Լակտոզային Անտանելիություն

Լակտոզային անտանելիություն
	Լակտոզը կազմված է երկու պարզ շաքարներից
Տեսակ	հիվանդության կարգ
Պատճառ	Լակտոզան մարսելու թուլացած ունակություն (ժառանգական, բարակ աղու վնասում)
Հիվանդության ախտանշաններ	Որովայնային ցավ, փքվածություն, լուծ, մետեորիզմ, սրտխառնոց
Բուժաքննություն	hydrogen breath test?, fecal pH test?, արյան բիոքիմիական հետազոտություն, բիոպսիա, Քրոմատագրաֆիա և գենետիկ թեստ
Բժշկական մասնագիտություն	Գաստրոէնտերոլոգիա
ՀՄԴ-9	271.3
Հոմանիշներ	Լակտազային անբավարարություն, հիպոլակտազիա
Ախտորոշում	Լակտոզան սննդակարգից դուրս հանելուց հետո ախտանիշների բարելավում
Տարբերակիչ ախտորոշում	Գրգռված աղու համախտանիշ, ցելիակիա, աղիների բորբոքային հիվանդություններ, կաթի նկատմամբ ալերգիա
Բուժում	Սննդակարգում լակտոզայի քանակի պակասեցում, լակտազային հավելումներ, հիմքում ընկած պատճառի բուժում
Բարդություններ	Վնաս չի հասցնում ստամոքսաղիքային համակարգին
Սկիզբը	Կաթնային սնունդ ընդունելուց 30–120 րոպե հետո
Հանդիպման հաճախականություն	10% (Հյուսիսային Եվրոպա) to 95% (Ասիայի և Աֆրիկայի որոշ հատվախներ)
	Lactose intolerance Վիքիպահեստում

Լակտոզային անտանելիություն զարգանում է բարակ աղիքներում գտնվող լակտազա ֆերմենտի անբավարարության պատճառով, որը քայքայում է լակտոզան և առաջացնում գլյուկոզ, գալակտոզ։ Տարբերում են չորս տեսակներ՝ առաջնային, երկրորդային, զարգացումային և բնածին։ Առաջնային լակտոզային անտանելիությունը առաջանում է տարիքի հետ լակտազայի քանակի պակասելու պատճառով։ Երկրորդային լակտոզային անտանելիությունը առաջանում է բարակ աղու վնասումից, որը կարող է լինել ինֆեկցիաներից, ցելիակիայից, աղիների բորբոքային հիվանդություններից և այլ հիվանդություններից։ Զարգացումային լակտոզային անտանելիությունը առաջանում է վաղ ծնված երեխաների մոտ և սովորաբար անցնում է կարճ ժամանակում։ Բնածին լակտոզային անտանելիություն շատ հազվադեպ գենետիկ հիվանդություն է, որի դեպքում ի ծնե շատ քիչ է արտադրվում լակտազա։

Ախտորոշումը հաստատվում է, եթե ախտանիշները վերանում են լակտոզան սննդակարգից հանելուց հետո։ Այլ թեստերից են նաև ջրածնի շնչառական թեստը և կղանքի թթվայնության թեստը։ Նման ախտանիշներով այլ հիվանդագին վիճակներից են գրգռված աղու համախտանիշը, ցելիակիան և աղիների բորբոքային հիվանդությունները։ Լակտոզային անտանելիությունը տարբերվում է կաթնային ալերգիայից։ Բուժման ժամանակ իջեցնում են սննդակարգի մեջ լակտոզայի քանակը, օգտագործում են լակտազային հավելումներ, կամ բուժում են պատճառ հանդիսացող հիվանդությունը։ Սովորաբար մարդիկ կարողանում են խմել օրական ամենաքիչը մեկ մեկ բաժակ կաթ՝ առանց ախտանիշների զարգացման։ Հատկապես տանելի է լինում սննդի հետ օգտագործման դեպքում։

Լակտոզայի անբավարարությունով մեծահասակների հստակ քանակը անհայտ է։ Գնահատումներից մեկով համաշխարհային բնակչության 65%-ը ունի լակտոզային անտանելիություն։ Լակտոզային անտանելիության հաճախականությունը տարբերվում է կախված տարածաշրջանից։ Այն 10%-ից քիչ է Հյուսիսային Եվրոպայում և հասնում է մինչև 95% Ասիայի և Աֆրիկայի որոշ մասերում։ Սկիզբը սովորաբար մանկության ուշ շրջանում է, կամ հասունության վաղ շրջանում։ Լակտոզան մարսելու ունակությունը առաջացել է մի քանի մարդկային պոպուլյացիաներում իրարից անկախ և առաջացել է որպես կաթնատու կենդանիներ պահելուն ադապտացիա՝ 10,000 տարի առաջ։

