वायंगें

एक भाजयेचें झाड.ताचें खोड कांटेरी वा बिनकांटेरी आसुन वनस्पतीचे सगळे भाग केंसाळ आसतात.ह्या झोपाक जायत्यो खांदयो आसुन ताचि उंचाय ०.६ ते २.४ मीटर आसता.पानां सादीं एका आड एक तांतयां आकारांचीं आनी खंडित देगेचीं आसतात.

वायंगें:१)पानां,फुलां आनी फळांसयत खांदी २)फूल ३)लांबशे वाटकुळे वायंगें ४)लांब वायंगें. फुलां निळसर जांभळीं आसुन एक एकटी वा २ ते ५ च्या घोसांत येतात.ताच्या सगळ्याच फुलांक फळां धरतातच अशें ना.शास्त्रज्ञांनी फुलांतल्यान किंजलाच्या लांबायेप्रमाण ताची चार गटांत विभागणीं केल्ली आसा.लांब किंजल,मध्यम किंजल,थोडें आंखुड किंजल आनी सूक्ष्म किंजल.हातुंतल्यान पयल्या दोन प्रकारच्या फुलांक फलधारणा जाता.अशा फुलांचो देंठाकडलो भाग भायल्यान फुगीर दिसता.मृदुफळां मोठीं,लांबशीं वाटकुळीं वा लांबट,धवें,हळडुवें,पाचवें आनी गडद जांभळें वा ह्या रंगाच्यो वेगवेगळ्यो सया वा ओळी आशिल्ली,२.५ ते २५ सेंमी.लांब चकचकीत वा गुळगुळीत आसतात.

ताच्या वांगडा वाडपी पुश्पकोश दाट आसता.फळाचें वजन २५ ते ५०० ग्रँ. आसता.बियो जायत्यो ल्हान चकतेवरी आनी सपाट आसतात.

वायंग्याचें मूळस्थान भारत आसा.पुर्विल्ल्या काळासावन वायंग्याचो भाजयेखातीर उपेग करतात.बंगालांत जायतीं ल्हान फळां आशिल्लीं रानवायंगी(सो.इंसानम)मेळटात.दक्षिण-उदेंत आशियांत तरेकवार आकाराचीं आनी रंगाचीं जायतीं वायंगी मेळटात.मलेशियांत हळदुव्या रंगाच्या फळांची एक जात(सो.फेरोक्स)मेळटा.चीनांत १५०० वर्सासावन वायंग्याची म्हायती आशिल्ली.आफ्रिकेंतलीं वायंगी कांटेरी आसतात.

वायंग्याची लागवड चड करुन भारत,पाकिस्तान,बांगलादेश,चीन,फिलिपीन्स ह्या देशांत करतात.तेभायर फ्रांस,इटली,आनी अमेरिकेंत वायंग्याची नामना आसा.भारतांत उंचेले दोंगरी वाठार सोडुन सगळेकडेन वायंऩग्याची लागवड करता आशिल्ल्यान वर्सयभर ही फळभाजी उपलब्ध आसात.गोंयांत जायतेकडेन वायंग्याचें पीक काडटात.गोंयच्या आगशेच्या वायंग्याची बरीच नामना आसा.वनस्पति विज्ञानाचे नदरेन वायंग्याच्यो तीन जाती आसात.सो.एस्कुलेंटम जातीचीं वायंगीं वाटकुळीं वा तांतया आकाराचीं आसतात.सो.सर्पेटिनम जातीचीं वायंगीं लांब आनि सडपातळ आसतात.सो.डिप्रेसम जातीच्या वायंग्याचीं झाडां मोटवीं आसतात.

