 roku, miasto liczyło niecałe 3 mln mieszkańców.

Osobny artykuł: Historia Kijowa.

 

 

 

 

 

Kijów został założony na początku V wieku jako placówka handlowa. W okresie największego rozkwitu Kaganatu Chazarskiego w VIII wieku kaganowi chazarskiemu trybut płaciło 25 plemion i księstw, w tym być może władca Kijowa (Kuaru). Po utworzeniu w IX wieku rzecznego szlaku handlowego od Waregów do Greków łączącego Konstantynopol ze Skandynawią stał się jedną z jego głównych stacji. Od X wieku w Kijowie szlak rzeczny łączył się z lądowym transkontynentalnym szlakiem radanitów (ar-Radanija) wiodącym z hiszpańskiej Andaluzji do środkowej Azji. Wówczas stał się jednym z najbogatszych miast w Europie.

Od IX do XI wieku, znany jako Kanugård, Chunigard lub Känu-gard, był centrum prowadzonego przez Waregów handlu na Rusi. Był jednocześnie głównym składem daniny ściąganej przez wikingów z plemion słowiańskich (862–1240).

W 882 r. Kijów został zdobyty przez wikińskiego władcę Olega Mądrego, który przeniósł do Kijowa swoją siedzibę. W 988 lub 989 r. miał miejsce w Kijowie chrzest Włodzimierza I Wielkiego, uznawany symbolicznie za chrzest Rusi. 14 sierpnia 1018 Bolesław I Chrobry zdobył Kijów podczas wyprawy kijowskiej.

Choć pod koniec IX wieku Kijów został stolicą Rusi Kijowskiej, jednak w 1169 r. stracił swoje znaczenie polityczne. W 1240 r. Gród Jarosława został najechany i zniszczony przez Tatarów, co spowodowało upadek dawnego miasta i początek okupacji mongolskiej.

W 1363 r. książę litewski Olgierd Giedyminowic włączył Kijów do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Litwini pierwszy drewniany zamek zbudowali na Górze Zamkowej w latach 1370–1380. Od tego czasu zaczął się powolny rozwój położonej nad rzeką osady Padół, która przejęła rolę położonego wyżej dawnego Kijowa. Po 1387 roku do miasta wrócił zakon dominikanów, którzy rozpoczęli budowę drewnianej katedry katolickiej. W 1397 roku Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej.

W latach 1471 do 1569 stolica jednego z XI okręgów w składzie województwa kijowskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od roku 1569 do 1659 miasto było stolicą województwa kijowskiego, w składzie małopolskiej prowincji Korony Polskiej, w którym odbywały się sejmiki oraz sądy szlacheckie: ziemskie i grodzkie.

W 1494 r. wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto po unii lubelskiej w 1569 roku zostało włączone do Korony Polskiej i było miastem królewskim Rzeczypospolitej. Od tego momentu nastąpił dynamiczny rozwój miasta. W XVI wieku Padół stał się liczniejszy niż Wysokie Miasto i zachował dominującą rolę do XIX wieku.

W 1648 r. zostało opanowane przez Kozaków Chmielnickiego, miasto odzyskał Janusz Radziwiłł w 1651 r., jednak sytuacja zmieniła się po ugodzie perejasławskiej, w której Bohdan Chmielnicki oddał ówczesną lewobrzeżną Ukrainę i Kijów carowi rosyjskiemu. Na mocy rozejmu andruszowskiego w 1667 roku Rzeczpospolita przyznała czasowo (na 2 lata) prawa Rosji do Kijowa, a w 1686 roku na mocy traktatu Grzymułtowskiego miasto zostało przyznane Carstwu Rosyjskiemu. Jednak kolejne sejmy polskie nie chciały ratyfikować traktatu, więc prawnie pozostawał on nieważny, aż do sejmu konwokacyjnego w 1764 roku, gdy sejm zatwierdził zabór przez Rosję Zadnieprza. Jednak nie dotyczyło to samego Kijowa. Żaden z traktatów polsko-rosyjskich dotyczących miasta nie był nigdy ratyfikowany. Formalnie więc Kijów pozostawał miastem królewskim Korony aż do II rozbioru w 1793 roku (gdy zlikwidowano województwo kijowskie), a królowie polscy nosili tytuł „księcia kijowskiego” do samego końca Rzeczypospolitej.