Տերմինաբանություն

Լակտոզային անտանելիությունը առաջին հերթին պատկանում է համախտանիշի, որի ժամանակ լակտոզ պարունակող սննդի օգտագործումից առաջանում են ախտանիշներ։ Մարդիկ կարող են ունենալ լակտոզային անտանելիության մի քանի աստիճան՝ կախված ախտանիշների ծանրությունից։ "Լակտոզային մալաբսոբցիա" ասելով հասկանում են լակտազային անբավարարություն, երբ մարմինը չի կարողանում արտադրել ընդունած լակտոզան քայքայելու համար բավարար լակտազա։ Հիպոլակտազիան (լակտազային անբավարարություն) տարբերակվում է ալակտազիային (լակտազայի լրիվ բացակայություն)՝ հազվադեպ դիտվող բնածին դեֆեկտ։

Լակտոզային անտանելիություն սննդային ալերգիա չէ, քանզի այն ոչ թե իմունային պատասխան է, այլ զգայունություն կաթնամթերքի նկատմամբ՝ լակտազայի անբավարարության պատճառով։ Բնակչության 4%-ի մոտ առաջացող կաթնային ալերգիան այլ իրավիճակ է, որի դեպքում կաթի սպիտակուցները առաջացնում են իմունային ռեակցիա։

Նշաններ և ախտանիշներ

Լակտոզային անտանելիության հիմնական ախտանիշը օրգանիզմի ոչ նորմալ ռեակցիան է լակտոզ պարունակող սննդամթերքին (հիմնականում կաթ)։ Ախտանիշները ներառում են փքվածությունը և աղիքային սպազմը, մետեորիզմը, լուծը, սրտխառնոցը, փսխումը։ Այս ախտանիշները ի հայտ են գալիս լակտոզի օգտագործումից 30 րոպեից մինչև 2 ժամ հետո։ Ախտանիշների ծանրությունը ուղիղ համեմատական է օտագործված լակտոզի քանակին։ Լակտոզային անտանելիությունով մարդկանց մեծ մասը կարող են օգտագործել որոշակի քանակի լակտոզ առանց ախտանիշների զարգացման։

Պատճառագիտություն

Լակտոզային անտանելիության պատճառը լակտազայի անբաավարարությունն է, որը կարող է լինել գենետիկ (առաջնային հիպոլակտազիա և առաջնային բնածին ալակտազիա) կամ միջավայրի գործոնների ազդեցությամբ (երկրորդային կամ ձեռքբերովի հիպոլակտազիա)։ Բոլոր դեպքերում ախտանիշները առաջանում են տասներկումատնյա աղիքում եղած լակտազայի անբավարարությունից։ Լակտոզան չի կարող ուղղակիորեն ներծծվել բարակ աղիքի պատից դեպի արյունահոսք, այդ պատճառով լակտազայի բացակայության դեպքում անցնում է անփոփոխ վիճակով դեպի հաստ աղի։ Հաստ աղիքում եղած մանրեները կարող են նյութափոխանակության ենթարկել լակտոզան, որի արդյունքում առաջանում են մեծ քանակի գազեր (ջրածնի, ածխաթթու գազի և մեթանի խառնուրդ), որոնք կարող են առաջացնել բազմաթիվ որովայնային ախտանիշներ։ Չներծծված շաքարները և ֆերմենտացման արգասիքները նաև մեծացնում են աղիքի օսմոտիկ ճնշումը, որի արդյունքում ջուրը անցնում է դեպի աղիքներ (լուծ)։

LCT գենի հիման վրա ստեղծվում է լակտազան։ ԴՆԹ մոլեկուլի MCM6 հատվածը օգնում է կարգավորել LCT գենի աշխատանքը։ Մի քանի հազար տարի առաջ որո մարդկանց մոտ առաջացել է մուտացիա MCM6 գենում, որի արդյունքում LCT գենը մնում էր միացած նույնիսկ կրծքով կերակրումը դադարացնելուց հետո։ Լակտոզային անտանելիությունով պոպուլյացիաներում չկա այս մուտացիան։ LCT և MCM6 գեները տեղակայված են 2-րդ քրոմոսոմի երկար թևի (q) 21 հատվածում։ Լոկուսը կարող է նշվել որպես 2q21։ Լակտազային անբավարարությունը հատուկ է որոշ պոպուլյացիաներին։ Այն ավելի հաճախ է հանդիպում ասիական ամերիկացիաների, մեքսիկական ամերիկացիաների, աֆրոամերիկացիների և բնիկ ամերիկացիների մոտ։ Եվրոպայում և Ռուսաստանում 94 հին կմախքների ԴՆԹ-ի հետազոտությունը ցույց տվեց, որ լակտոզային անտանելիության մուտացիան հայտնվել է մոտ 4,300 տարի առաջ և տարածվել է ամբողջ եվրոպական պոպուլյացիայում։

