မေလံင်
မေလံင် / မဳလံင် (cyclone) ဟီုမ္ဂးဂှ် နကဵုကွတ်ဥတုဗြဲကျာ (meteorology)မ္ဂး ဒှ်ကျာ မနွံကဵု အသိင်မဇၞော်တုဲ မဂေတ်ကဝဲဒၟံင် မနွံကဵု အသိင်ထတ်ဂၠိုင် ပ္ဍဲလဒေါဝ်ဗဟဵု ဒကုတ်သၟတ်ရ။ နကဵု အရေဝ်မန် လဗိုတ် ကဵု မေလံင် ဗီုတၞဟ်ခြာဂှ် လဗိုတ်ဂှ် ကျာလပိုက်ကၠုင် နကဵု မုက်တုဲ မေလံင်ဂှ် ကျာမဂေတ်ကဝဲ ဂၠံင်ပ္ဍဲ ဖ္ဍိုက်ဍဵုလပါ်သၟဝ်ရ။ မေလံင် ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် မလေပ်ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသပၞုဟ်ဂၠးတိ မကော်ဂး မေလံင်ပၞုဟ် (polar vortices) ကဵု မေလံင်ဂမ္တဴၜက်ကာဲ (extratropical cyclones)တအ်ရ။ မေလံင်ဂမ္တဴ မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဒေသဂမ္တဴ (tropical cyclones) ကဵု ဒေသဆာပ်ဂမ္တဴ (subtropical cyclones) တအ်လေဝ် အသိင်ဒြဟတ် ထတ်ဇၞော်ဒၟံင်ကီုရ။ ဂကူမံင်လံင် မကော်စ မေလံင်မေသဝ် (Mesocyclones)၊ မေလံင်တောရ်နေဒဝ် (tornadoes) ကဵု မေလံင်ဗတဳ (dust devils) တအ်ဂှ် ဍောတ်ညိရ။ မေလံင်ဂှ် ပ္ဍဲဂၠးဂြိုဟ်တၞဟ် မပ္တံကဵု ဂၠးဂြိုဟ်မာတ် (Mars)၊ ဂၠးဂြိုဟ်ဂျူပဳတာ (Jupiter) ကေုာံ ဂၠးဂြိုဟ်နေပ်တောန် (Neptune) တအ်လေဝ် ကတဵုဒှ်မာန်ဒၟံင်ကီုရ။ မေလံင်ဂျေန်နေသိသ် (Cyclogenesis) ဂှ် ဒှ်လၟေင်ကမၠောန် မေလံင်ဂမၠိုင် ဂွံကတဵုဒှ် ကေုာံ ကလိဂွံ အသိင်ဒြဟတ်ရ။ မေလံင်ဂမ္တဴၜက်ကာဲတအ် (Extratropical cyclones)ဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵု လပှ်ကျာ ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဒေသဇၞော်ဇၞော် ဓါတ်ဂမ္တဴ လဒေါဝ်-လေတ်တဳကျုတ် မကော်စ ပွိုင်ဗါရဝ်ကလိန်နိစ်ဇြာမ် (baroclinic zones)ရ။ ပ္ဍဲကဵု ပွိုင်ဇြာမ်တအ်ဏအ်ဂှ် ခၞံဗဒှ်ကဵု ဥတုဂွံပြံင်လှာဲ မပ္တံကဵု မေလံင် ကေုာံ အသိင်ဒြဟတ်မေလံင်တအ်ရ။ နူဂှ် မွဲကဆံင် မေလံင်ဂမ္တဴၜက်ကာဲတအ်ဂှ် ကျာဂမ္တဴဂှ် ဒှ်အာကျာလၜိုဟ်တုဲ ဍေဟ်လာဲလေင်အာရ။ အာယုက် မေလံင်တအ်ဂှ် နွံဒၟံင် အကြာ ၂ တ္ၚဲ ကဵု ၆ တ္ၚဲရ။
မုက်ဥတုတအ်ဂှ် ပါ်ကရေက်လဝ် ပယျဵုဓနက် နကဵု ဂကူကျာ မတၞဟ်ခြာ ကျာလၜိုဟ်၊ ကျာဂမ္တဴ၊ ဍုက်ဍေက်( humidity) ကေုာံ ကမၠေတ်ကျာ (densities)တအ်ရ။ တုဲပၠန် ဍေဟ်ဆက်စပ်ဒၟံင် ကု အရာမကတဵုဒှ် မဆေင်စပ် ကုဥတုဗြဲကျာတအ်ရ။ မုက်ကျာလၜိုဟ်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် နွံကဵုလက်သန် ဗွိုင်ဍောတ်တုဲ နွံကဵု လဗိုတ်ဂဂဵုတး ကေုာံ ဥတုသကာတ်မြဟ်၊ မလေပ်ကတဵုဒှ် လဗိုတ်ဟေမ (squall lines) (လတိုပ်ဟေမ ဂူ) ဟွံသေင်မ္ဂး လဗိုတ်ဇမ္ကဟ် (dry lines) ရ။ မုက်ကျာဗီုဏအ်ဂှ် ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵု လပါ်ပလိုတ် ဗဟဵု ဗဂေတ်ပွူ (west of the circulation center ) ကေုာံ ဗွဲဓမ္မတာ နူပလိုတ် လပိုက်အာ လပါ်ဗမံက်။ မုက်ကျာဂမ္တဴဂမၠိုင်ဂှ် ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲ ဗမံက် ဗဟဵုမေလံင် (east of the cyclone center)တုဲ ဗွဲမဂၠိုင် ကတဵုဒှ်ကၠုင် နကဵု မတ်ဗြဲသဝ်သဝ် ကေုာံ လမၠာင် (fog)ရ။ မုက်ကျာဂမ္တဴတအ်ဂှ် မလေပ် လပိုက်အာ လပါ်ပၞုဟ်ဂၠးတိ နကဵု လၟောဝ်ဂၠံင် မေလံင်ရ။ ကာလမုက်ကျာလၜိုဟ် ဒှ်အာ မုက်ကျာဂမ္တဴ ညးကော်စ မုက်ကျာအံက်ခလုဒ် (Occluded front) ဂှ် ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဗဟဵုမေလံင် ကေုာံ ဒၞာဲတၞဟ် ဗဟဵုလဗိုတ်ဂမၠိုင်ရ။
မေလံင်ဂျေန်နေသိသ် ဂမ္တဴ (Tropical cyclogenesis) ဂှ် ဒှ်အရာ မဗၟံက်ထ္ၜး ဗီုလၟေင် မေလံင်ဂမ္တဴ မကတဵုဒှ်ရ။ မေလံင်ဂမ္တဴဂှ် ကတဵုဒှ် ဟိုတ်နူကဵု ဓါတ်ဂမ္တဴအံင်အုဒၟံင်ဂှ် မဒးဓရိုက်ကချဳ နကဵု လဗိုတ်ဂဂဵုဓရိင် ကေုာံ နွံကဵု ဓရံင်ဂမ္တဴ (warm core)။ မေလံင်တအ်ဂှ် မလေပ်ပြံင်လှာဲ အကြာဂကူမေလံင်နာနာ မပ္တံကဵု မေလံင်ဂမ္တဴၜက်ကာဲ၊ မေလံင်ဆာပ်ဂမ္တဴ ကေုာံ မေလံင်ဂမ္တဴမာန်ရ။ မေလံင်မေသဝ်ဂှ် ကတဵုဒှ် ဟိုတ်နူကဵု မေလံင် ဓရံင်ဂမ္တဴ မတိုန်စိုပ် လတူတိ၊ တုဲပၠန် မလေပ်ပြံင်လှာဲ မေလံင်တောရ်နေဒဝ်မာန်ရ။ ကျာလပှ်စိင် ကာလမကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဍာ်မ္ဂး ဗီုအင်္ဂလိက်ညးကော်စ Waterspouts ဂှ်လေဝ် ကတဵုဒှ် နူကဵု မေလံင်မေသဝ်ရ။ ဆဂး ဗွဲမဂၠိုင် ကျာလပှ်စိင်ဂှ် ကတဵုဒှ် ဟိုတ်နူ သဘာဝကျာလတူ ကဵု ကျာသၟဝ်ဇီုကပိုက် ရေင်သကအ်ရ။ မေလံင် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵု ၜဳအာတလာန်တိစ် ကဵု ၜဳပါသဳဖိစ်ကရေက်ဨသာန်တအ်ဂှ် ညးကော်စ ဟုရ်ရိကိန် (hurricane) (မဒှ် မအရေဝ် ဂကူရးတၞံ လဒေါဝ်အမေရိက မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကျာ၊ ဟူရကာန် (Huracan)) မေလံင် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲၜဳအန္ဒိယ ကေုာံ ပါသဳဖိစ်လပါ်သၠုင်ကျာတအ်ဂှ် ညးကော်စ မေလံင်/သာဲဂလံင် (cyclone) တုဲ မေလံင် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲပါသဳဖိစ် လပါ်ဗာယပ်တအ်ဂှ် ညးကော်စ တာပ်ဖုန် (typhoon)
ယၟု
"ညံင်ရဴ ဂြိုပ်ထဝ် ဒွံကျာ မေလံင်ဇမ္ကာတ်တုဲ ရဴမတၟဝ်ဒၟံင်ကီု" (ဇ - ဝိဓုရ။ အစွောအ်) (သက်/ဓာန် ၁၁၃၈)။ မအရေဝ် မေလံင်ဝွံ ပ္ဍဲလဟီုမန်ခေတ်တၟိ မလေပ်ကော်စ မဳလံင်။ မေလံင် မဳလံင်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန် လံင် (ကြိ) ဂှ် ပလဝ် မနာမ် ဒှ်အာ မေလံင်/မေလံင်ရ။
နိဿဲ
This article uses material from the Wikipedia မန် article မေလံင်, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ပရောပရာတၚ်လညာတ်တၞဟ်ယဝ်ရဟွံမွဲတှ်ေပ္ဍဲ CC BY-SA 4.0 မဒုၚ်ကေတ်မာန်ရ။ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki မန် (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.