वायंग्याचे वेगवेगळे प्रकार आसुन,फळाचो रंग आनी आकार हातुंतय वेगळेंपण दिसुन येता.वायंग्याचे दोन मुखेल प्रकार वाटकुळे आनी लांबशे भारतांत सगळेकडेन पिकवप जातात.तेभायर ताचे हेर म्हत्वाचे प्रकार अशे-पुसा पर्पल लाँग,पुसा पर्पल क्लस्टर,पुसा क्रांती,पुसा अनमोल,पुसा पर्पल राउंड,अर्का शील,अर्का शिरीश,अर्का कुसुमाकर,अर्का नवनीत,आझाद क्रांती,विजय हायब्रीड.भारताणतल्या वेगवेगळ्या राज्यांत वायंग्याच्या हेर प्रकारांची शिफारस केल्ली आसा.

वायंग्याचे लागवडीखातीर उश्ण हंगामाचि गरज लागता.ताका सरासरी तापमान १३ ते २१ सँ. आसल्यार पिकाची वाड बरी जाता आनि उत्पादन चड मेळटा.वायंग्याचें बीं २५ तापमानाक बरें किल्लता.वायंग्याचें बीं पेरुन रोपे तयार करपाचें काम तापमान,पावस आनी सिंचनाची सोय हांचेर आदारीत आसता.उत्तर भारतांत वायंग्याच्या लागवडीचे जून-जुलय आनि नोव्हेंबर अशे दोन हंगाम आसात.उदेंत आनी दक्षिण भारतांत वायंग्याचें पीक वर्सांतल्यान केन्नाय घेतात.पूण चड करुन जुलय-ऑगस्ट म्हयन्यांत पेरणी लावणी करतात.दोंगरी वाठारांत बीं मार्च ते एप्रिल म्हयन्यांत पेरुन रोपाचें स्थलांतर मे म्हयन्यांत करतात.महाराष्ट्रांत जून-जुलय आनी डसेंबर-जानेवारी म्हयन्यांत ताची लागवड करतात.गोंयांत डसेंबर-जानेवारी म्हयन्यांत वायंग्याची लागवड करतात. गादी वाफ्याचेर वा सपाट वाफ्यांत वायंग्याचे रोपे तयार करतात.सुमार एक हेक्टर लागवडी खातीर ५०० ते ६५० ग्रँ.बीं लागता.४-५ आठवड्याचे रोपे काडून दुसरेकडे लायतात.बियो किल्लून येयमेरेन सकाळीं आनी सांजेचें झारीन उदक दितात.उपरांत मात फाव त्या प्रमाणांत उदक दितात.पेरणी आदी एक किग्रँ.बियांक ३.ग्रँ.थायरम,वा पारायुक्त वखद चोळटात.१५-२० दिसांनी,रोपांक ४-६ पानां आसताना दरेक वाफ्यार २०-२५ ग्रँ.यूरिया दोन आळींत खुरप्यान फोंड मारुन तातुंत घालतात आनी उपरांत तो फोंड पुरायता.वायंग्याच्या पिकाक मध्यम प्रतिची आनी बरी निच-याची जमीन लागता.हलके जमनींत पीक बेगिन तयार जाता आनी चिकण पोयट्याचे आनी गाळाच्या पोयट्याचे जमनींत चड उत्पादन मेळटा.जमनीची मशागत करतना हेक्टरी २०-२५ गाडयो शेणखत वा कंपोस्ट खत जमनींत भरशितात.रोप लावंचे आदीं हेक्टरी ५० ग्रँ.पाँटेशयुक्त सारें दितात.वायंग्याच्या झाडाचीं मुळां खोल वचनात.ताकालागुन परत परत उदक दिंवचें पडटा.उदकाची पाळी जमिनीच्या मगदुराप्रमाण ८ ते १० दिसांच्या अंतरान दितात आनी वट्ट १४-१५ उदकाच्यो पाळयो दिवंच्यो पडटात.सुरवातीक पिकाची वाड ल्हव ल्हव जाता.ताकालागुन मदीं मदीं तण वाडूंक शकता.तणाक लागुन कीड आनि रोगाचो प्रसार जावपाक आदार मेळटा.देखुन हें तण काडप म्हत्वाचें आसता.