Որոշ մարդկային պոպուլյացիաների մոտ զարգացել է լակտազային պերսիստենցիա, որի դեպքում լակտազայի արտադրությունը շարունակվում է հասուն տարիքում։ Եվրոպայի, Հնդկաստանի, Արաբիայի և Աֆրիկայի պոպուլյացիաների մոտ լակտազային պերսիստենցիան ենթադրում էին, որ եզակի մուտացիայի պատճառով է, սակայն լակտազային պերսիստենցիան կապված է եղել բազմաթիվ մուտացիաների հետ, որոնք առաջացել են իրարից անկախ։ Լակտազային պերսիստենցիայի տարբեր ալելներ են զարգացել ամենաքիչը երեք անգամ Արևելյան Աֆրիկայի պոպուլյացիաներում, որտեղ տարածվածությունը տատանվում էր 26%-ից (Տանզանիա) մինչև 88% (Սուդան)։

Եպիգենետիկ գործոնների կուտակումը (ԴՆԹ մեթիլացում) LCT և MCM6 գեներում նույնպես կապված է լակտոզային անտանելիության հետ մեծահասակների մոտ։

Լակտոզային անտանելիությունը դասակարգվում է ըստ նրա պատճառների՝

Առաջնային հիպոլակտազիա

Առաջնային հիպոլակտազիան, կամ առաջնային լակտազային անբավարարությունը ժառանգական, միայն մեծահասակների ախտահարող տեսակ է և առաջանում է լակտազայի արտադրությունը կարգավորող գենի բացակայությունից։ Այդ դեպքում մարմնի կողմից ավելի ու ավելի քիչ է լակտազա արտադրվում տարիքի հետ միասին և մեծ տարիքում զարգանում է լակտազայի անբավարարություն։ Լակտազային պերսիստենցիայի հաճախականությունը տատանվում է ամբողջ աշխարհում, իսկ ամենահաճախը հանդիպում է Հյուսիսարևմտյան Եվրոպայում, Հարավային Եվրոպայում, Միջին Արևելքում։ Հաճախականությունը փոքր է Ասիայում և Աֆրիկայի մեծ մասում, բայց աֆրիկական որոշ պոպուլյացիաներում շատ է հանդիպում։

Երկրորդային հիպոլակտազիա

Երկրորդային հիպոլակտազիան կամ երկրորդային լակտազային անբավարարությունը, որը նաև կոչվում է ձեռքբերովի հիպոլակտազիա կամ երկրորդային լակտազային անբավարարություն, առաջանում է բարակ աղիքի վնասումից։ Լակտոզային անտանելիության այս տեսակը սովորաբար դարձելի է և կարող է առաջանալ երեխաների և մեծահասակների մոտ։ Այն կարող է առաջանալ սուր գաստրոէնտերիտից, ցելիակիայից, Կրոնի հիվանդությունից, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտից, քիմիոթերապիայից, աղիքային մակաբույծներից և այլ միջավայրային գործոններից։

Առաջնային բնածին ալակտազիա

Առաջնային բնածին ալակտազիան, որը նաև կոչվում է բնածին լակտազային անբավարարություն, շատ հազվադեպ, աուտոսոմ ռեցեսիվ ժառանգվող էնզիմային դեֆեկտ է, որի դեպքում խանգարված է ի ծնե լակտազայի արտադրությունը։ Բնածին լակտազային անբավարարությունով մարդիկ ունակ չեն ի ծնե մարսել լակտոզը, ուստի չեն կարող մարսել նաև կրծքի կաթը։ Այս ժառանգական դեֆեկտի դեպքում լակտազան ամբողջովին բացակայում է։ Ամբողջ աշխարհում նկարագրվել են մոտ 40 դեպքեր, հիմնականում սահմանափակված Ֆինլանդիայում։ Մինչև 20-րդ դարը բնածին լակտազային անբավարարությունով երեխաները սովորաբար չէին գոյատևում, բայց մահվան հաճախականությունը իջավ առանց լակտոզայի սննդային խառնուրդներ ստեղծելուց հետո։

Ախտորոշում

Լակտոզային անտանելիությունը ախտորոշելու համար տալիս են սովորականից մեծ քանակի կաթնամթերք։ Կլինիկական ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս 30 րոպե հետո, բայց կարող են ի հայը գալ նաև 2 ժամ հետո՝ կախված այլ ուտելիքների օգտագործումից և ակտիվությունից։ Կաթնամթերքքի անտանելիությունը կարող է տարբերվել տարբեր մարդկանց մոտ, և ախտանիշների ինտենսիվությունը նույնպես կարող է տարբեր լինել։

Հետագայում պետք է պարզել լակտոզային անտանելիության առաջնային կամ երկրորդային բնույթը։ Պետք է ուշադրություն դարձնել չախտորոշված ցելիակիայի, կրոնի հիվանդության և այլ էնտերոպաթիաների առկայությանը, որոնց դեպքում հավանական է երկրորդային լակտոզային անտանելիության առկայությունը։

Լակտոզային անտանելիությունը տարբերվում է կաթնային ալերգիայից՝ կովի կաթի սպիտակուցների նկատմամբ իմուն պատասխանից։

Ծանոթագրություններ

This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Լակտոզային անտանելիություն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.