R.a. Kartini

Raden Adjeng Kartini ꦏꦂꦠꦶꦤꦶ
Potret Kartini s. 1890-an (koleksi Tropenmuseum)
Kelahiran	(1879-04-21)21 April 1879 Jepara, Jawa Tengah, Hindia Timur Belanda
Meninggal dunia	17 September 1904(1904-09-17) (umur 25) Rembang, Jawa Tengah, Hindia Timur Belanda (kini Indonesia)
Nama lain	Raden Adjeng Kartini
Terkenal kerana	Pembebasan wanita; heroin negara
Pasangan	Raden Adipati Joyodiningrat

Kartini dikenal sebagai pelopor kebangkitan perempuan peribumi Jawa berdasarkan pengalaman adat yang menimbulkan perpecahan dan kesengsaraan di antara anggota keluarga sendiri. Pemikiran dipandang selari dengan gagasan penguatan jatidiri wanita yang meningkatkan kedudukan kaum tersebut di Indonesia zaman jajahan lalu juga dianggap tokoh nasionalis; beliau diberikan pengiktirafan sebagai seorang Pahlawan Nasional Indonesia atas pemahaman ini.

Awal hayat

Kartini dilahirkan dalam keluarga kelas priyayi Jawa Jepara ketika pulau Jawa merupakan sebahagian dari jajahan Hindia Belanda. Ayah beliau, Adipati Ario Sosroningrat, bupati Jepara sementara ibunya, Ngasirah adalah anak perempuan Madirono dan guru agama di Telukawur; dia adalah isteri pertamanya tetapi bukan yang paling penting. Pada masa ini, poligami adalah amalan biasa di kalangan bangsawan Jawa. Keturunan Ario dapat ditelusuri dari seawal zaman Hamengkubuwono VI dari kalangan bangsawan Majapahit. Peraturan-peraturan kolonial memerlukan seorang ketua kabupaten untuk berkahwin dengan seorang bangsawan. Sejak Ngasirah bukan bangsawan yang cukup tinggi, bapanya berkahwin kali kedua kalinya untuk Woerjan (Moerjam), keturunan langsung Raja Madura. Selepas pernikahan kedua ini, ayah Kartini dinaikkan pangkat ke Ketua Kabupaten Jepara, menggantikan ayahnya yang kedua, Tjitrowikromo.

Kartini merupakan anak kelima dan anak sulung kedua dalam keluarga seramai sebelas orang, termasuk adik beradik tiri. Beliau dilahirkan dalam sebuah keluarga yang mempunyai tradisi intelektual yang kuat. Saudara lelaki sulungnya, Pangeran Ario Tjondronegoro IV, menjadi Ketua Kabupaten pada usia 25 tahun sementara kakak Kartini, Sosrokartono adalah seorang ahli bahasa yang sempurna. Keluarga Kartini membenarkannya menghadiri sekolah sehingga beliau berumur 12 tahun. Di sini, di kalangan mata pelajaran lain, beliau belajar berbahasa Belanda, suatu pencapaian luar biasa untuk wanita Jawa pada masa itu.

Akil baligh dan pendidikan lanjut

Selepas menjangkaui usia 12 tahun beliau menjalani adat berkurung dalam rumah atau pingit yang biasa diamalkan dalam kalangan bangsawan Jawa, untuk menyediakan gadis muda untuk perkahwinan mereka. Semasa pengasingan gadis tidak dibenarkan meninggalkan rumah ibu bapa mereka sehingga mereka berkahwin, di mana pihak berkuasa atas mereka telah dipindahkan ke suami mereka. Ayah Kartini lebih lembut daripada beberapa orang semasa pengasingan anak perempuannya, memberikan keistimewaan seperti pelajaran sulaman dan penampilan kadang-kadang di khalayak ramai untuk acara-acara khas.

 

Semasa pengasingannya, Kartini terus mendidik diri sendiri. Kerana beliau boleh berbahasa Belanda, beliau mendapat beberapa rakan pena Belanda. Salah seorang daripada mereka, seorang gadis bernama Rosa Abendanon, menjadi kawan rapat. Buku-buku, akhbar-akhbar dan majalah-majalah Eropah memberi perhatian kepada minat Kartini terhadap pemikiran feminis Eropah, dan memupuk keinginan untuk memperbaiki keadaan kaum wanita Indonesia yang pada masa itu mempunyai status sosial yang sangat rendah.

Bacaan Kartini termasuk akhbar Semarang De Locomotief, disunting oleh Pieter Brooshooft, serta leestrommel, satu majalah yang dijual oleh kedai buku kepada para pelanggan. Beliau juga membaca majalah kebudayaan dan sains serta majalah wanita Belanda, De Hollandsche Lelie, yang mana beliau mula menghantar sumbangan yang diterbitkan. Sebelum berusia 20 tahun, Kartini telah membaca Max Havelaar dan Surat Cinta oleh Multatuli. Beliau juga membaca De Stille Kracht (Kuasa Tersembunyi) oleh Louis Couperus, karya Frederik van Eeden, Augusta de Witt, pengarang Romantik-Feminis Goekoop de-Jong Van Eek dan novel anti-perang oleh Berta von Suttner, Die Waffen Nieder! (Turunkan Tanganmu!). Semuanya berada di Belanda.

