Ցանկ Համաստեղություն

Կարճ նկարագիր

Երկնակամարում իրարից փոքր անկյունային հեռավորության վրա գտնվող աստղերը եռաչափ տարածության մեջ կարող են դասավորված լինել իրարից շատ հեռու։ Մի համաստեղության մեջ գտնվող աստղերը կարող են և՛ մոտ լինել և՛ լինել իրարից շատ հեռու ու իրար հետ ոչ մի կապ չունենան։ Հնադարում մարդիկ տեսնում էին աստղերի դասավորվածության մեջ որոշակի համակարգվածություն և ըստ դրա խմբավորում էին աստղերը համաստեղություններում։ Ժամանակի ընթացքում դիտորդները տեսել են տարբեր համաստեղություններ և նրանց ուրվագծերը, և նրանց անվանումներից շատերի բացատրությունները մինչ այժմ պարզ չէ։ Մինչև XIX դարը համաստեղության տակ հասկացվում էր աստղերի որոշակի խումբ, ոչ թե երկնակամարի մի հատված։ Այդ դեպքում ստացվում էր, որ նույն աստղը կարող էր պատկանալ 2 տարբեր համաստեղությունների, իսկ տարածքները, որտեղ աստղերի քանակը քիչ էր համաստեղության չէր պատկանում։ XIX դարի սկզբին երկնակամարը բաժանվեց տարածքների, որոշ գիտնականներ դատարկ տարածքները յուրովի որոշեցին, բայց այդպես էլ չանվանվեցին։

1922 թվականին Հռոմում Միջազգային աստղագիտական միության I Գլխավոր ասամբլեայի որոշմամբ վերջնականապես որոշվեց երկնակամարի բաժանման 88 համստեղությունների ցանկը։ 1928 թվականին որոշվեց համաստեղությունների միանշանակ և հստակ սահմանները, գծված 1875 ժամանակաշրջանի ընդունված երկնային կոորդինատների հասարակածային համակարգում հաստատուն ուղղակի ծագման և թեքության գծերով։

Հինգ տարվա ընթացքում ահմաններն անընդհատ ճշտվում էին։ 1935 թվականին համաստեղությունների սահմանները վերջնականապես հաստատվեցին, իսկ աստղագետները պայամանավորվեցին այլևս չփոփոխել։

Օրիոնի համաստեղության աստղերը, որոնք երևում են անզեն աչքով։
Օրիոնի կերպարը ստեղծող աստղերի խմբավորումը։
Օրիոնի համաստեղության ուրվագիծը Ուրանաչափության ատլասում (1603 թվական)
Օրիօնի համաստեղության ժամանակակից սահմանները։

88 համաստեղություններից միայն 48-ն են հնադարյան, նրանց անուններն ու ստղերը (բայց ոչ պատկերումը) ընդգրկված են Կլավդիոս Պտղոմեոսի «Ալմագեստ» կատալոգում, որն ապրել է II դարում։

Նրանք ընդգրկում են այն տարածքները որ տեսանելի է Եվրոպայի հարավից։ Ավելի վաղ Պտղոմեոսի պատկերած համաստեղությունները կարելի է գտնել աս-Սուֆի «Անշարժ աստղերի գիրք» աշխատությունում։ Նա ապրել է 903-998 թվականները։ Մնացած ժամանակակից համաստեղությունները մտցվել են XVII—XVIII դարերում, հարավային երկնքի ուսումնասիրման և հյուսիսային երկնքի «դատարկ տեղերի» արդյունքում։ Համաստեղությունների կարող են անվանվել իրական կամ հնարված կենդանիների անուններով (Մեծ Արջ,Առյուծ,Վիշապ), հունական առասպելների հերոսների անուններով (Կասիոպեա,Անդրամեդա) կամ առարկաների անուններով, որոնց հիշեցնում է աստղերի դասավորությունը (Կշեռք,Հյուսիսային Թագ)։

