लोणारी

पूण चुनो आनी कोळशे तयार करपाचें काम करत पसून हांची जात नेगळी जाली आसुंये. बेळगांव जिल्ह्यांत हांचे मीठलोणारी आनी जुनेलोणारी अशे दोन भेद आसात. हांतेभितर रोटी वेव्हार जाता, पूण बेटी वेव्हार जायना. अहमदनगर, पुणें आनी सोलापूर हांगा खुध्द लोणारी आनी कडू वा अकरमासे लोणारी अशे दोन पोटभेद आसात.

जातिविवेक ह्या ग्रंथांत ह्या लोकांक मल्लट दादलो आनी आवर्त बायल हांची संतती मानल्या. संस्कृत भाशेंत ह्या लोकांक सैमीक अशें नांव आसा. महाभारतांत लोणा-यांचो उल्लेख आसून झाडां तोडून आनी जळोवन ते लोक कोळसो तयार करताले अशें थंय म्हळां. हाचेवयल्यान तांचो मूळचो वेवसाय कोळशे तयार करपाचो आसूंक जाय अशें दिसता.

ह्या लोकांत चोरगे, ढोणे, दणगेकर, राक्षे, बोंद्रे, करचे, तांबे, झाडगे आदी आडनांवां आसात.

हे लोक वारकरी, शैव वा वैश्णव पंथाचे आसात. ते चडशे सगळ्या देवांक भजतात आनी तांचे सगळे उत्सव आनी परबा पाळटात. ते आळंदी, जेजुरी, पंढरपूर, तुळजापूर, काशी आदी तीर्थक्षेत्रांच्यो तीर्थयात्रा करतात. रोगराई पातळ्ळी जाल्यार ते मरीआई आनी शितलादेवी हांकां पुजतात.

तांच्यांत जातपंचायत आसून, जातींतले वाद-विवाद तिचेवतीनसोडयतात.

ह्या लोकांक फकत मामेभयणी कडेन लग्न करूंक मेळटा. आतेभयणीकडे वा मावसभयणीकडे लग्न जावंक मेळना. सादारणपणान चल्यचो बापूय चलयेक मध्यस्थाकडल्यान मागणी घालता. तांच्यांत पत्रिका पळोवन वा नक्षत्र पळोवन लग्न थारायतात. ब्राह्मण पुरोयत लग्नाचो मूर्त काडून दिता. लग्न थारतकच साकरपुडो जाता. लग्नांत देवक बसोवप, न्हव-याक व्हकलेगेर व्हरप, सिमांतपुजा, कन्यादान, रुखवत, साडो, सप्तपदी हे लग्नांतले मुखेल विधी आसात.लग्नाच्या वेळार न्हवरो-व्हंकलेक कोंड्याचे शिल्ल्यार वा व्हंकले पाटार आनी न्हव-याक दोरयेच्या पिळ्यार उबीं करतात. सप्तपदी हो तांच्या लग्नांतलो म्हत्वाचो विधी आसा. लग्नाआदीं चलयेचो जातींतल्या मनशाकडे संबंद आयल्यार ताचेकडेनच तिचें लग्न लायतात. तेखातीर अशा मनशांक कांय प्रायश्र्चीत घेवचें पडटा आनी पंचायतीक दंड भरून जेवण दिवचें पडटा अशा मनशाक कडू वा अकरमासे समजतात. तांच्यांत विधवेचें लग्न खंयच्याय म्हयन्यांत वद्दय पक्षांतच जाता.

हे लोक मडीं पुरतात वा लासतात. मनीस मरतकच रोखडेंच ताका हून उदकान न्हाणयतात, नव्या कपड्यांत गुठलायतात आनीक तिरडेचेर दवरतात. सवाशीण बायल मेल्यार तिका नवी साडी न्हेसोवन कपलभर कुकूम फासतात. मसंडेच्या अर्दे वाटेर तिरडी सकयल दवरून त्या जाग्यार एक लाडू आनी पयसो दवरतात. मसंडेंत मडें सरणाचेर दवरतकच ताचो उत्तराधिकारी न्हाता आनी आपलें वस्त्र भिजोवन तें मड्याच्या तेंडांत पिळटा. उपरांत तो सरणाक उजो लायता. तिस-या दिसा मड्याच्यो अस्ती आनी गोबोर एकठांय करतात आनी त्या जाग्यार गोमूत आनी शिताडो घासतात. धाव्या दिसा दशपिंडी आनी तेराव्या दिसा श्राध्द वाडटात. चवदाव्या दिसा मेल्लो दादलो वा बायल आसल्यार तेप्रमाण एके बायलेक वा दादल्याक जेवपाक वाडटात. हेचभशेन ते दर वर्सा तेच बायलेक वा त्याच दादल्याक जावपाक आपयतात.

लोणारी शब्दांतलो लोण = मीठ हाचेवयल्यान ह्या लोकांचो पारंपारीक वेवसाय मीठ तयार करपाचो आसुयें.बेळगांव जिल्ह्यांतले लोणारी अजुनय होच धंदो करतात.पूण सद्द्याच्या काळांत बरेचशे लोणारी चुनो आनी कोळसो तयार करतात. कांय लोक शेतकार आसून कांय जाण कश्टांचेंय काम करतात. हे लोक बोकड्यो, मेंढरां हांचें मांस तशेंच नुस्तें खातात. काळाप्रमाण लोणारी लोकांमदींय आतां जायते बदल जाल्यात.