लावणी आदीं वायंग्याच्या एका म्हयन्याचीं रोपाचीं मुळां अँस्काँर्बिक अम्लाच्या खाशेल्या विद्रांवांत बुडोवन काडल्यार फुलधारणा ४-५ दीस वेळान जाता आनि फळाचें उत्पादन वाडटा.वायंग्यांचीं फळां तीं पुरायपणान पिकचेआदीं फावत्या आकाराचि आनी रंगाची जातकच तीं काडटात.फळांची ताडणी ४ ते ८ दिसांत सतत करची पडटा.वायंग्याचीं फळां गिमांत १-२ दीस आनी शियाळ्यांत ३-४ दीस ताजीं उरतात.

ल्हान वायंग्याची भाजी जाल्यार व्हडवायंग्याचें भरत करतात.वायंग्याचो फोडी वतांत सुकोवन साठोवन दवरतात.तांकां उस-यो म्हण्टात.तांची भाजी करतात.तरनें वायंगे त्रिदोशनाशक,बध्दकोश्ठता आनी अर्जीणकारक आसता.धविं वायंगीं गोडेमुताच्या रोग्याक बरीं मानतात.तिळाच्या तेलांत तळिल्लीं वायंगीं खाल्ल्यान दांतदुखी थांबता.वायंग्यांतल्या ग्लायकोअल्कलाँइडाक लागून ताका कडवटपणा येता.वायंग्यांत १०० ग्रँ.फळांत जलांश ९२.७ ग्रँ,प्रथिनां १.४ ग्रँ,स्निग्ध पदार्थ ०.३ ग्रँ,कार्बोहायड्रेटां ४ ग्रँ,खनिजां ०.३ ग्रँ.,तंतु १.३ग्रँ.,कँल्शियम १८ मिग्रँ.,मँग्नेशियम १६ मिग्रँ.,ऑक्झेलिक अल्म १८ मिग्रँ.,फॉस्फरस ४७ मिग्रँ.,लोखण ०.९ मिग्रँ., सोडियम ३ मिग्रँ.,पोटङशियम २ मिग्रँ.,तांबें०.१७ मिग्रँ.,गंधक ४४ मिग्रँ.,क्लोरीन ५२ मिग्रँ., अ जिवनसत्रिव १२४ आंतरराशट्रीय एकांक,थायमीन ०.०४ मिग्रँ.,रिबोफ्लावीन ०.११ मिग्रँ.,निकोटिनिक अल्म ०.०९ मिग्रँ.आनी क जीवनसत्व १२.मिग्रँ.आसता.वायंग्याच्या झाडाक किडी आनी रोगाची लागण जाता.वायग्यांक जायत्या किडिंचो उपद्रव जाता.तातुंतल्यो काय अशो आसात-

(१)तेंगशी आनी फळां पोखरपी कीड:ह्यो किडी रंगान धव्यो आनी १२ मिमि.लांब आसतात.हांचेर उपाय म्हणुन रोप तयार करतना २.१ मी.मेरेन फ्लोरेट २५.३० ग्रँम.मातयेंत भरशितात.शेतांत लावंचेआदीं रोपां मोनोक्रोटोफँस आनी अँक्रीमायसीन १० लिटर उदकांत भरसुन तातुंत १० मिनटां बुडोवन दवरतात.पिकार मोनोक्रोटोफँस,कार्बारिल(५०% भुकटी)आलटून-पालटून मारतात.तेंगशी सुकिल्ली दिसतकच किडीसयत ती कापुन उडयतात.

(२)पानां गुठलावपी कीड:ह्यो किडी बदामी रंगाच्यो आसुन तांचेर हळदुवे थिपके आनी केंस आसतात.हांचेर उपाय म्हणुन कार्बारिलची भुकटी मारतात.

(३)मावा,तुडतुडे आनी पुलकिडे:मावा ही कीड हळदुवसार आनी काळपट पाचवी आसुन पानांचे फाटलेवटेन रावन पानांतलो रस शोसतात.तुडतुडे पाचव्या रंगाचे आसतात.हांचेर उपाय म्हणून एंडोसल्फायन,मँलॉथिऑन फॉस्फोमिडॉन वा डायमेथोएट वा थायोमेटॉन खंयचें एक उदकांत भरसुन ताची फवारणी करतात.

वायंग्याच्या पिकार जायते रोग पडटात.ताकालागुन मुळां,पानां,खोड आनी फळाक इजा जाता.ह्या रोगांची खरसाण हंगाम आनीलागवडीच्या वाठाराचेर आदारुन आसता.कांय रोग एकाद्र्या वर्साच जाल्यार कांय रोग कांय वाठारांत दर वर्सा मेळटात आनी ह्या रोगाचे खरसाणी प्रमाण पिकाचें लुकसाण जाता.

रोपे उमथून पडप: पिथियम,फायटोप्योरा आनी -हायझोक्टोनिया ह्या कवकाक लागुन हो रोग जाता.ताकालागुन रोप जमनीर उमथुन पडटा.कवकाची बाधा जमनिंतल्यानच जाता.बीं रोवचे आदीं ताका सेरेसान चोळटात वा बीं ५१.७सँ.तापमानाच्या उदकांत ३० मिनटां भिजत दवरतात आनी उपरांत सावळेंत सुकोवन पेरतात.

मर:हो रोग फ्युजेरियाम सोलनी ह्या कवकाक लागुन जाता.ताका लागुन रोपां मरतात.हीय बादा जमनी़तल्यान जाता.देखुन जमनीचेर उपाय करचो पडटा.तेखातीर बेनलेट वा बाविस्टीन ०.०५ ते ०.१% विद्रव तयार करुन जमनीर फवारतात वा बीं ०.०५% हायड्रोक्किनाइन वा ०.०५% मिथिलीन ब्ल्यू च्या विद्रावांत भिजोवन दवरतात.

पानावयले थिपकें:आल्टर्नेरिया आनी सर्कोस्पोरा ह्या कवकाक लागुन हो रोग जाता.पानाचेर अनियमीत आकाराचे ४-८ मिमी.व्यासाचे थिपके दिसतात.ताकालागुन पानां गळटात.हे थिपके फळांचेरय पडटात आनी फळां हळदुवीं जावन गळुन पडटात.हाचेर उपाय म्हणुन पिकार डायथेन झेड-७८,फायटोलान वा ब्लायटॉक्सची फवारणी करतात.ह्या रोगाक मांजरी गोटा,ब्लँक राऊंड,जुनागढ सेल २,पी-८,पुसा पर्पल क्लस्टर आनी एच-४ हे प्रकार कायम प्रमाणांत प्रतिरोधी आसात.

बारीक पानां : हो रोग व्हायरसाक लागुन जाता.रोगाची बादा जाल्लीं झाडां हेर झाडांपरस मोटवीं आसतात.झाडाक खूब खांदयो,पानां येतात.फुलां विकृत येतात.पूण तांचेपसुन फळां जायनात.फळां जालींच जाल्यार घट्टच उरतात.उपाय म्हणुन ल्हान रोगट झआडां हुमटून उडयतात,उरिल्ल्यां झाडांचेर ढळां लागसर एकाटॉक्स वा ढॉलीडॉलची फवारणी करतात.

मोझाइक : व्हायरसाक लागुन जावपी हो रोग आसा.तवशच्या मोझाडक व्हायरसाक लागुन ताचो प्रसार जाता.तांकाम लागुन पानां हळदुवीं पडटात.हाचेर उपाय म्हणुन वायंग्याचें बीं ७ म्हयने कोठी तापमानांत सांठोवन दवरुन उपरांत तें पेरणीक वापरल्यार ताचेवयलो व्हायरस नश्ट जाता.

सूत्रकृमी:ह्या रोगाकलागुन मुळांक गांठी धरतात. झाडां खुटतात आनी पानां हळदुवीं पडटात.फळांचें उत्पादन घटता.हाचेर उपाय म्हणुन पिकांची फेरपालट करतात .सेल ९६.२,सेल ४१९,पोल बैंगन,विजय,ब्लेक ब्युटी,टी-२,बनारस जायंट हे प्रकार सूत्रकृमींक प्रतिरोधी आसात.