ऊष्मा इंजन

जो इंजन ऊष्मा को यांत्रिक ऊर्जा में बदलते हैं उन्हें ऊष्मा इंजन (थर्मल इंजन) कहते हैं। ये इंजन ऊष्मा के उच्च ताप से निम्न ताप पर प्रवाहित होने के गुण का उपयोग करके बनाए जाते हैं। इसके विपरीत वे इंजन जो यांत्रिक ऊर्जा की सहायता से ऊष्मा को अधिक ताप से कम ताप पर ले जाते हैं उन्हें 'ऊष्मा पम्प' या 'प्रशीतक' (रेफ्रिजिरेटर) कहते हैं।

ऊष्मा इंजन
एक ऊष्मा इंजन का चित्र: यह इंजन TH ताप वाले गरम स्रोत से QH ऊर्जा लेती है और इसमें से W ऊर्जा यांत्रिक ऊर्जा के रूप में बदलकर शेष QC ऊष्मा को TC ताप वाले सिंक को स्थानातरित कर देती है।

उच्च ताप से निम्न ताप पर ऊष्मा किसी तरल के सहारे स्थानान्तरित होती है। ऊष्मा मशीनें प्रायः किसी ऊष्मा चक्र में काम करती हैं। इसीलिए इन्हें सम्बन्धित ऊष्मागतिकीय चक्र (थर्मोडाइनेमिक सायकिल) के नाम से जाना जाता है। उदाहरण के लिए कर्ना चक्र पर काम करने वाला ऊष्मा इंजन 'कर्ना इंजन' कहलाता है।

ऊष्मा इंजन अन्य इंजनों से इस मामले में भिन्न हैं कि इनकी अधिकतम दक्षता कर्ना के प्रमेय से निर्धारित होती है जो अपेक्षाकृत बहुत कम होती है। किन्तु फिर भी ऊष्मा इंजन सर्वाधिक प्रचलित इंजन है क्योंकि लगभग सभी प्रकार की उर्जाओं को ऊष्मा में बहुत आसानी से बदला जा सकता है और ऊष्मा इंजन द्वारा इस ऊष्मा को यांत्रिक ऊर्जा में।

ऊष्मा इंजन
ऊष्मा इंजन और ऊर्जा का संतुलन

वर्गीकरण

अन्तर्दहन इंजन

अन्तर्दहन इंजन
घूर्णी (रोटरी) टर्बोमशीन गैस टर्बाइन
आयतनी वांकल इंजन, अर्धटर्बाइन
प्रत्यागामी कम्प्रेशन प्रज्वलन डीजल इंजन
स्पार्क प्रज्वलन प्रत्यागामी इंजन (आटो, मिलर, लीन-बर्न, ऐट्किंसन)
प्रतिक्रिया रॉकेट इंजन द्रव/ठोस प्रणोदक रॉकेट
कम्प्रेस्सर-रहित वायुश्वासी रैमजेट
स्क्रैमजेट
कम्प्रेसरयुक्त वायुश्वासी टर्बोजेट
टर्बोफैन
टर्बोप्रोप

बहिर्दहन इंजन

बहिर्दहन इंजन
संघनीय तरल घूर्णी मशीन वाष्प टर्बाइन (बन्द या खुला चक्र)
प्रत्यागामी भाप का इंजन (बन्द या खुला चक्र)
असंघनीय तरल घूर्णी मशीन बन्द चक्र गैस टर्बाइन
प्रत्यागामी स्टर्लिंग इंजन

बाहरी कड़ियाँ

Tags:

ऊष्मा इंजन वर्गीकरणऊष्मा इंजन बाहरी कड़ियाँऊष्मा इंजनइंजनऊष्मातापमानप्रशीतकयांत्रिक ऊर्जा

🔥 Trending searches on Wiki हिन्दी:

दक्षिणखाद्य प्रसंस्करणलिंक्डइनभारत का उच्चतम न्यायालयब्रिटिश राजन्यायिक पुनरावलोकनकाव्यचार्वाक दर्शनजया किशोरीख़िलाफ़त आन्दोलनअंकोरवाट मंदिरकोणार्क सूर्य मंदिरकोलकाताओम नमो भगवते वासुदेवायरॉलेट एक्टकिशोरावस्थापाटन देवीहरमनप्रीत कौरसूरदासलाल क़िलाभारतीय रुपयानरेन्द्र मोदी स्टेडियमकृषक आन्दोलनसारस (पक्षी)भोजपुरी भाषानागिन (धारावाहिक)भारत के लोक नृत्यकृष्णग्रीनहाउसचन्द्रगुप्त मौर्यहिन्दू धर्म का इतिहासचेचकप्लेटोग्रीनहाउस गैसऐन्टिमोनीदयानन्द सरस्वतीआर्य समाजलोकसभा अध्यक्षविधिगुदा मैथुनशैक्षिक मनोविज्ञानबाघप्यारपठान (फ़िल्म)भारतीय स्वतंत्रता का क्रांतिकारी आन्दोलनपश्चिम बंगालमैं हूँ नारामदेव पीरविजयनगर साम्राज्यमहिला सशक्तीकरणकुछ कुछ होता हैपंचायती राजईशा की नमाज़त्र्यम्बकेश्वर मन्दिरचंद्रशेखर आज़ाद रावणगोलमेज सम्मेलन (भारत)हृदयबौद्ध दर्शनराज्यपाल (भारत)घरेलू हिंसा से महिला संरक्षण अधिनियम, 2005भारत की पंचवर्षीय योजनाएँहस्तमैथुनवनस्पति विज्ञानप्रेमचंदमहात्मा गांधीहज़रत निज़ामुद्दीन दरगाहनेपालमनुस्मृतिराज बब्बरनेपोलियन बोनापार्टरस (काव्य शास्त्र)भारत का विभाजनगूगल इमेज लेबलरमुअनजो-दड़ोदेवनागरीपानीपत का प्रथम युद्धआपातकाल (भारत)आधार कार्डमनमोहन सिंह🡆 More