არტაანის პროვინცია: პროვინცია თურქეთში

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ არტაანი (მრავალმნიშვნელოვანი).

ადმინისტრაციული ცენტრი — ქალაქი არტაანი. მოიცავს 6 რაიონს.

ადმინისტრაციული ერთეული
არტაანის პროვინცია თურქ. Ardahan ili
ქვეყანა	თურქეთი
რეგიონი	აღმოსავლეთ ანატოლიის რეგიონიაღმოსავლეთ ანატოლიის რეგიონი
ადმ. ცენტრი	არტაანი
შიდა დაყოფა	არტაანი, ჩილდირი, დამალი, გიოლე, ჰანაქი და პოსოფი
კოორდინატები	41°00′00″ ჩ. გ. 43°00′00″ ა. გ. / 41.00000° ჩ. გ. 43.00000° ა. გ. / 41.00000; 43.00000
ფართობი	11 376 კმ²
მოსახლეობა	98 907 (2018)[2] , 87 748 (2021)[3]
სატელეფონო კოდი	478
საფოსტო ინდექსი	75000–75999
საავტომობილო კოდი	75
ოფიციალური საიტი	http://www.ardahan.gov.tr
არტაანის პროვინცია ვიკისაწყობში

არტაანის პროვინციას აღმოსავლეთიდან ესაზღვრება სომხეთი, ჩრდილოეთიდან — საქართველო, ასევე ესაზღვრება დასავლეთიდან ერზურუმისა და ართვინის პროვინციები, ხოლო სამხრეთიდან — ყარსის პროვინცია.

პროვინციის მოსახლეობა 2009 წლის მონაცემებით შეადგენს 133 756 კაცს. უდიდესი ქალაქია არტაანი (17 ათასი კაცი, 2000 წ.). XVII საუკუნეში არტაანის სანჯაყის მოსახლეობის უმრავლესობას შეადგენდნენ ქართველები, მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა მიიღო ისლამი.

ძვ.წ. XII საუკუნეში, რეგიონი სავარაუდოდ დიაოხის ტომობრივ გაერთიანებაში შედიოდა, შემდგომ ეს მხარე ასურეთისა და ურარტუს სამეფოების თავდასხმებს განიცდიდა. ძვ.წ. 760-იან წლებში, დიაოხი საბოლოოდ კოლხეთმა გაანადგურა და მისი ჩრდილოეთ მხარეები, სავარაუდოდ არტაანის მხარეც შემოიერთა, რითიც კოლხეთი საბოლოოდ გაუმეზობლდა ურარტუს, შემდგომ რაც კოლხეთ-ურარტუს ომებში გადაიზარდა. ურარტუს მეფე, სარდურ II ძვ.წ. 750-741 წლებში, შეიჭრა კოლხეთში, დამანგრეველმა ომებმა, ჩრდილოელ ტომებს გაუადვილა სამხრეთ კავკასიაში ფეხის მოდგმა, საბოლოოდ მათმა თარეშმა ბოლო მოუღო კოლხეთს. ეს მხარე პირველად მოხსენიებული აქვს სტრაბონს (ძვ. წ. 64/63 – ახ. წ. 23/24) როგორც იბერიის პროვინციის გოგარენეს შემადგენელი ნაწილი, რომელიც ძვ. წ. II საუკუნეში სომხეთის სამეფომ შეიერთა.

პტოლემეს არტაანი მოხსენიებული აქვს არტანისას (ლათ. appidum Artanisa) სახელით. არტაანი/არტანი წარმოადგენდა როგორც მხარის (არტანის ხევი), ასევე ციხე-ქალაქის სახელწოდებას. ლეონტი მროველის (XI ს.) ცნობით, ლეგენდარული მცხეთოსის ძემ, ჯავახოსმა, ააშენა არტაანის ციხე-ქალაქი, რომელსაც მაშინ ქაჯთა ქალაქი რქმევია, მროველის დროს კი - ჰური. იმავე ცნობით, ფარნავაზის მიერ ძვ. წ. III საუკუნეში დაარსებულ წუნდის საერისთავოში შედიოდა არტაანი, ჯავახეთი და კოლა. ვახტანგ გორგასალმა აქ საეპისკოპოსო შექმნა და კათედრა ერუშეთში დააწესა.

თამარის ეპოქაში არტაანი სანაპირო საერისთავო იყო, შემდეგ სამცხის ათაბაგთა სამთავროში შედიოდა. XIII საუკუნიდან იქ განთავსებული იყო არტაანისა და კოლას ერისთავთა რეზიდენცია. საუკუნეების განმავლობაში არტაანი იყო საქართველოს სამეფოს განუყოფელი ნაწილი. 1555 წელს ოსმალეთის იმპერიის მიერ სამცხე-საათაბაგოს ოკუპირების შემდეგ სანჯაყის სტატუსით შევიდა იმპერიის შემადგენლობაში. XVI საუკუნეში არტაანი თურქებმა ორ ერთეულად გაყვეს: დიდ არტაანად (გურჯისტანის ვილაიეთი) და პატარა არტაანად (ყარსის ვილაიეთი). ამ დროს დიდი არტაანის მთავარ გამაგრებულ ქალაქს ფარაკანი ერქვა. ქალაქის სახელწოდება „არტაანი“ XVII საუკუნეში უნდა იყოს შერქმეული.

1878 წელს რუსეთ-თურქეთის ომის შედეგად რუსეთის იმპერიის ფარგლებშია. სან-სტეფანოს საზავო ხელშეკრულებით და 1878 წელს ბერლინის ტრაქტატით არტაანი რუსეთს შეუერთდა და 1917 წლამდე შედიოდა ყარსის ოლქის შემადგენლობაში. 1918-21 წლებში არტაანი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შემადგენლობაში შედიოდა. ერთა ლიგამ ქალაქი საქართველოს ტერიტორიად აღიარა. საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ საქართველომ არტაანის ოლქზე კონტროლი დაკარგა. 1921 წლის ყარსის ხელშეკრულების მიხედვით, არტაანი ართვინის, ოლთისის და რიზეს ოლქებთან ერთად, თურქეთის შემადგენლობაში მოექცა.

პროვინციის ტერიტორიაზე გადის ნავთობსადენი ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანი.

• თურქეთის რეგიონები
• თურქეთის პროვინციები
• თურქეთის რაიონები

• Province of ARDAHAN