Чингис Хан (монг. Чингис хаан , вичин тӀвар — Тэмуджин, Темучжин, Темучин; тахм.
1155 йис ва я 1162 йис — 25 август 1227) — пайи-паяр хьанвай монголрин тайифаяр сад авуна, инсаниятдин тарихда виридалайни зурба гьукуматрикай сад тир Монголрин империядин бине кутур кас, адан садлагьай ва чӀехи хан. Китайдиз, Юкьван Азиядиз, Къавкъаздиз ва РагъэкъечӀдай Европадиз монголрин дяведин финар тешкилнавай кьушундин кьил. И финифар инсанрин зурба телефвилер галаз кьиле физвай, иллаки ислягь жемятрин арада.
Чингисхан | |
---|---|
ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ, ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ ва Чингис хаан | |
Хьайила ганвай тӀвар | ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ ва Тэмүжин |
Дидедиз хьайи чӀав | 1162 йисан 31 май |
Дидедиз хьайи чка | Делюн-Болдок |
Кьиникьин чӀав | 1227 йисан 18 август (65 йис.) или 1227 йисан 25 август (65 йис.) |
Кьиникьин чка | Иньчуань |
Гьукумат | Монгол империя |
Пеше | полководец, вождь племени ва монарх |
Буба | Есугей |
Диде | Оэлун |
Гъуьл-пабвал | Бортэ, Хулан, Гурбесу, Есуй, Есугэн, Чахэ, Princess Qiguo, Хадаан ва Ибаха-беки |
Мукьвади | Джучи, Чагатай, Угэдэй, Толуй, Улучи, Алагай, Тумэлун, Чечейген, Алталун, Ил-Алти, Ходжин-Бэги, Кюльхан, Chawuer ва Shuerche |
Автограф | |
Викигьамбарда авай шикилар |
Вичин уьмуьрдин эхирра, Монголрин империядин чилери Юкьван Азиядинни Китайдин чӀехи пай кьунвай. 1227 йисуз Чингисхан кьейила кьулухъ империядин ирсдарар, чингизидар лугьудай, адан садлайгьай паб тир Бортэдин итимрин хилен несилар хьанвай. Ам Монголиядин тийижир чкадал кучуднавай, ам кучудай чка гилани дуьз малум туш.
Монголрин «Чинебан кьисадив» кьурвал, Чингисханан улу-буба Гоа-Маралархъ галаз къавум хьана Бурхан-Халдун сувун патав галай Хэнтэедиз кучь хьанвай Бортэ-Чино тир. Фарс алим-тарихдар Рашид ад-Дина вичин тарихдин улубра гиман авурвал, Бортэ-Чино Хэнтэедиз VIII виш йисан юкьвара кучь хьанвай. Бортэ-Чинодикай 9-10 несилра Бата-Цагаан, Тамачи, Хоричар, Ууджим Буурал, Сали-Хаджау, Еке Нюдэн, Сим-Сочи, Харчу дидедиз ханвай.
Несилдин 10-лагьай хиле, гуьгъуьнлай вичиз Монголжин-гоа паб гъанвай, Боржигидай-Мэргэн дидедиз ханвай. Рашид ад-Дина кхьизвайвал, Чингис-Ханан улу диде бурятрин хилекай сад тир, Алан-гоади бине кутунвай Хори несилдай тир.
Гъуьл кьейила кьулухъ Алан-гоади ханвай, расу чӀарарни цаву вилер авай пуд рухваяр, гилан монгол халкьдин бине эцигай ксар тирди гьисабзава. Алан-гоадин вадлагьай, виридалайни гъвечӀи хва тир Бодончар Борджигинар сихилдин бине эцигай кас тир.
Чингизхан Онон вацӀун къерехдал алай Делюн-Болдок тӀвар алай чкадал, Борджигинар сихилдай тир Есугей-багатуран ва Олхонутар сихилдай тир адан паб Оэлунан хзанда дидедиз ханвай. Есугея вичин паб Оэлун меркитар тайифадикай тир Еке-Чиледудикай къакъуднавай. Гададин тӀвар Есугея гъалибвал къачуна есир кьунвай татаррин регьбер Тэмуджин-Угеян гьуьрметдай эцигнай.
Асул чешмейри чара-чара малуматар гузвайвиляй, Тэмуджинан хайи йис гилани дуьз малум туш. Чингизхана уьмур гьалзавай береда авай тек сад тир тарихдар Мэн-да бэй-лудин тарихдин кхьинриз ва Рашид ад-Дина монголрин ханрин архиврай кӀватӀнавай малуматрай авур гьисабунриз килигна, Тэмуджин 1155 йисуз ханвай.
Урус чӀалал
Чешмеяр
This article uses material from the Wikipedia Лезги чІал (Lezgi č’al) article Чингисхан, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Къене авайбур CC BY-SA 4.0 лицензиядалди гъил агакьдай я (муькуь затl къалурнавачтlа). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Лезги чІал (Lezgi č’al) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.