W Kijowie podczas każdej z trzech fal pogromów antyżydowskich dochodziło do przemocy. Podczas pogromu w kwietniu 1881 napastnicy splądrowali około 1000 żydowskich domów i miejsc pracy. Doszło również do morderstw i gwałtów. W 1905, w następstwie rozruchów po ogłoszeniu przez cara Manifestu październikowego w dwudniowej fali przemocy zabito 47–100 Żydów, a ponad 300 zostało rannych. W październiku 1919, podczas wojny ukraińsko-radzieckiej i na fali pogromów antyżydowskich, białogwardziści rozpętali pogrom, w którym zamordowano 500–600 osób.

W 1918 r. w Kijowie ogłoszono stworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej i stoczono ciężkie boje z bolszewikami, w których brała udział 3. Armia Wojska Polskiego, która, w porozumieniu z atamanem Symonem Petlurą, wkroczyła do miasta 7 maja 1920 w czasie wyprawy kijowskiej. Bolszewicy ostatecznie zdobyli miasto w 1920 r. W 1934 do Kijowa przeniesiona została z Charkowa stolica Ukraińskiej SRR. W latach 30. XX wieku w Bykowni pod Kijowem NKWD zamordowało około 150 tysięcy osób. W 1941 r. Niemcy dokonali masakry kilkudziesięciu tysięcy kijowskich Żydów w Babim Jarze.

Po zniszczeniach II wojny światowej Kijów odzyskał znaczenie gospodarcze, stając się trzecim najważniejszym miastem Związku Radzieckiego. W 1986 r. 100 km na północ od Kijowa doszło do katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Wiatr wiejący na północ nie sprowadził jednak skażenia nad miasto.

W trakcie rozpadu Związku Radzieckiego 24 sierpnia 1991 roku ukraiński parlament ogłosił deklarację niepodległości Ukrainy, czyniąc Kijów stolicą państwa. W tym też roku został siedzibą katolickiej diecezji kijowsko-żytomierskiej obrządku łacińskiego.

W latach 2004–2005 Kijów był głównym miejscem wystąpień podczas pomarańczowej rewolucji, a od listopada 2013 do lutego 2014 roku plac Niepodległości był głównym miejscem Euromajdanu.

Po 24 lutego 2022 roku Kijów stał się jednym z głównych celów ataku prowadzonego w ramach inwazji Rosji na Ukrainę. Między 25 lutego, a 2 kwietnia 2022 miała miejsce Bitwa o Kijów, zakończona zwycięstwem wojsk ukraińskich.

Nazwa

Historyczne nazwy:

• W II połowie IV wieku mogło istnieć w rejonie obecnego Kijowa prawdopodobne „państwo” Boza stanowiące silną organizację plemienną Antów. Byli oni związkiem plemiennym zorganizowanym w IV w. przez króla Gotów Hermanaryka. Antowie toczyli kilkunastoletnią wojnę z Gotami, którym ostatecznie ulegli. Jordanes podaje nawet imiona króla gockiego, Winitara, i wodza Antów, Boza, przez gockiego kronikarza tytułowanego „królem”. Boz został pokonany przez króla Ostrogotów Winitara, a następnie ukrzyżowany wraz z synami i licznymi możnymi. (zob. kultura kijowska)
• Kuar VI–VII w. – Zenobi Glaki, ormiański historyk
• Kaenuogardia IX w., sagi normańskie
• Könugard, Känugard, Chunigard lub Känu-gard, Känugard 868, Włodzimierz z Känugardu 997 – sagi islandzkie IX/X w. (ok. 861 na średnim Dnieprze w Kijowie wtedy ziemia Polan (według Nestora), ale w jęz. ałtyjskim słowo pol’an oznacza – lud, ziemia ta nazywała się Chazarią, a po podboju tego kraju przez Normanów nową Gardariki)
• Kijoaba Sabatas „Kijów zębaty” – Konstantyn VII Porfirogeneta X w.
• Kujaba, Kuj-Aba, Kildare – źródła arabskie al-Istachriego i Ibn Hauqala IX/X w.
• Känugard 1050 Iziesław
• Kyjev, koniec XI w. (Kijów – Drewlan powstanie chłopskie z 1113) – kronika Nestora
• Mankirmen, Magraman XIII-XIV w., bulle papieskie
• Kijów-Padół – XV/XVI w., nadanie praw miejskich Padołowi w 1497