Kebimbangan Kartini bukan hanya di bidang pembebasan wanita, tetapi juga masalah lain dalam masyarakatnya. Kartini melihat bahawa perjuangan wanita untuk mendapatkan kebebasan, autonomi dan persamaan undang-undang adalah sebahagian daripada pergerakan yang lebih luas.

Alam dewasa

Ibu bapa Kartini mengatur perkahwinannya dengan Joyodiningrat, Ketua Kabupaten Rembang, yang sudah memiliki tiga isteri. Beliau telah berkahwin pada 12 November 1903. Ini bertentangan dengan hasrat Kartini, tetapi beliau bersetuju untuk menjaga bapanya yang sakit. Suaminya memahami tujuan Kartini dan membiarkannya menubuhkan sebuah sekolah bagi wanita di serambi timur kompleks Pejabat Kabupaten Rembang.

Anak tunggal Kartini dilahirkan pada 13 September 1904. Beberapa hari kemudian pada 17 September 1904, Kartini meninggal pada usia 25 tahun. Beliau disemadikan di Desa Bulu, Rembang.

Selepas Raden Adjeng Kartini meninggal dunia, Mr J. H. Abendanon, Menteri Kebudayaan, Agama dan Industri di Hindia Timur, mengumpul dan menerbitkan huruf yang dihantar oleh Kartini kepada rakan-rakannya di Eropah. Buku itu bertajuk Door Duisternis tot Licht (Daripada Gelap Datangnya Cahaya) dan telah diterbitkan pada tahun 1911. Ia telah melalui lima edisi, dengan beberapa huruf tambahan yang termasuk dalam edisi terakhir, dan telah diterjemahkan ke bahasa Inggeris oleh Agnes L. Symmers dan disiarkan di bawah gelaran Surat Puteri Jawa.

Penerbitan R.A. surat Kartini, yang ditulis oleh seorang wanita asli Jawa, menarik minat yang besar di Belanda dan idea Kartini mula mengubah cara Belanda melihat wanita asli di Jawa. Idea-idea beliau juga mencetuskan inspirasi untuk tokoh-tokoh dalam perjuangan kemerdekaan.

Terdapat beberapa alasan untuk meragui kebenaran surat R.A. Kartini. Terdapat dakwaan bahawa Abendanon membuat surat Kartini. Syak wasangka timbul kerana buku R.A. Kartini telah diterbitkan pada ketika Kerajaan Kolonial Belanda telah melaksanakan Dasar Etika Belanda di Hindia Belanda, dan Abendanon adalah salah seorang penyokong yang paling terkenal dari dasar ini. Di mana beradanya semasa majoriti surat R.A. Kartini tidak diketahui. Menurut Allahyarham Sulastin Sutrisno, Kerajaan Belanda telah tidak dapat mengesan keturunan J. H. Abendanon ini.

Keadaan wanita Indonesia

Dalam suratnya, Raden Adjeng Kartini menulis tentang pandangan beliau mengenai keadaan sosial yang wujud pada masa itu, terutamanya keadaan wanita asli Indonesia. Kebanyakan suratnya membantah kecenderungan budaya Jawa untuk mengenakan halangan kepada pembangunan wanita. Beliau mahu wanita mempunyai kebebasan untuk belajar dan belajar. R.A. Kartini menulis idea dan cita-cita beliau, termasuk Zelf-ontwikkeling, Zelf-onderricht, Zelf-Vertrouwen, Zelf-werkzaamheid dan Solidariteit. Semua idea ini berdasarkan Religieusiteit, Wijsheid en nenzio, iaitu, kepercayaan kepada Tuhan, kebijaksanaan, dan kecantikan, bersama-sama dengan Humanitarianisme (kemanusiaan) dan Nationalisme (nasionalisme).

Surat Kartini juga menyatakan beliau berharap sokongan dari luar negara. Dalam surat-menyurat beliau dengan Estell "Stella" Zeehandelaar, R.A. Kartini menyatakan hasrat beliau untuk menjadi seperti belia Eropah. Beliau menggambarkan penderitaan wanita Jawa terbelenggu oleh tradisi, tidak dapat belajar, terpencil, dan yang perlu bersedia untuk mengambil bahagian dalam perkahwinan poligami dengan lelaki yang mereka tidak kenal.

Vegetarianisme

Beliau dikatakan ada menaruh minat terhadap pemakanan vegetariani melalui suratnya bertarikh Oktober 1902 untuk Abendanon dan suaminya yang pada usia 23 tahun. "Ia untuk beberapa ketika bahawa kita berfikir untuk melakukannya (untuk menjadi vegetarian), saya telah pun memakan hanya sayur-sayuran untuk tahun sekarang, tetapi saya masih tidak mempunyai keberanian moral yang cukup untuk menjalankan. Saya masih terlalu muda." Kartini menulis.

