Gieorgij Plechanow: Rosyjski rewolucjonista i teoretyk marksizmu, publicysta, filozof

Bieltow, A. Kirsanow, A. Wołgin, N. Kamienski, N, Andrejewicz (ur. 29 listopada^?/11 grudnia 1856 w Gudałowce koło Lipiecka, zm. 30 maja 1918 w Terijokach) – rosyjski publicysta, filozof, rewolucjonista, działacz SDPRR, po rozłamie we frakcji mienszewików jako jeden z jej długoletnich przywódców, teoretyk marksizmu. W 1921 r. Włodzimierz Lenin podkreślał konieczność studiowania wszystkich prac filozoficznych Plechanowa i uważał je za najlepsze w całej literaturze marksistowskiej z okresu II Międzynarodówki.

Urodził się w rodzinie szlacheckiej. Ukończył gimnazjum wojskowe w Woroneżu. W 1873 wyjechał do Petersburga. Jesienią 1874 został przyjęty do Petersburskiego Instytutu Górniczego, który w 1876, jako uczestnik ruchu rewolucyjnego, zmuszony był opuścić. W latach młodzieńczych Plechanow był zwolennikiem materializmu i rewolucyjnego demokratyzmu Nikołaja Czernyszewskiego. Następnie znajdował się pod wpływem narodnickich poglądów Ławrowa i Bakunina. Od 1875 był aktywnym rewolucjonistą w organizacji narodników . Uczestniczył w pracach propagandowych wśród robotników. Był uczestnikiem demonstracji przed soborem Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Petersburgu w grudniu 1876 r., gdzie występował przeciw samodzierżawiu. Po rozbiciu organizacji Ziemla i Wola w 1879 został jednym z przywódców rewolucyjnych narodników – grupy Czornyj Pieriedieł – Czarny Podział. Prześladowany przez władze rosyjskie od stycznia 1880 do rewolucji lutowej 1917 przebywał na emigracji w Szwajcarii, Włoszech, Francji i innych krajach Europy Zachodniej, m.in. w Paryżu i Genewie, gdzie zapoznał się z dziełami Karola Marksa oraz Fryderyka Engelsa i porzucił idee narodnickie. W roku 1883 założył w Szwajcarii pierwszą marksistowską organizację rosyjską Wyzwolenie Pracy (ros. Освобождение труда).

W latach 90. XIX wieku krytykował ideologię narodnictwa, poglądy tzw. ekonomistów^{[wymaga doprecyzowania]} oraz legalny marksizm(inne języki) w publikacjach w Die Neue Zeit oraz w licznych swoich pracach. W latach 1901–1902 wystąpił przeciwko legalnemu marksizmowi Struwego i wykazywał, że postęp społeczny dokonuje się — wbrew twierdzeniom Struwego — nie drogą łagodzenia sprzeczności społecznych, lecz drogą walki klasowej, natomiast ideały legalnych marksistów nie wykraczają poza ciągłe łatanie dziur społeczeństwa kapitalistycznego.

Był współtwórcą SDPRR, współpracował z Leninem. W latach 1900–1903 zasiadał w kolegium redakcyjnym „Iskry”, a w latach był 1903-1905 jej redaktorem naczelnym. W 1903 nie poparł Lenina i bolszewików na II zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w Brukseli, przyłączając się do frakcji mienszewików i stając się na wiele lat jednym z jej przywódców. Przejął redakcję Iskry, którą wydawał jako redaktor naczelny i kolportował bezdebitowo w Imperium Rosyjskim do października 1905, gdy w związku z manifestem październikowym Mikołaja II i likwidacją cenzury pismo zawiesiło działalność.

W czasie I wojny światowej opowiedział się po stronie państw Ententy. Po obaleniu caratu Plechanow powrócił 31 marca 1917 do Rosji i został wybrany do Komitetu Wykonawczego Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Wydawał w Piotrogrodzie gazetę Jedność (ros. Единство) i publikował w niej. Był zwolennikiem Rządu Tymczasowego i przeciwnikiem tez kwietniowych Lenina. Do przewrotu bolszewickiego odniósł się krytycznie, uważając, że Rosja nie jest przygotowana do przekształceń socjalistycznych. W styczniu 1918 Единство zostało zamknięte przez bolszewików.