Według różnych interpretacji nazwa miasta może pochodzić od prasłowiańskiego kujь, kujati, „wicher” i „teren równinny, wydmowy, narażony na silne podmuchy wiatru” (jednak Kijów położony jest na wzgórzach, a nie równinie); pierwotnie Kujava (porównaj polskie Kujawy oraz krainę i nazwę miejscową na Zaodrzu lechickim – Kujava z XII wieku). Słowiańskie osady na -ov (Kijów, Kraków, Tarnów) były pierwotnie pochodzenia topograficznego, nie patronimicznego; średniowieczni kronikarze rzekomych eponimów dorabiali od nazwy miejscowości, stąd Kij, podobnie Krak u Kadłubka i Krok u Kosmasa (od Krakowa), czy Libusza (od Libuszyna).

Najbardziej rozpowszechnioną angielską nazwą Kijowa jest Kiev. Opiera się ona jednak na języku rosyjskim, w związku z czym ukraińskie instytucje jako nazwę "dla języków obcych" zalecają formę Kyiv.

Polacy w Kijowie

Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku Kijów był jednym z najważniejszych ośrodków polskości na dawnych wschodnich ziemiach przedrozbiorowej Polski.

Polacy w Kijowie stanowili elitę społeczną i intelektualną. Na tamtejszym uniwersytecie kadrę naukową i studencką początkowo (po upadku powstania styczniowego) tworzyli m.in. Polacy. W roku akademickim 1838/39 studenci polscy stanowili 62,5% ogółu studentów. Dzielnicę Łypki zamieszkiwała arystokracja polska, obok rosyjskiej (tutaj znajdowały się posiadłości magnackie Potockich i Branickich), także na głównej ulicy Kreszczatik tętniło polskie życie społecznościowe (tutaj w 1920 wkroczyły polskie dywizje wojskowe, podczas tzw. wyprawy kijowskiej). Na tej głównej alei miasta mieściło się wiele prowadzonych przez Polaków nowoczesnych magazynów, renomowanych firm, zakładów rzemieślniczych. Podobnie było na sąsiednich ulicach: Funduklejewskiej, Luterańskiej, Puszkińskiej, Prorieznoj, Wielkiej Włodzimierskiej, Nikołajewskiej i innych. Życie teatralne opierało się niemal tylko na wędrownych polskich trupach. Centrum jednej z polskich dzielnic Kijowa była ulica Kościelna, przy której znajdował się katolicki kościół pw. św. Aleksandra. Odbyły się tam jedne z największych manifestacji w mieście młodzieży polskiej w przeddzień wybuchu powstania w 1863.

Na przełomie wieków XIX/XX rozpoczęła się budowa kolejnego kościoła katolickiego w mieście, według projektu polskiego arch. Władysława Horodeckiego – pw. św. Mikołaja (do lat 60. XIX wieku istniał również kościół w gmachu tutejszego Uniwersytetu). W tym okresie, na przełomie wieków, żyło w Kijowie ponad 35 000 Polaków (1900 rok). Należeli oni do najbogatszych mieszkańców miasta, działało tutaj wiele filii i sklepów z Warszawy. W mieście największą księgarnią i jednocześnie magazynem książkowym z biblioteką były zabudowania na alei Kreszczatik Leona Idzikowskiego – księgarza i wydawcy, który wydał ponad 100 tłumaczeń oryginalnych dzieł polskich, a jego zbiory liczyły setki tysięcy książek. W latach 1860–1863 prezydentem Kijowa był Józef Zawadzki, założyciel Towarzystwa Polskiego w Kijowie. Poza tym w Kijowie działało wiele polskich zakładów przemysłowych, szkół prywatnych, pracowniczych, gimnazjów, siedzib gazet, teatrów, sklepów i firm, a także wydawnictw codziennych (np. gazeta Dziennik Kijowski, której nakład wynosił średnio około 5000 egzemplarzy; była prenumerowana zarówno w Kijowie i okolicy, jak również w Moskwie, Petersburgu i Warszawie). Na cmentarzu Bajkowa znajduje się szereg nagrobków Polaków związanych z Kijowem, a także polskich żołnierzy poległych w 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej.