Beliau juga menekankan hubungan antara jenis gaya hidup dengan pemikiran agam, dipetik sebagai berkata, "Hidup di dunia sebagai vegetarian adalah doa tanpa kata kepada Yang Maha Kuasa."

Kartini

R.A. Kartini menyayangi bapanya secara mendalam, walaupun ia jelas bahawa kasih sayang yang mendalam untuknya menjadi halangan lain untuk merealisasikan cita-cita beliau. Beliau cukup progresif membolehkan anak-anak perempuannya bersekolah sehingga umur 12 tahun, tetapi pada ketika itu menutup rapat pintu untuk melanjutkan persekolahan. Dalam surat-suratnya, bapanya juga melahirkan kasih sayangnya kepada Kartini. Akhirnya, dia memberi kebenaran untuk beliau untuk belajar untuk menjadi seorang guru di Batavia (kini Jakarta), walaupun sebelum ini dia telah menghalang beliau dari bekerja dengan rakan sebaya bagi pihak beliau untuk menyokong Kartini dalam usaha ini. Ramai rakan-rakan beliau melahirkan rasa kecewa mereka apabila cita-cita Kartini akhirnya digagalkan. Akhirnya, rancangan beliau untuk belajar di Jepun telah berubah menjadi rancangan untuk perjalanan ke Tokyo, atas nasihat Puan Abendanon bahawa ini akan menjadi yang terbaik untuk R.A. Kartini dan adiknya, R. Ayu Rukmini.

Walau bagaimanapun, pada 1903 ketika berusia 24 tahun, rancangan beliau untuk belajar untuk menjadi seorang guru di Tokyo datang dengan tangan kosong. Dalam surat kepada Puan Abendanon, R.A. Kartini menulis bahawa rancangan itu telah ditinggalkan kerana beliau akan berkahwin... "Pendek kata, saya ada keinginan lagi untuk mengambil kesempatan daripada peluang ini, kerana saya akan berkahwin". Walaupun pada hakikatnya bagi pihaknya, Jabatan Pelajaran Belanda akhirnya telah diberikan kebenaran untuk R.A. Kartini dan R.Ay. Rukmini untuk belajar di Batavia.

Ketika perkahwinan semakin hampir, sikap R.A Kartini terhadap adat tradisi Jawa mula berubah. Beliau lebih bertolak ansur dan mula berasa bahawa perkahwinan itu akan membawa nasib yang baik untuk cita-cita beliau untuk membangunkan sebuah sekolah untuk wanita asli. Dalam surat-suratnya, beliau menyebut bahawa bukan sahaja suaminya yang dihormati menyokong hasrat beliau untuk membangunkan industri ukiran kayu di Jepara dan sekolah untuk wanita asli, tetapi juga menyebut bahawa beliau akan menulis buku. Malangnya, cita-cita ini tidak dapat direalisasikan akibat kematian awal beliau pada tahun 1904 pada usia hanya 25 tahun.

 

Sekolah Kartini dinamakan sempena beliau dibuka di Bogor, Jakarta, dan Malang. Masyarakat yang dinamakan untuknya juga telah ditubuhkan di Belanda

Diilhamkan oleh contoh R.A. Kartini, keluarga Van Deventer menubuhkan Yayasan R.A. Kartini yang membina sekolah untuk perempuan, 'Sekolah Kartini' di Semarang pada tahun 1912, diikuti oleh sekolah wanita lain di Surabaya, Yogyakarta, Malang, Madiun, Cirebon dan daerah lainnya.

 

Pada tahun 1964, Presiden Sukarno mengisytiharkan tarikh kelahiran Kartini, 21 April, sebagai 'Hari Kartini' - cuti kebangsaan Indonesia. Keputusan ini telah dikritik. Adalah dicadangkan agar Hari Kartini disambut sempena Hari Ibu Indonesia, pada 22 Disember supaya pemilihan R.A. Kartini sebagai heroin kebangsaan tidak akan mengalahkan wanita lain yang, tidak seperti R.A. Kartini, mengambil senjata untuk menentang penjajah.

Hari Kartini

Negeri Orde Lama Sukarno mengisytiharkan 21 April sebagai Hari Kartini mengingatkan wanita bahawa mereka perlu mengambil bahagian dalam "wacana negeri hegemoni Pembangunan" Selepas tahun 1965, bagaimanapun, Negeri Perintah Lama Suharto mengtur semula imej Kartini dari yang pemerdeka wanita radikal ini kepada yang digambarkan sebagai isteri berbakti dan anak perempuan taat, "kerana hanya seorang wanita yang memakai kebaya yang boleh memasak." Pada kesempatan itu, yang lebih dikenali sebagai Hari Ibu Kartini, "kanak-kanak perempuan amemakai ketat, jaket cergas, baju batik, gaya rambut yang rumit, dan barang kemas hiasan ke sekolah, kononnya meniru pakaian Kartini tetapi pada hakikatnya memakai mencipta dan ensembel lebih mengecutkan daripada beliau lakukan."

"Ibu Kita Kartini" oleh W.R. Supratman

 

• Gerakan Wanita Indonesia (GERWANI)