12 համաստեղություններ ավանդաբար անվանում են Կենդանակերպեր, որոնցով անցնում է Արեգակի կենտրոնը տարվա ընթացքում՝ արեգակնածիրը (Խավարածիր)։Նոյեմբերի 30-ից դեկտեմբերի 17-ը (2014 ժամանակաշրջան) Արեգակը գտնվում է Օձակրի համաստեղությունում։Այդ համաստեղությունը նույնպես Կենդանակերպ է, սակայն սնահավատությունը (թիվը-13,կենդանին-օձ) թույլ չտվեց աստղագուշակներին դասել համաստեղությունը այդ շարքում։

Համաստեղությունների ցանկ

Միջազգային աստղագիտական միության կողմից պաշտոնապես ընդունվել են 88 համաստեղություն։ Աղյուսակաում նշված է նաև լատիներեն անցանումը, հապավումը, մակերեսը քառակուսի աստիճաններով և 6,0^m և ավելի պայծառություն ունեցող աստղերի քանակը։

Հայերեն անուն	Լատիներեն անուն (ուղղական հոլով)	Լատիներեն անուն (սեռական հոլով)	Հապավում	Մակերես (աստիճան²)	6,0^m-ից պայծառ աստղերի թիվ
Անդրոմեդա	Andrómeda	Andrómedae	And	722	100
Երկվորյակներ	Gémini	Geminórum	Gem	514	70
Մեծ Արջ	Úrsa Májor	Úrsae Majóris	UMa	1280	125
Մեծ Շուն	Cánis Májor	Cánis Majóris	CMa	380	80
Կշեռք	Líbra	Líbrae	Lib	538	50
Ջրհոս	Aquárius	Aquárii	Aqr	980	90
Կառավար	Auríga	Aurígae	Aur	657	90
Գայլ	Lúpus	Lúpi	Lup	334	70
Եզնարած	Boótes	Boótis	Boo	907	90
Բերենիկեյի Գես	Cóma Bereníces	Cómae Bereníces	Com	386	50
Ագրավ	Córvus	Córvi	Crv	184	15
Հերակլես	Hércules	Hérculis	Her	1225	140
Հիդրա	Hýdra	Hýdrae	Hya	1303	130
Աղավնի	Colúmba	Colúmbae	Col	270	40
Որսկան Շներ	Cánes Venátici	Cánum Venaticórum	CVn	465	30
Կույս	Vírgo	Vírginis	Vir	1294	95
Դելֆին	Delphínus	Delphíni	Del	189	30
Վիշապ	Dráco	Dracónis	Dra	1083	80
Միաեղջյուր	Monóceros	Monocerótis	Mon	482	85
Զոհասեղան	Ára	Árae	Ara	237	30
Կենդանագիր	Píctor	Pictóris	Pic	247	30
Ընձուղտ	Camelopárdalis	Camelopárdalis	Cam	757	50
Կռունկ	Grus	Grúis	Gru	366	30
Նապաստակ	Lépus	Léporis	Lep	290	40
Օձակիր	Ophiúchus	Ophiúchi	Oph	948	100
Օձ	Sérpens	Serpéntis	Ser	637	60
Ոսկե Ձկնիկ	Dorádo	Dorádus	Dor	179	20
Հնդկացի	Índus	Índi	Ind	294	20
Կասիոպեա	Cassiopéia	Cassiopéiae	Cas	598	90
Ողնուց	Carína	Carínae	Car	494	110
Կետ	Cétus	Céti	Cet	1231	100
Այծեղջյուր	Capricórnus	Capricórni	Cap	414	50
Կողմնացույց	Pýxis	Pýxidis	Pyx	221	25
Նավախել	Púppis	Púppis	Pup	673	140
Կարապ	Cýgnus	Cýgni	Cyg	804	150
Առյուծ	Léo	Leónis	Leo	947	70
Թռչող Ձուկ	Vólans	Volántis	Vol	141	20