Józef Ignacy Kraszewski tak opisywał swoją podróż do Kijowa w II poł. XIX wieku:

Wkład społeczeństwa polskiego w życie miasta drastycznie był ograniczany po upadku powstania styczniowego. Polska społeczność miasta ostatecznie przestała odgrywać w nim znaczącą rolę i zeszła na stanowisko marginalne po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kiedy to większość tutejszego polskiego życia inteligenckiego, kulturalnego i przemysłowego przeniosła się w granice II Rzeczypospolitej.

W nocy z 7 na 8 kwietnia 1944 roku lotnictwo niemieckie zbombardowało leżącą na terenie Kijowa stację kolejową Darnica, przy której stacjonował 1 Samodzielny Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem ppłk. Włodzimierza Sokołowskiego (Walki pod Darnicą). W wyniku bombardowania śmierć poniosło 2 oficerów, 19 podoficerów i 22 polskich szeregowców, których pochowano w kwaterze wojennej Cmentarza Darnickiego.

Obecnie w Kijowie mieszka około 7000 Polaków.

Kijów jest największym miastem na Ukrainie i siódmym pod względem liczby ludności w Europie. Według danych z 2019 roku Kijów zamieszkuje 2 967 360 osób.

 

• prawy brzeg Dniepru
  • rejon hołosijiwski
  • rejon peczerski
  • rejon podilski
  • rejon obołoński
  • rejon swiatoszyński
  • rejon sołomiański
  • rejon szewczenkowski
• lewy brzeg Dniepru
  • rejon darnycki
  • rejon desniański
  • rejon dniprowski

Kijów jest głównym centrum gospodarczym Ukrainy z silnie rozwiniętym i zróżnicowanym przemysłem. W mieście zlokalizowane są m.in. zakłady przemysłu: maszynowego, lotniczego (Zakład Lotniczy Antonow), optycznego, precyzyjnego, stoczniowego, elektrotechnicznego, elektronicznego, chemicznego, materiałów budowlanych, lekkiego i spożywczego. Miasto jest gospodarzem międzynarodowych targów.

Kijów jest ważnym węzłem kolejowym i drogowym. Obsługiwany jest przez dwa międzynarodowe porty lotnicze (Boryspol i Żulany). Znajdują się tu także port rzeczny oraz sieć metra.

• dworzec Kyjiw-Pasażyrśkyj
• port lotniczy Kijów-Żulany
• port lotniczy Kijów-Boryspol
• metro w Kijowie
• tramwaje w Kijowie
• trolejbusy w Kijowie

Instytucje kultury

• Opera Narodowa im. Tarasa Szewczenki
• Narodowy Teatr Dramatyczny im. Iwana Franki
• Ukraiński Teatr Dramatyczny im. Łesi Ukrainki
• Filharmonia Narodowa Ukrainy

Zabytki

 

 

 

 

W 1990 r. sobór Mądrości Bożej i ławra Peczerska zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

• Sobór Mądrości Bożej (XI, XVIII w.)
• Ławra Peczerska (XVII–XIX w.)
  • Cerkiew nadbramna św. Trójcy z XVIII wieku
  • Sobór Zaśnięcia Matki Bożej (rekonstrukcja)
  • Cerkiew Spaska na Berestowie
• Monaster św. Cyryla z XVIII wieku
• Monaster św. Michała Archanioła o Złotych Kopułach (rekonstrukcja)
• Cerkiew św. Andrzeja (XVIII w.)
• Sobór św. Włodzimierza
• Monaster Wydubicki w Kijowie
• Kościół św. Mikołaja, w stylu neogotyckim
• Kościół św. Aleksandra
• Synagoga Centralna (1897–1898)
• Kienesa karaimska (XX w.)
• Pałac Kłowski
• Złota Brama (Złote Wrota) (rekonstrukcja)
• Socrealistyczna zabudowa Chreszczatyku z XX wieku
• Plac Niepodległości (Majdan)
• Zjazd Andriejewski
• ZOO
• Kwatera na cmentarzu Bajkowa z grobami 114 polskich żołnierzy poległych w wojnie 1920

