ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵਸਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ੧੫੮੭ ਈ. ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ੧੩-੧੪ ਮੀਲ ਦੂਰ ਗੁਰੂ ਕਾ ਚੱਕ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨਾਂ ਦੀ ਨਗਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲਾਹੌਰ-ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਹਟਵੀਂ ਪੈਂਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸੜਕ ਦੇ ਐਨ ਉਪਰ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਰਸਤੇ ਹੀ ਹਾਕਮ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਆਇਆ-ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ੧੭ ਵੈਸਾਖ ੧੬੪੭ ਬਿਕਰਮੀ (ਸੰਨ ੧੫੯੦ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਇਆ। ਇਸ ਢਾਬ ਸਬੰਧੀ ਪਿੰਡ ਪਲਾਸੌਰ ਅਤੇ ਕੋਟ-ਕਾਜ਼ੀ (ਖਾਨੇਵਾਲ) ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਸ ‘ਚ ਝਗੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਖਾਨੇਵਾਲ ਦੇ ਖੱਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪਲਾਸੌਰ ਦੇ ਰੰਘੜਾਂ ਨੂੰ ਰਜ਼ਾਮੰਦ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਖਰੀਦ ਲਈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਥੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਖੁਦਵਾਈ ਕਰਵਾਈ। ਰਸਤੇ ‘ਚ ਇਥੇ ਉਤਰੇ। ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਨਗਰ ਇੰਨੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਉਪਰੰਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਭਾਗ ਦੀ ਡੋਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੱਥ ਆਈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ੧੪ ਜੁਲਾਈ, ੧੮੩੬ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪੱਕੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅਤੇ ੧੪ ਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬਣਵਾਏ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਸੇ ਸੋਨਾ ਵੀ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਗਿਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਨਗਰੀ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਇੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬੁੰਗੇ ਬਣਵਾਏ ਗਏ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਆਰਾਮ ਲਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਉਪਰੰਤ [[ਕੰਵਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ[[ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਇਥੇ ਮੁਨਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ੧੯੨੦ ‘ਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ੧੯੩੧ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ੧੦੧੦੩ ਸੀ।

ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤਰਨ ਤਾਰਨ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸ਼ੋਭਨੀਕ ਹੈ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਕੇਵਲ 24 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ-ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ, ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਸੜਕੀ ਮਾਰਗ ਰਾਹੀ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਖੂਹ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੱਕਰ ਸਾਹਿਬ, ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਦਾ ਖੂਹ ਅਤੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਲਕੀਰ ਸਾਹਿਬ ਆਦਿ ਧਾਰਮਿਕ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨ ਦੇਖਣਯੋਗ ਹਨ। ਹਰੀਕੇ ਪੱਤਣ ਵੀ ਸੈਲਾਨੀ ਪੰਛੀ ਦੇਖਣ ਆਉਦੇ ਹਨ।

• ਖਾਲਸਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਿਦਿਆਲਾ
• ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਖਾਲਸਾ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ
• ਸੇਵਾ ਦੇਵੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ
• ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਖਾਲਸਾ (ਸਰਕਾਰੀ) ਕਾਲਜ
• ਮਾਤਾ ਗੰਗਾ ਗਰਲਜ਼ ਕਾਲਜ
• ਸੇਵਾ ਦੇਵੀ ਕਾਲਜ

ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ।