शिवाजी महाराज

19 फेब्रुवारी 1630, ह्या वर्सा पुणे हांगा तांचो जल्म जालो ताचो बापूय शहाजी हो सुरवेक आदिलशाहींत जाल्यार उपरांत निजामशाहींत सुभेदार पदाचेर आसलो. शिवाजीचीं पयलीं कांय वर्सां शहाजीवांगडा महाराष्ट्रांत आनी कर्नाटकांत गेलीं. शिवाजी स वर्सांचो आसतना शहाजीन जिजाबाई वांगडा ताका बेंगलुरच्यान पुण्याक धाडलो. ताची देखरेख करपाखातीर शहाजीन दादोजी कोंडदेवाची नेमणूक केल्ली. शिवाजीन दादोजीच्या हाताखाला राज्यकारभाराचें शिक्षण घेतलें. तशेंच आपल्या जहागिरीच्या मुलूखांत वसुली पद्दत वेवस्थीत बसयली. शिवाजीचें भुरगेपण ताची आवय जिजाबाई हिचेवांगडा गेलें. ताचें शिक्षणय घराच जालें. जिजाबाईन ताका रामायण- महाभारतांतल्यो कथा सांगून ताच्या मनाचेर क्षात्रतेजाचे बरे संस्कार घडोवन हाडले. हातुंतल्यानच शिवाजी महाराजाच्या मनांत स्वराज्याची भावना निर्माण जाली अशें सांगतात.

शिवाजीन स्वराज्याचो वावर सुरू केल्लो तेन्ना भारतांत मुखेलपणान मुसलमानांचीच राजवट आशिल्ली. सुरवेक शिवाजीन कोंकण दर्यादेग, सह्याद्री आनी मावळ ह्या दोंगरी प्रदेशांतूच स्वराज्य उबारपाचें थारायल्लें. तेखातीर ताणें मावळ्यांक एकठांय करून आपलें सैन्य उबारलें. तशेंच भोंवतणचे किल्लेय घेतले. उत्तरेकडचे मोगल आनी दक्षिणेकडची आदिलशाही हे ताचे मुखेल दुस्मान आशिल्ले. पूण गनिमी डावपेच आंखून, तांच्या व्हड सैन्याक तांच्या व्हड सैन्याक शिवाजीन आपलें राज्य वाडयलें. शिवाजीची व्हडवीक सांगपी आनी ताच्या सांगात्यांच्या पराक्रमाची तोखणाय करपी अफझल खानाचो वध; बाजी प्रभूचें बलिदान; शाहीस्तेखानाची फजेती; तानाजीचें बलिदान; आग्राच्यान सुटका ह्यो कांय प्रसिद्द घडणुको आसात. शिवाजीची वाडटी प्रसिद्दी पळोवन औरंगजेबान निमाणेकडेन मिर्झाराजा जयसिंग हाका व्हड सैन्य दिवन दक्षिणेक धाडलो. मिर्झाराजान दिलेरखानाच्या आदारान पुरंदर किल्ल्याक रेवाडो घालून, शिवाजीक किल्ल्याचेरूच बंदखणींत दवरलो. मोगलांच्या व्हड सैन्यामुखार आपलें सैन्य निकामी थरतलें हें जाणून निमाणेकडेन शिवाजीन मिर्झाराजाकडेन इतिहास प्रसिद्द पुरंदर कबलात घडोवन हाडली. हे कबलातीक लागून शिवाजीक आपले अर्द्यावयर किल्ले मोगलांक दिवचे पडले. तशेंच शिवाजीन मोगलांचो फकत जहागिरदार म्हूण रावचो अशीं अट घाली. उपरांत मिर्झाराजान ताका आनी संभाजीक बळजबरीन आग्र्याक व्हले. उपरांत औरंगजेबान तांकां नदरकैदेंत दवरले. शिटुकसाणेन आपली सुटका करून शिवाजी परतून पुण्यांत आयल्या उपरांत ताणें आपलें राज्य विस्ताराचें धोरण तात्पुरतें बंद दवरलें. पूण कांय काळा उपरांत परतून राज्यविस्ताराच्या वावराक लागलो. जयसिंगाकडेन जाल्ले पुरंदराचे कबलातींत ताणें जें कितें वगडायल्लें तें सगळें परतून मेळयलें. तशेच आनीकय नवे मुलूख हातासले. औरंगजेबान शिवाजीचो पाडाव करपाचे खूब यत्न केले. पूण शिवाजीन ते सगळे मोडून उडयले. आग्र्याच्यान आयल्या उपरांत शिवाजीक दिंडोरी, साल्हेर, मुल्हेर हीं व्हड झुजां करचीं पडलीं. 1672 त शिवाजीन श्रीसमर्थ रामदासस्वामीच्या सहवासांत कांय तेंप सारलो. रामदासान ताका राज्यवेवस्था, लोकसंग्रह, राजकारण आनी हेर विशयांसंबंदीं गुरूपदेश दिलो.

शिवाजी महाराज जेन्ना आपल्याक राज्याभिशेक करपाक मुखार सरलो तेन्ना ताका कांय सरदार आनी जहागिरदारांकडच्यान खूब विरोध जालो. ताच्या क्षत्रियत्त्वाबद्दल मनांत दुबाव आसलो ते ताका राजा मानपाक तयार नाशिल्ले. देखून ताणें काशिचो म्हापंडीत गागाभट्ट हाका आपोवन हाडून धर्मशास्त्राच्या आदारान आपलें क्षत्रियत्व सिध्द केलें. उपरांत ज्येश्ठ शु. 13 शुक्रवार शके 1596 ह्या दिसा आपल्याक राज्याभिशेक करून घेतलो. शिवाजीन त्या वेळार राज्य चलोवपा खातीर अश्टप्रधानांची नेमणूक केली. तांची वळेरी अशी

1. मुख्य प्रधान
2. आमात्य
3. सेनापती
4. पंडितराव
5. न्यायाधिश
6. सचिव
7. मंत्री
8. सुमंत

तशेंच राज्याभिशेकाच्या निमतान शिवाजीन ‘होन‘ आनी ‘शिवराई‘ अशीं दोन नाणीं पडलीं. राज्यकारभाराचें माध्यम स्वभाशेंत आसचें म्हूण ताणें राज्यवेव्हारकोश उजवाडा हाडलो. आपलें स्वराज्य वाडयतना ताका पुर्तुगेज, डच, फ्रेंच आनी ब्रिटीश ह्या परकियांकडेनूय संघर्श करचो पडलो. तेखातीर ताका झुजारी तारवां बांदचीं पडलीं. तशेंच मालवण लागसार दर्यांत सिंधुदूर्ग उबारलो आनी रत्नागिरी, पद्मदुर्ग, विजयदुर्ग, कल्याण आनी हेरकडेन नावीक केंद्रां निर्माण केलीं.

राज्याभिशेका उपरांत शिवाजीचे चडशे दीस वायट गेले. ताची भलायकी इबाडली. जिजाबाईक मरण आयलें आनी ताचो पूत संभाजी मोगलांक मेळ्ळो. पूण भलायकी सुदारल्या उपरांत ताणें दक्षिण कडचे जिंजी, वेलोर हे प्रदेश घेवन राज्यविस्तार केलो. तशेंच कुतुबशाही आनी आदिलशाही कडेन बरे संबंद स्थापीत केले. पूण उपरांत ताची भलायकी परतून इबाडली आनी तातूंतच ताका मरण आयलें.