အေမီး ဇိုလာ: ပြင်သစ် စာ​ရေးဆရာ (1840–1902)

အေမီ ဇိုလာသည် စိတ်ကူးယဉ်ဝတ္ထုရေးဆရာမဟုတ်ဘဲ၊ အဖြစ်သနစ်အမှန်သဘာဝကို မထောက်မညှာ ဖော်ပြတတ်သော သူဖြစ်၏။ ဝတ္ထုပေါင်းနှစ်ဆယ်မျှကို ၁၈၇၁ ခုနှစ်မှ ၁၈၉၃ ခုနှစ်အထိ ရေးသားပြီးလျှင်၊ ထိုဝတ္ထုများမှာ အဆက်အစပ်ရှိသဖြင့် 'လာ ရူဂွန် မတ်ကွား'အမည်တပ်သော ဝတ္ထုရှည်ကြီး တစ်ပုဒ်အနေဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့၏။ ယင်းဝတ္ထုရှည်ကြီးတွင် လူတို့၏ရိုးရာ ထုံးစံဓလေ့များနှင့် မျိုးရိုးကိုလိုက်၍ အဆင့်ဆင့် ဖြစ် ပေါ်လာသော လူ့စိတ်ဓာတ်များအကြောင်းကို အသေးစိတ်ရေး ထားလေသည်။ ထိုဝတ္ထုများတွင် ဇိုလာသည် လူတစ်ယောက်၏ စိတ်သဘာဝဆောက်တည်လာပုံ၊ တစ်ဆင့်မှတစ်ဆင့်ရင့်သန်လာပုံ၊ အကောင်းဖက်၌တိုးတက်ခြင်း၊ အဆိုးဖက်သို့ယိမ်းယိုင်ခြင်းတို့မှာ ပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေနှင့် မိမိ၌ဗီဇပါလာသော စိတ်ဓာတ်များကြောင့် ဖြစ်ရပုံတို့ကို သရုပ်ဖော်ပြခဲ့လေသည်။

ဇိုလာ၏နာမည်မှာ ပြင်သစ်တစ်နိုင်ငံလုံးတွင် မသိသူမရှိ သလောက်ဖြစ်လာသည်။ သို့ရာတွင် ဇိုလာသည် ဝတ္ထုရေးနေရရုံမျှနှင့် သူ့ကိုယ်သူမကျေနပ်နိုင်ဘဲ၊ လောကကြီးတွင် တရား သဖြင့်ဖြစ်ရမည့် အမှုကိစ္စများကို သူကိုယ်တိုင် စွမ်းလွန်းတမံ ဆောင်ရွက်လို၏။ ထိုကြောင့် အဲလဖရက် ဒရေးဖပ်အမှု၌ ပါဝင်ခဲ့၏။

ဒရေးဖပ်မှာ ပြင်သစ်စစ်ဖက်ဌာနက မှားယွင်း၍အပြစ်ပေးခြင်းခံရသူဖြစ်၏။ ထိုကိစ္စတွင် မတရားမှုကိုမရှုနိုင်သော ဇိုလာသည် ပြင်သစ်စစ်ဖက်အရာရှိများကို သတင်းစာမှ နေ၍အတိုက်အခံ ရေးသားခဲ့၏။ ထိုသို့ ဒရေးဖပ်ဘက်မှ လိုက်၍ရေးသားသဖြင့် ထောင်ဒဏ်နှင့် ငွေဒဏ် အပေးခံရလေသည်။ ထိုကြောင့် ဇိုလာသည် အင်္ဂလန်ပြည်သို့ ထွက်ပြေး တိမ်းရှောင်နေခဲ့၏။ ဒရေးဖပ်အမှုကို ထပ်မံစစ်ဆေးသောအခါ၊ တရားခံအပေါ်တွင် အပြစ်မရှိကြောင်း ထင်ရှားလာ လေသည်။ ထိုအခါ၌ ဇိုလာသည် ပါရစ်မြို့သို့ပြန်လာ၍ စာရေးဆရာအဖြစ်ဖြင့်ပင် အသက်မွေးလေသည်။

ဇိုလာ၏ ဝတ္ထုများတွင် နာမည်ကျော်သောဝတ္ထုမှာ ၁၈၈ဝ ပြည့်နှစ်၌ထုတ်ဝေသော ပြည့်တန်ဆာမကလေး၏ ဘဝကိုသရုပ်ဖော်သည့်'နာနာ'ခေါ်ဝတ္ထုပင်ဖြစ်သည်။ ဇိုလာသည် လူ့လောက၏ ယုတ်မာဆိုးသွမ်း ပုံတို့ကို သရုပ်ဖော်တတ်သဖြင့် စိတ်ကူးယဉ်စွာ ရေးထားသော အချစ်ဇာတ်လမ်းများနှင့် တစ်ဘက်တစ်လမ်း ကွာခြားလေသည်။ ပါရစ်မြို့သို့ပြန်ရောက်လာ၍ သုံးနှစ်ကြာပြီးနောက်၊ ၁၉ဝ၂ ခုနှစ်တွင် ဇိုလာကွယ်လွန် လေသည်။ သူ၏ဈာပနကို ပြည်သူ့ဈာပနအခမ်းအနားဖြင့် ဂုဏ်ပြုခဲ့သည်။