Քնար	Lýra	Lýrae	Lyr	286	45
Աղվես	Vulpécula	Vulpéculae	Vul	268	45
Փոքր Արջ	Úrsa Mínor	Úrsae Minóris	UMi	256	20
Փոքր Ձի	Equúleus	Equúlei	Equ	72	10
Փոքր Առյուծ	Léo Mínor	Leónis Minóris	LMi	232	20
Փոքր Շուն	Cánis Mínor	Cánis Minóris	CMi	183	20
Մանրադիտակ	Microscópium	Microscópii	Mic	210	20
Ճանճ	Músca	Múscae	Mus	138	30
Պոմպ	Ántlia	Ántliae	Ant	239	20
Անկյունակապ	Nórma	Nórmae	Nor	165	20
Խոյ	Áries	Aríetis	Ari	441	50
Օկտանտ	Óctans	Octántis	Oct	291	35
Արծիվ	Áquila	Áquilae	Aql	652	70
Օրիոն (Հայկ)	Oríon	Oriónis	Ori	594	120
Սիրամարգ	Pávo	Pavónis	Pav	378	45
Առագաստ	Véla	Velórum	Vel	500	110
Պեգաս	Pégasus	Pégasi	Peg	1121	100
Պերսևս	Pérseus	Pérsei	Per	615	90
Վառարան	Fórnax	Fornácis	For	398	35
Դրախտային թռչուն	Ápus	Ápodis	Aps	206	20
Խեցգետին	Cáncer	Cáncri	Cnc	506	60
Դանակ	Cáélum	Cáéli	Cae	125	10
Ձկներ	Písces	Píscium	Psc	889	75
Լուսան	Lynx	Lýncis	Lyn	545	60
Հյուսիսային Թագ	Coróna Boreális	Corónae Boreális	CrB	179	20
Սեքստանտ	Séxtans	Sextántis	Sex	314	25
Ցանց	Retículum	Retículi	Ret	114	15
Կարիճ	Scórpius	Scórpii	Sco	497	100
Քանդակագործ	Scúlptor	Sculptóris	Scl	475	30
Սեղանասար	Ménsa	Ménsae	Men	153	15
Աղեղ	Sagítta	Sagíttae	Sge	80	20
Աղեղնավոր	Sagittárius	Sagittárii	Sgr	867	115
Հեռադիտակ	Telescópium	Telescópii	Tel	252	30
Ցուլ	Táurus	Táuri	Tau	797	125
Եռանկյունի	Triángulum	Triánguli	Tri	132	15
Տուկան	Tucána	Tucánae	Tuc	295	25
Փյունիկ	Phóénix	Phóénicis	Phe	469	40
Քամելեոն	Chamáéleon	Chamaeleóntis	Cha	132	20
Կենտավրոս	Centáurus	Centáuri	Cen	1060	150
Ցեֆեոս	Cephéus	Cephéi	Cep	588	60
Կարկին	Círcinus	Círcini	Cir	93	20
Ժամացույց	Horológium	Horológii	Hor	249	20
Գավաթ	Cráter	Cratéris	Crt	282	20
Վահան	Scútum	Scúti	Sct	109	20
Էրիդանոս	Erídanus	Erídani	Eri	1138	100
Հարավային Հիդրա	Hýdrus	Hýdri	Hyi	243	20
Հարավային Թագ	Coróna Austrális	Corónae Austrális	CrA	128	25
Հարավային Ձուկ	Píscis Austrínus	Píscis Austríni	PsA	245	25
Հարավային Խաչ	Crux	Crúcis	Cru	68	30
Հարավային Եռանկյունի	Triángulum Austrále	Triánguli Austrális	TrA	110	20
Մողես	Lacérta	Lacértae	Lac	201	35

Տես նաև

Աստղերի ցանկը ըստ մակերեսի
Աստղերի ցանկը ըստ համաստեղությունների

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Համաստեղություն (ցանկ), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.