Muzea

• Muzeum historii Ukrainy w II wojnie światowej
• Muzeum Wojny w Afganistanie
• Dom i muzeum Michaiła Bułhakowa (XIX w.)
• Muzeum Jednej Ulicy
• Muzeum miniatury
• Muzeum czarnobylskie
• Muzeum Wody
• Muzeum Historyczne
• Muzeum współczesnego malarstwa ukraińskiego
• Muzeum historii toalety
• Muzeum Książki i Drukarstwa

Pomniki

• Pomnik ofiar wielkiego głodu
• Polski Cmentarz Wojenny w Kijowie-Bykowni
• Menora, pomnik w Babim Jarze
• Pomnik ku czci zamordowanych w Babim Jarze
• Tablica pamiątkowa ku czci powstańców styczniowych straconych w 1863 w Kosym Kaponierze

Skanseny

• Skansen w Pirogowie (pod Kijowem)

 

W Kijowie działa około 20 szkół wyższych oraz znajduje się w nim siedziba Akademii Nauk Ukrainy.

• Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki
• Uniwersytet Narodowy „Akademia Kijowsko-Mohylańska”
• Narodowy Uniwersytet Techniczny Ukrainy Politechnika Kijowska
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Gospodarczy
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Handlu i Ekonomii
• Narodowy Medyczny Uniwersytet im. O.Bohomolca
• Ukraiński Państwowy Uniwersytet im. Mychajła Drahomanowa
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Budownictwa i Architektury
• Państwowy Uniwersytet Lotnictwa Cywilnego
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuk Pięknych
• Kijowski Państwowy Lingwistyczny Uniwersytet
• Narodowy Agrarny Uniwersytet
• Ukraińska Narodowa Akademia Muzyczna
• Ukraiński Państwowy Uniwersytet Wychowania Fizycznego i Sportu
• Ukraiński Państwowy Uniwersytet Przemysłu Spożywczego
• Ukraiński Uniwersytet Transportu
• Kijowski Uniwersytet Slawistyczny
• Wyższy Instytut Nauk Religijnych św. Tomasza z Akwinu

Osobny artykuł: Sport w Kijowie.

 

Miasto, jako stolica, jest również sportowym centrum Ukrainy. Najbardziej znanym klubem Kijowa jest Dynamo, wielokrotny mistrz Ukrainy, a wcześniej również i Związku Radzieckiego. Klub ten dwukrotnie zdobył również Puchar Zdobywców Pucharów, występował także w Lidze Mistrzów. Poza Dynamem działa tu jeszcze wiele klubów zarówno piłkarskich, jak i reprezentujących inne dyscypliny sportu. Corocznie rozgrywane są tutaj memoriały Wiktora Bannikowa i Walerego Łobanowskiego. W 2012 roku w Kijowie odbył się mecz finałowy EURO 2012.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kijowie.

Miasta partnerskie Kijowa:

Byłe miasta partnerskie

•   Mińsk, Białoruś (5.07.1997–2022)

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kijów

• cmentarz Zwierzyniecki w Kijowie
• Patriarchalny Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Kijowie
• Stadion Olimpijski w Kijowie

• Witryna internetowa miasta Kijowa (ukr.)
• Zdjęcia Kijowa i krótki opis miasta. kresywschodnie.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-23)].
• Oficjalna strona metra Kijowskiego. metro.kiev.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-03)].
• Galeria zdjęć z Kijowa
• Szczegółowa historia Kijowa w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• Radziecka mapa 1:100 000, zachodnia część miasta. [dostęp 2004-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-06)].
• Radziecka mapa 1:100 000, wschodnia część miasta, sunsite.berkeley.edu [dostęp 2021-12-03] [zarchiwizowane 2013-07-19] .
• Kiev Life Kijów – przewodnik turystyczny (po angielsku)
• Zdjęcia z Kijowa
• Kijew 360 – strona z panoramicznymi zdjęciami Kijowa. kiev360.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-12)].
• Archiwalne widoki Kijowa w bibliotece Polona