Гагарин, Юрий Алексеевич

Юрий Алексеевич Гагарин 9 март 1934 ий Клушино ял Гжатск кундем, кресаньык ешеш шочын кушкын. Ачаже, Алексей Иванович Гагарин, (1902–1973) плотник лийын, аваже, Анна Тимофеевна Матвеева, фермыште пашам ыштен.

Йоча пагытше тудын Клушино ялешак эртен. 1 сентябрь 1941 ийыште школыш кая, но 12 ноябырьыште, чаманен каласаш логалеш, сарлан кӧра школыш коштмыжым чарна. Пел ий нунын ялыштым немыч-влак авыреныт. Варажым 9 апрель 1943 ийыште Йошкар армий салтак-влак полшымыштлак кӧра, тудо угычын шинчымашым погаш тӱҥалеш.

24 май 1945 ийыште уло еш дене нуно Гжатскыш куснат. 1946 ий майыште Гагарин кудымшо классымат туштак тунем пытара, да 1954 ий 25 октябрьыште Люберцкий 10№-ан ремесленный училищыш тунемаш пура.

1951 ий августышто тудо Саратовский индустриальный техникумыш тунемаш пура, 25 октябрь 1954 ийыште тудо иквмше гана аэроклубыш кая. 1955 ийыште Юрий Гагарин моткоч сайын тунеммыжым пытара, вара икымше гана шке гыч Як-18 самолёт дене чоҥештылеш. Чылажге ты клубышто тудо 196 гана чоҥештылын.

12 апрельыште 1961 ийыште тудо уло тӱнялан икымше еҥ лийын, кудо космосыш чоҥештен. "Восток" лӱман ракетоноситель да "Восток" корабль ден, Байконур космодром гыч, кушто лийын Юрий Алексеевич Гагарин тудо чоҥештен. 108 минут деч вара тудо сайын, Саратов велысе Энгельс ола деч тораште огыл, шинчын. Тыге 12 апрель 1962 ий гыч тиде кечым пайрем семын эртараш тӱҥалыныт.

Икымше тыгай космический чоҥештылмаш шарнымашеш кодын, а Юрий Алексеевич Гагарин шкеже чылалан палыме айдемыш савырнен. Йот элласе правительство да тӱрлӧ мер организаций кӱштымылан кӧра тудо кумло наре тӱрлӧ олаш миен коштын. Тылеч поснак тудо Совет Ушем кӧргыштат ятыр вере лийын. Варажым мер пашамат виктарен шоген, Жуковский лӱмеш академийымат тунем пытарен, ЦПК-ат пашам ыштен, идын годымак космысыш чоҥешташат ямдылалтын.

27 март 1968 ийыште авиакатастрофеш, учебный пашам эртышышла тудо ӱмыржӧ дене чеверласа. Тыге тудым шарнымаш лӱмешыже ятыр олалан, уремлан лӱмыштым вашталтеныт. Тӱрлӧ олалаште чапкӱм шынденыт.

27 октябрьыште 1955 ийыште Гагарин Совет армий радамыш логалеш, тушечын Орынбор оласе К. Е. Ворошилов лӱмеш 1-ше военно-авиационный училищыш логалеш. Тунемын Ю. А. Гагарин палыме лётчик-испытатель Я. Ш. Акпулатов ден. Тӱрлӧ нелылыклан кӧра, 25 октябрь 1957 ийыште тудо моткоч сайын тунем пытара. Кок ий жапыште Мурманск воктенысе 169-ше истребительный полкыштыжо Касвел флотысо 122-шо дивизийыште служитля. 1959 ий октябрьлан чылажге 259 жагатым чоҥештылын.

Космонавт-влакым ойырен налаш, да икымше гана "Восток икыт" дене чоҥешташ туныктымаш моткоч кугу каҥашымаш лийын.Ты отборым эртараш ятыр специалист-влак полшеныт. 9 декабрь 1959 ийыште Юрий Гагарин рапортым воза. Арня гыч тудым Моско олаш медосмотырым эрташ кӱштат. 1960 ий тӱҥалтышыште тудым эше ик гана ӱжыктат, да тылеч вара тудым космосыш чоҥешташ йӧршылан шотлат. Икмыняр жап гыч тудо ешыж дене вес верек кусна, да туштак кажне кечын тӱрлӧ занятий-влаклан ямдылалташ тӱҥалеш.

•  
  Совет почто марке 1964 ий.
•  
  Почто блок СССР (1976)
•  
  Почто марке Ю.А. Гагарин шочмо кечыж гыч 75-чоҥештылеш ондак савыкталтдыме фотографий
•  
  Россий луаш окса гагариным луктын лукмаш
•  
  "50 ий икымше чоҥештымаште", Россий, 2011 ий.
•  
  Шарныме шӧртньӧ окса шарналтеш 1000 теҥге номинаций дене айдеме сандалыкыш 50-ше чоҥештыме икымше чоҥештымаш.