Najbardziej znaną socjopolityczną publikacją Plechanowa jest obszerna Historia rosyjskiej myśli społecznej (wyd. m.in. w Polsce w 1966 r. w wyborze).

Pochowany został na Cmentarzu Wołkowskim w Sankt Petersburgu.

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

W latach 1882–1883 Plechanow przeszedł na pozycje marksizmu. W pierwszych marksistowskich pracach Plechanowa: Socjalizm i walka polityczna (1883), Nasze rozbieżności (1885) i in., zawarta jest ostra krytyka ideologii narodników. Szczególnie ważne znaczenie miała walka ideologiczna Plechanowa przeciwko narodnickiej idealistyczno-subiektywistycznej teorii „bohaterów” i „tłumu”. Obalając idealistyczne poglądy narodników i ich niesłuszne twierdzenia, jakoby filozofia marksistowska prowadziła do „obojętnej kontemplacji” rzeczywistości, Plechanow wykazywał, że teoria marksistowska stwarza najszersze pole dla świadomej działalności przodujących sił społeczeństwa, dla obalenia caratu, a następnie dla zwycięstwa rewolucji socjalistycznej.

Dzieła Plechanowa

• Fiłosofsko-litieraturnoje nasledie Plechanowa, t. 1-3, Moskwa 1973–1974;
• Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija, t. 1-8, Moskwa 1934;
• Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija, t. 1-5, Moskwa 1956–1958;
• Soczinienija, t. I-XXIV, Moskwa 1923–1928.

W języku polskim

• Historia rosyjskiej myśli społecznej (Wybór), t. I-III, Warszawa 1966–1967;
• O literaturze i sztuce, Warszawa 1950;
• O materialistycznym pojmowaniu dziejów, Warszawa 1949;
• O roli jednostki w historii, Warszawa 1947;
• Pisma wybrane, Warszawa 1959;
• Podstawowe zagadnienia marksizmu, Warszawa 1946;
• Przeciw rewizjonizmowi, Warszawa 1958;
• Przyczynek do zagadnienia rozwoju monistycznego pojmowania dziejów, Warszawa 1949;
• Przyczynki do historii materializmu, Warszawa 1950;
• Wybór pism filozoficznych, Warszawa 1951.

Ważniejsze opracowania

• Wiera Aleksandrowna Fomina, Filozoficzne poglądy Plechanowa, Warszawa 1957;
• Zygmunt Łukawski, Jerzy Plechanow, Warszawa 1970;
• Ruta Światło, Plechanow, Warszawa 1979;
• Andrzej Walicki, wstęp do: Historia rosyjskiej myśli filozoficznej, Warszawa 1966.

• Popularna Encyklopedia Powszechna t. 13 Oficyna Wydawnicza Kraków 1996.
• Fischer, Louis (1964). The Life of Lenin. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 978-1842122303.
• Michaił Jowczuk: Rozpowszechnienie się filozofii marksistowskiej w Rosji w latach osiemdziesiątych—dziewięćdziesiątych XIX wieku. G. W. Plechanow. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 491-511. (pol.).
• Pipes, Richard (1990). The Russian Revolution: 1899–1919. Londyn: Collins Harvill. ISBN 978-0679736608.
• Rice, Christopher (1990). Lenin: Portrait of a Professional Revolutionary. Londyn: Cassell. ISBN 978-0304318148.
• Service, Robert (2000). Lenin: A Biography. Londyn: Macmillan. ISBN 978-0-333-72625-9.
• М. Т. Новчук, К. И. Суворов: Плеханов Георгий Валентинович. W: Wielka Encyklopedia Radziecka. T. 15. Moskwa: Sowietskaja encikłopedija, 1974. (ros.).

Zobacz kolekcję cytatów z Gieorgija Plechanowa w Wikicytatach

• Jerzy Plechanow – Podstawowe zagadnienia marksizmu (plik pdf)
• Jerzy Plechanow – O materialistycznym pojmowaniu dziejów (plik pdf). filozofia.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-29)].
• Jerzy Plechanow – O roli jednostki w historii (plik pdf). filozofia.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-16)].
• Anarchism & Socialism (1895). metalibri.wikidot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-24)]. (PDF ebook)
• Publikacje Gieorgija Plechanowa w bibliotece Polona