Քաթալոնիա

Բնակավայր
Քաթալոնիա
կատ.՝ Catalunya օքս.՝ Catalonha
Դրօշակ Զինանշան
Երկիր	Սպանիա[1]
Ներքին բաժանում	Նահանգ, Կիրոնա, Կիրոնա եւ Թարրակոնա
President of the Generalitat of Catalonia?	Փեր Արակոնէս[4]
Օրէնսդրական մարմին	Քաթալոնիոյ խորհրդարան
Հիմնադրուած է՝	988[5]
Տարածութիւն	31 895 քմ²
Պաշտօնական լեզու	Քաթալոներէն, Սպաներէն եւ Օքսիտաներէն
Բնակչութիւն	7 747 709 մարդ (2022)[7]
Կը գտնուի ափին	Միջերկրական Ծով
Ժամային գօտի	UTC+1
Անուանուած է	Քաթալոնացիներ
Սուրբ բարեխօս	Սուրբ Գէորգ եւ Մոնսերաթի Ս. Մարիամ[9]
Պաշտօնական կայքէջ

Մայրաքաղաքն է՝ Պարսելոնան:

Հիւսիսը Փիրէնեան լեռներն են շուրջ 200 քիլոմեթր երկարութեամբ, որոնք գլխաւոր երկու լեռնաշղթաներու բաժնուած են. Աքսիալ Փիրէնէ` հիւսիւսային կողմը, եւ Փրէ Փիրէնէ` անկէ հարաւ: Գլխաւոր լեռնաշղթաներուն զուգահեռ կան աւելի ցածրադիր լեռնաշղթաներ: Փիքա տ՛Էսթաթս ունի 3143 մեթր բարձրութիւն, Փիկփետրոս` 2014 մեթր բարձրութիւն: Փրէ Փիրէնէի մէջ կը գտնուի Սերրա տէլ Սատին:

Փիրէնեան լեռներէն հարաւ 200-էն 600 մեթր բարձրութեամբ հարթավայրեր են, որոնք Էպրօ գետի հովիտին արեւելեան մասը կը կազմեն: Փիրէնեան լեռներէն հոսող ջուրերը կ՛ոռոգեն հողերը: Կան նաեւ ջրանցքներ: Երկրագործականօրէն բերրի շրջան է: Դէպի հիւսիս-արեւելք Էմփորտա դաշտավայրն է:

Միջերկրականեան գօտին կ'ընդգրկէ երկու եւ աւելի լեռնաշղթաներ, որոնք կ'երկարին ծովուն զուգահեռ, հիւսիս-արեւմուտքէն դէպի հարաւ-արեւելք: Գլխաւոր բարձունքներն են` Մոնթսերրաթ, Մոնթսենի եւ Փորթօ: Լեռներուն միջեւ կան դաշտեր, որոնցմէ գլխաւորներն են` Վալլէս եւ Փենետէս:

Գլխաւոր գետերն են` Թեր, Լոպրեկաթ եւ Էպրօ: Էպրոյի տելթան, 340 քիլոմեթր տարածութեան վրայ, չափազանց բարեբեր է եւ բրինձի, բանջարեղէնի ու կիտրոնային պտուղներու շտեմարան:

Բնութիւն

Բնութիւնը գեղեցիկ է. մէկ` կողմը` ծովուն կապոյտը անհուն, ջինջ ջուրերով, միւս կողմը` բրինձի ու ցորենի մշակման բերրի դաշտեր, ձիթապտուղի, նարինջի, լեմոնի ծառաստաններ ու խաղողի այգիներ, եւ հեռուն` լեռներու կանաչապատ, անտառախիտ բարձունքները ձիւնապատ գագաթներով: Հարուստ արօտավայրեր, եւ ոչխարի, այծի, խոզի, կովու, ձիու եւ հաւազգիներու բուծանման ագարակներ:

Կենդանական աշխարհ

Կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչներէն են՝ վարազը, կարմիր աղուէսը, եղնիկը, քարայծը եւ արջը: Ջուրերը հարուստ են ձուկերով: Հին ու պատմական բնակավայրեր` միջնադարեան թաղերով, քարաշէն եւ կղմինտրածածկ տուներով, նեղ փողոցներով, եկեղեցիներով ու վանքերով:

Կլիմայ

Կլիման ծովափնեայ եւ ներքին շրջաններուն մէջ ամառը տաք է, ձմեռը` մեղմ: Լեռնային շրջաններուն մէջ ամառը` զով, ձմեռը` ցուրտ եւ ձիւնապատ: Գարունը եւ աշունը ամէնուրեք մեղմ, հաճելի եւ անձրեւային եղանակներ են: Լեռներուն, հովիտներուն եւ դաշտերուն մէջ յաճախակի են մառախուղները:

Նահանգները

Քաթալոնիոյ ինքնավար մարզը բաժնուած է չորս նահանգներու. Պարսելոնա, Կիրոնա, Լէիտա եւ Թարրակոնա: Կան 948 քաղաքապետութիւններ:

Տեղական ինքնավար մարմինները երկրամասը աշխարհագրական քանի մը գօտիներու բաժնած են. Ալթ Փիրինէու ի Արան, Ամպէթ Մեթրոփոլիթա տէ Պարսելոնա, Քամփ տէ Թարրակոնա, Քոմարգէս Կիրոնինէս, Քոմարգէս Սենթրալս, Փենետէս, Փոնենթ եւ Թերրէս տէ լ'Էպրէ:

Անուանում

Քաթալոնիա անուանումը յառաջացած է Գոթիա եւ լոնիա (գոթերու երկիր) անուանումէն, որովհետեւ քաթալան կոմսերը եւ ժողովուրդը գոթերու երկրամասին մէջ կեդրոնացած էին: Ըստ բիւզանդական աղբիւրներու համաձայն շրջանը կոչուած է Քաթալոնիա, իբրեւ գոթերու եւ ալաններու երկրամաս: Ըստ այլ կարծիքի մը, Քաթալոնիա քասթլա կաս քասթլան անուանումէն սերած է եւ կը նշանակէ դղեակներու երկիր. ըստ այս կարծիքին Քաթալոնիա եւ Քասթիլիա նոյն արմատէն սերած են:

Տեղացիք, ինչպէս նաեւ քասթիլացիք երկրամասը կը հնչեն իբրեւ Քաթալունիա, իսկ արակոնէս լեզուով կը հնչուի Քաթալոնա:

Ցեղերը

Ներկայ Քաթալոնիոյ, ինչպէս նաեւ Իպերիական թերակղզիի հին բնիկները իպերիացիներն են: Միջերկրականի յարող գօտիին, ներկայ Քաթալոնիոյ իպերիական գլխաւոր ցեղերն էին` իլերկեթէս, ինտիկեթէս եւ լաքեթանի, որոնք կապեր ունէին յարակից ծովափնեայ շրջաններու բնակիչներուն հետ: Գլխաւոր բնակավայրերն էին` Իլերտա (ներկայ Լէիտա), Հիպերա (հաւանաբար Ամփոսթա կամ Թորթոսա) եւ Ինտիքա (Ուլասթրէթ): Ն. Ք. Ը. դարուն յունական առեւտրական համայնքներ կը կազմաւորուին ծովափերու երկայնքին, գլխաւորաբար` Ռոսէսի ծոցին, Էմփորիոնի եւ Ռոսէսի մէջ: Փիւնիկեցիք եւս առեւտրական բնակավայրեր հաստատեցին: Հետագային կարթագէնացիք իրենց հսկողութեան տակ կ'առնեն Միջերկրականի առափնեայ գօտին:

Կարթագէնի նուաճումէն ետք

Հռոմի կողմէ Կաթագէնի նուաճումէն ետք Իպերիոյ հիւսիս-արեւելքը Հռոմի տիրապետութեան ենթարկուեցաւ: Թարրաքոնենսիս նահանգը կ՛ընդգրկէր ներկայ Քաթալոնիան, որուն գլխաւոր քաղաքներն էին Թարրաքօ (ներկայ Թարրակոնա), Իլերտա (Լէիտա), Տերթոսա (Թորթոսա), Կերունտա (Կիրոնա), նաւահանգիստներ` Էմփորիոն եւ Պարսինօ (Պարսելոնա):