Wien

Wien
Kelk imaji pri Wien.
Standardo	Blazono
Lando:	Austria
Informo:
Latitudo:	48°11'N
Longitudo:	16°21'E
Surfaco:	414,9 km²
Habitanti:	1 982 097 (2023)
Denseso di habitantaro:	4778 hab./km²
Horala zono:	UTC+1 (UTC+2 dum la somero)
Urbestro:	Michael Ludwig (SPÖ)
Mapo:
Oficala retosituo:
www.wien.gv.at

Havanta 1 982 097 habitanti en 2023, ol esas la 9ma maxim populoza urbo del Europan Uniono e la 2ma maxim granda urbo Germane-parolanta, dop Berlin. L'urbo esas sideyo por kelka internaciona organismi, exemple l'ONEP.

De 1867 til 1918 ol esis la chefurbo di Austria-Hungaria, e til la komenco dil 20ma yarcento ol esis la maxim granda Germane-parolanta urbo del mondo. Ante la divido di Austria-Hungaria, l'urbo havis 2 milion habitanti. Ol surnomizesis "Urbo di Muziko" pro l'importanta kompozisti qui vivis ibe, exemple Mozart. Ol surnomizesis anke "Urbo di Sonji" pro Sigmund Freud qua vivis ibe. Lua prestijoza universitato, fondita en 1365, esas un ek la maxim anciena en linguo Germana, e 15 ek lua docisti ganis Nobel-premii.

Inquesto de 2005 dal Economist Intelligence Unit judikis la vivo-qualeso di Wien kom la maxim bona ek 127 urbi. L'urbo aceptas plu kam 6,8 milion turisti omnayare. La palaco Schönbrunn e la historiala centro del urbo deklaresis Mondala Patrimonio di la Homaro da UNESKO, rispektive en 1996 ed en 2001.

 

L'urbo fondesis dal Kelti kom fortifikita habiteyo an la rivero Wien dum l'1ma yarmilo aK. Dum multa yari la fluvio Danubio esis naturala frontiero inter Romana Imperio e la barbari, e Vindobona (la nuna Wien) esis defensofortreso por la Romana Imperio.

Dum Mezepoko ol esis sideyo por la dinastio Babenberg. En 1440 ol divenis chefurbo por la dinastio Habsburg.

Otomani esis haltita dufoye avan Wien: en 1529 li probis siejar l'urbo, ed en 1683 eventis batalio por l'urbo. En 1679 epidemio di pesto mortigis cirkume 33% de lua habitantaro.

En 1804 dum Napoleonala militi l'urbo divenis la chefurbo dil Austrian Imperio, e restis importanta por Europana politiki, inkluzite kande en 1814 ol gastigis la Kongreso di Wien. L'urbo kreskis multe dum fino di la 19ma yarcento. Til 1938 ol esis kulturala centro por modernista artisti.

 

Nacional-socialista Germania okupis Austria en 1938, e Wien perdis sua stando kom chefurbo por l'avantajo di Berlin. Sovietiani lansis atako kontre Germani ye la 2ma di aprilo 1945, pos siejir l'urbo. Bombardi destruktis granda parto de lua substrukturo, e Wien kapitulacis du semani pos la komenco dil atako. Kande la milito finis, l'urbo dividesis en quar zoni di influo: Britaniana, Franca, Usana e Sovieta.

La divido duris til mayo 1955, kande la Kontrato pri Austriana Stato signatesis: tale Austria riganis nedependeso. Tayare, pos yari de rikonstrukto, l'Operoteatro e la Burgtheater riapertis sua pordi a la publiko. En oktobro, Austria deklaris su neutra, e pos ta deklaro, Sovietiana trupi fine foriris de la lando.

Pos la represo kontre la Hungara revoluciono di 1956, Wien recevis multa fuginta Hungari. Lo sama eventis en 1968, kande ol recevis fuginta Cheki e Slovaki pos la represo kontre la Printempo di Praha. En 1965 l'urbo selektesis por gastigar la sideyo dil ONEP. Dum la yari 1970ma, la lora kancelero Bruno Kreisky inauguris la Centro Internaciona di Wien (Vienna International Centre), komplexo di edifici qui esas sideyo di la Kontoro dil Unionita Nacioni en Wien (UNOV). En 1995, Austria divenis membro dil Europan Uniono e signatinto di la Konvenciono di Schengen.

 

 

La reliefo di Wien jacas an la du rivi dil Danubio, cirkondata per du boski adeste ed adweste del urbo. Lua urbala areo kovras 414,65 km², esanta la maxim vasta urbo de Austria. La maxim alta punto jacas 542 metri super la marala nivelo.

La klimato di Wien esas oceanala (Cfb segun la klimatala klasifikuro da Köppen), havanta varma someri kun maxima temperaturi de 24°C til 33°C, e sika e kolda vintri kun temperaturi poke infre 0°C. La mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas 1,2°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 23,7°C. De decembro til februaro povas nivar, tamen la nivo esas min frequa kam westala e sudala regioni de Austria.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 547,9 mm, e la maxim pluvoza monati esas julio ed agosto, kun mezavalore 66,6 mm e 66,5 mm. La pluvo-quanto diminutas dum la vintro, ma ne existas sika sezono.

Wien subdividesas en 23 quarteri (Bezirke). L'industrii jacas precipue en l'estala e sudala quarteri.

 

Panoramo pri Wien.

 

 

 

 

L'internaciona aeroportuo di Wien distas 18 km de lua centro, jacanta proxim l'urbeto Schwechat. En 2012, plu kam 22 milion personi uzis ol. Nun l'aeroportuo expansesas. L'aeroportuo di Bratislava, Slovakia, anke distas poke de Wien, ed uzesas da multa veheri.

Wien ligesas a Rotterdam per la kanalo Rheno-Main (Donaukanal), ed al estal Europana landi per la fluvio Danubio. Ol havas la maxim granda fluviala portuo di Europa.

La reto di anciena federala chosei formacas sorto di "stelo" ekiranta Wien. Kelk ek li duras mantenar la nomi di lua precipua destini, exemple Linzer Straße (liganta Wien a Linz), Prager Straße B3 (liganta Wien a Praha), Brünner Straße B7 (liganta Wien a Brno), Budapester Straße B10, e Triester Straße B17. Lo sama eventas kun l'autochosei (Autobahnen), qui ekiras Wien formacanta "stelo". Li surnomizesas segun la regioni a quin li iras: A1 Westautobahn, A2 Südautobahn, A4 Ostautobahn ed A22 Donauuferautobahn, anke nomizita Ostautobahn.

Pro historiala motivi - la bazo dil transporto-sistemo di Austria-Hungaria esis lua chef-urbo - diversa ferovoyala termini konstruktesis en Wien. Tamen, pro sua strategiala importo, omna ferovoyala stacioni dil urbo domajesis dum la duesma mondomilito. La maxim multa ek li restauresis e riprojetesis. L'anciena Westbahnhof remplasesis per nova edifico, e la Nordbahnhof ne rikonstruktesis. Nun, du granda termino-stacioni duras existar en Wien: Westbahnhof e Franz-Josefs-Bahnhof.

Pri publika transporto sur reli, Wien havas 5 linei di *metroo (U-Bahn Wien) kun entote 83,3 km e 98 stacioni. L'unesma metroo-lineo inauguresis en 1976. Existas anke 10 linei de suburbala treni (S-Bahn) kun entote 650 km e 181 stacioni, e 30 linei de tramveturi kun entote 176,9 km.

L'unesma linei di omnibusi di Wien inauguresis en 1907. Nun existas 143 linei di omnibusi interne la urbo, e linei qui ligas Wien a vicina urbi, ed anke linei qui parkuras longa disti.

 

Panoramo pri Wien.

 

En 2014, 6,2 milion turisti vizitis Wien, e ta yaro enrejistresis entote 13 524 266 noktala resti en la hoteli. La maxim multa viziteri esis Germana, Usana, Italiana e Rusa. De 2003 til 2015, ol atingis l'unesma rango pri gastigo di internaciona e nacionala kunveni pri aferi. En 2014, 202 internaciona konferi eventis en Wien. Lua maxim granda centro por konferi nomesas Austria Center Vienna, havanta kapaceso por 20.000 personi e jacanta proxim la sideyo dil Unionita Nacioni en Wien.

Por viziteri, l'urbo havas multa atraktivi, exemple:

• La palaco Schönbrunn, antee rezideyo dil imperiestri Habsburgi havas entote 1.441 chambri, di qui 45 povas vizitesar. Lua garnituri esas en stilo rokoko. Avan la palaco existas granda gardeni e fonteno.
• La zoo* di Schönbrunn votesis 5-foye kom la maxim bona de Europa. Ol gastigas plu kam 700 speci animala, inkluzite pandi e polala ursi.
• La Katedralo di Santa Stefanus konsideresas simbolo dil urbo. Ol havas 4 turmi, ek qui la maxim alta esas la suda turmo, alta de 136,44 metri.

 

• La palaco Hofburg habitesis dal imperiestri Habsburgi til 1918. Komence ol esis kastelo konstruktita dum la 13ma yarcento, e pose transformesis en rezideyo. Nun ol esas kontoro di la Prezidanto di la Republiko, havanta importanta kolekturo pri arti. En un ek sua ali ol gastigas la Muzeo pri Etnologio, qua havas plu kam 400 mil objekti de Azia, Afrika, Oceania ed Amerika. La muzeo riinauguresis en 2017.
• La Belvedero esas du baroka palaci - Alta Belvedero e Basa Belvedero - konstuktita dal princo Eugenius de Savoya. Li gastigas valoroza kolekturo pri arti, de la Barok-epoko til l'arto moderna, nome la pikturi da Gustav Klimt gastigata che l'Alta Belvedero. Atraktivi esas anke la gardeni dil Belvedero e la lageto konstruktita avan la palaco, qua reflektas lua imajo.
• La Rotego di Wien, alta de 65 metri, situita en la Prater di Wien, konstruktesis en 1897 e posibligas a la viziteri vidar panoramo pri la historiala konstrukturi dil urbo.

 

• La Muzeo pri Historio dil Arto (Kunsthistorisches Museum). Jacanta avan la placo Maria-Theresien-Platz konstruktesis en 1891 proxim l'Imperiala Palaco, e gastigas nombroza artala objekti del imperiala familio, inkluzite la maxim granda kolekturo di pikturi da Pieter Bruegel la olda, ed anke pikturi da Diego Velázquez, Rembrandt van Rijn, Albrecht Dürer e Tiziano, la pikturo "Madono an la prato" da Raffaelo Sanzio, ed altri.
• La Muzeo Albertina havas la maxim granda kolekturo pri grafikal arti de la mondo, inkluzite studii pri mulieri da Gustav Klimt. Ol anke havas verki da Pablo Picasso, Georg Baselitz, Claude Monet e Oskar Kokoschka, havanta entote 60.000 desegnuri. L'Albertina okupas la suda extremajo dil Imperiala Palaco.
• La Muzeo pri Modern Arto (mumok) havas granda kolekturo pri arto dil 20ma e 21ma yarcenti. Verki da Pablo Picasso, Yoko Ono, Claes Oldenburg ed altra artisti montresas ibe.

 

• La Turmo di Wien - Alta de 252 metri, ol havas teraco alta de 155 metri qua posibligas panoramala vidado di 360° pri l'urbo. Ol anke havas kafeeyo alta de 170 metri dekorata kun garnituri de la yari 1960ma, qua rotacas cirkum sua propra axo.
• La Domo dil Maro (Haus des Meeres) montras fishi de aqui dolca e saloza. En granda tanki kun oceanala aquo povas videsar sharki e rayi. En la tanko nomizita "Domo dil Tropiki" povas videsar krokodili, ed en terario montresas speci di serpenti venenoza ed anke giganta exempleri.
• La nova edifico dil Universitato di Wien inauguresis en 1884 dal imperiestro Franz Josef la 1ma di Austria-Hungaria.
• La Muzeo Madame Tussauds di Wien montras 80 vaxa figuri, inkluzite imajo pri l'imperiestro Franz Josef la 1ma e l'imperiestrino Sissi.

 

• Che bulvardo Ringstrasse jacas l'imperiala palaco, la Kunsthistorisches Museum, la Muzeo pri Naturala Historio, l'Operoteatro di Wien e l'edifico dil Parlamento.
• Café Landtmann esas tradicionala Wienana kafeerio situita an la strado Ringstraße an l'angulo di Lowelstraße 22, en l'unesma distrikto Innere Stadt.