Музыка

Μουσική, чыкъгъаны: грек. μούσα — муза) — суратлау материалны энчи шекилде заман ичинде къуралгъан таууш болгъан санатны бир тюрлюсюдю.

Тарихни контекстинде къаралса, музыканы айныуу, адамны сезимлерини айныуу бла байламлыды — адамны, тюрленнген культура шартлада къулагъы бла музыкалыкъ материалны алыр мадары, музыканы тарихини тамал дараджасыды.

Тарих аллы заманны синкретика санатында тепсеулени эмда поэзияны тамаллары болгъанды, музыканы уа артдан ал орун алгъан кёб шарты ол заманлада болмагъанды.

Ал тамалы болгъан фольклорда музыкалы таууш мийиклиги бла деменгили тюлдю, аууз артикуляция бла джалгъаныбды. Макъам асламысы бла контрастлы мийик зоналаны ритм джоркукъда, сёз текстге эмда тепсеуге кёре бирлешгнен, глиссандрланнган миниуле бла тюшюуледен (экмелика) къуралгъанды. Алай а, бу ал таууш-мийиклик контраст, адамланы психофизиология болумлары бла байламлы болгъаны себебли (сёз бла, пластика къымылдау бла), музыканы ойнау турмушда, урунууда, дин адетледе орун алгъаны себебли эмоция магъаналы болгъанды. Бу байламланы дайымлыгъы, ал музыкалы жанрланы къурайды, мийикликлени джорукъгъа келтиреди.

Аны бла джамагъат музыкалыкъ ангыда тауушну мийиклиги ауазны тембринден эмда аууз артикуляциядан айрылады; музыка хал категория къуралады. Таууш тизиу къуралады, эмда аны тамалында макъамла чыгъадыла. Музыка джорукъда бегитилген таууш мийиклик, къулакъ фахмулулукъланы- башха тауушлагъа кёре тауушну мийиклик диапазонда тутдургъан энчи музыкалыкъ эсни айныууна себеб болады. Белгиленнген мийикликге ие болуб, интонация ичине кенгирек эмда айырылгъан сыфатлы магъананы алыр мадар табады. Бир джаны бла ол интонациялыкъ формулалада сакъланнган озгъан магъанасы болады, башха джанындан — интонациягъа «тышындан», сёз бла музыканы джангы байламларындан къуралгъан магъаналаны джыйылыуну процесси барады.

Бишген музыкалыкъ культураланы профессионал чыгъармачылыгъында интонация бла тепсеу къымылдауну, адетлени бардырыуун эмда башха санат тюрлюлени байламлары барды. Бир къауум жанрлада уа музыка сёзден, турмуш неда адет контекстден чыгъа башлайды. Интонациялыкъ элементле эмда аланы къуралыуларыны джорукълары (гармония, музыкалыкъ форма) логикалыкъ эркинликге эмда энчи тарих джашаугъа ие боладылао, алай а символлукъ-ассоцияциялыкъ шекилде сёз бла эмда социал контекст бла байламын ахыры бла юзмейди. Адамланы сезимлерин белгилер къарыуу болгъан автоном музыкалыкъ тил къуралады.

Музыканы айры эстетика багъалыкъча спецификасы чыгъармачылыкъны суратлау бла хайырланыуну арасындагъы илишкилери бла ачылады. Ал жанрланы къуралыуу, музыканы хайырланыу нюзюрлерине джетиую бла байламлыды. Бу шартлада музыканы багъалыгъы аны типлигине, берилген юлгюлеге сыйыннганлыгъы бла байламлы болгъанды. Автоном музыкалыкъ тилни эмда музыкны джайылыууну энчи сферасыны къуралыуу джангы нюзюрню къуралыууна себеб болгъанды: энчи автор фикирни къуралыуу (композиция). Быллай шартлада музыканы багъалыгъы аны музыкалыкъ чыгъарыууну кайтарылмазлыкъ структурасындады, аны бла бирге композитор сайлагъан амалланы ич магъана тюзлюгюндеди.

Музыкаллыкъ нотация | музыкалыкъ ачхыч | алтерацияны белгилери | лига | фермата | хроматизм | аккорд | арпеджио | сольфеджио | Интервал | музыкалыкъ чыгъарма | зона | тембр | экмелика | такт | функционал музыка

Тауушну чыгъарыу мадарына кёре инструментлени къыллылагъа, солуулулагъа, тиеклилеге, урулгъанлылагъа, электронлагъа эмда башхалагъа юлешинедиле. ХХ ёмюрню аллында къуралгъанХорнбостелни — Закссны системсыны классификациясына кёре, инструментлени эки баш ышан бла юлешедиле: тауушну къайнагъындан (мембрана, къыл, хауа э. б.) эмда тауушну чыгъарыу мадарындан (тилли, чимдеулю э. б.).

• Къыллыла
  • Гитара
  • Къыл къобуз
• Къылы ышыугъанлыла
• Солуулула
  • Агъач солуулула
    • Диджериду
    • Сыбызгъы
    • Гобой
    • Кларнет
    • Фагот
    • Саксофон
  • Джез солуулула
    • Труба
    • Валторна
    • Тромбон
    • Туба
  • Тиллиле
    • Къобуз
    • Баян
    • Аккордеон
• Урулгъанла
  • Дауурбаз
  • Вибрафон
  • Гонг
  • Вуд-блок
  • Кастаньетле
  • Ковбелл
  • Конгураула
  • Лабала
  • Ксилофон
  • Литаврла
  • Маракасла
  • Маримбала
  • Табакъ
  • Темплеблокла
  • Ючкюл
  • Шейкер
• Тиеклиле
  • Клавесин
  • Фортепиано
  • Орган

• Джыр
• Музыкантла
• Мелофобия
• Композиторла

• Музыка сёзлюк
• Музыканы теориясындан лекцияла (орусча)

Викигёзенде (Wiki Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Музыка.