व्हॉल्टेर

कवी, नाटककार, इतिहासकार आनी तत्वज्ञ म्हूण ताची नामना आसा. फ्रेंकोयस मारी अॅरोयट हें ताचें खरें नांव. व्हॉल्टेर हे ताणें बरोवपाखातीर घेतिल्लें नावं. ताच्या बापायचें नांव रॉशब्रूने. ताचें आवयविशीं चडशी म्हायती मेळना. तो सात वर्साचो आसतनाच ताचें आवयक मरण आयलें.ताचे भुरग्यापणाची चडशी म्हायती ताणें दिवंक ना. ताणें लुईस- ली- ग्रँड, पॅवीस हांगाच्या कॉलेजिंतल्यान शिक्षण घेतलें. हे कॉलेजींत शिकता आसतानाच ताका साहित्य, नाटक आनी भैशिक जीणेविशीं आवड निर्माण जाली. पिरायेच्या सोळाव्या वर्सा ताणें कॉलेजिचो अभ्यासक्रम सोंपोवन तो शारांत प्रतिश्ठित उमराव लोकांच्या पंगडाक मेळ्ळो. हुशारी, सर्वागीण नदरेंचें लिखाण आनी विनोद वृत्ती हाका लागून पॅरिस शारांत ताची लोकप्रियता वाडत रावली. चवदावो लुइ हाचो जुल्मी राजवटीचो प्रत्यक्ष अणभव ताका आयलो. हातूंतल्यान ताणें पिडापीड भोगपी निश्ठूर सम्राटाआड बरोवपाक सुरवात केली. 1717 ताणें सरकाराच्या नश्टा चाली- रितींचेर टिका केल्ल्यान, ताका सोव्हीएत बास्टायलच्या बंदखणींत दवरलो.बास्टायलच्या इकरा म्हयन्याच्या कारावासांत ताणें 'ओदीपे' हें नाटक बरयलें. ह्या नाटकाक लागून ताका त्या तेपावयलो फ्रेंचाचो श्रेश्ठ नाटककार म्हूण नामना मेळ्ळी. उपरांत ताणें पन्नासावयर नाटकां बरयली.बास्टायलचे बंदखणींत आसतना ताणें राजा चवथो हेन्री हाचेर 'ला हेन्री ओद' हें महाकाव्य बरयलें. 1726त राजकीय कारणाक लागून जेन्ना ताका देशा भायरो करपाची ख्यास्त फर्मायल्ली, तेन्ना ताणें इंगलंडाक वचून रावपाचें थारायलें. इंगलंडाक वैचारिक स्वातंत्र्य व्हॉल्टेाक खूब मानवलों. थंय ताची अलॅक्झांडर पॉप आनी जॉनाथन स्वीफ्ट ह्या श्रेश्ठ साहित्यकारांकडेन भेट जाली. तत्वज्ञानी जॉन लॉक आनी वैज्ञानीक आयझेक न्यूटन हांच्या वैचारिक लिखाणान तो प्रभावीत जालो. लॉक हाच्या तत्वज्ञानाविशींचें विचार जाणून घेवपाखातीर तो इंग्लिश भास शिकलो. देशाक भायर गेल्लो तेन्ना व्हॉल्टेर इंगलंडाक कवी म्हूण गेल्लो, पूण फ्रांसाक तो तत्वज्ञानी म्हूण परतलो.इंग्लंडाच्यान फ्रांसाक परतल्या उपरांत ताचें वेगवेगळे प्रकारचें लिखाण एका फाटल्यान एक अशें उजवाडाक येवपाक लागलें. तातूंतलो बाराव्या चार्लसाचो इतिहास (1731), आनी ताचें प्रसिद्द माटक 'झायरे' (1732) हांचो आस्पाव जाता. मनशाच्या सांस्कृतीक इतिहासाचें खाशेलेपण सांगपी ताचे लेख 'लेटर्स फिलॉसॉफिक' ह्या नांवान 1734त उजवाडाक आयले. तातूंत ताणें इंग्लिश, संस्कृती, शिक्षणी संस्था आनी चली- रितींची तोखणाय करून फ्रेंच संस्कृतीचेर टिका केल्ली. हाका लागून फ्रेंच साहित्यकारांनी व्हॉल्टेराक देशद्रोही थारावन त्या ग्रंथाचें कायद्यान बंदी हाडली. देखून ताका पॅरिस शार सोडचें पडलें.

पॅरिस शार सोडल्या उपरांत तो मारक्यूस द कॅटलॅट हिचेवांगडा लॉरेनाक रावपाक लागलो. ह्या काळांत ताणें साबार माटकां, अध्यात्मिकविद्येचेर निबंद, न्यूटनाचीं दोन वेगळी चरित्रां आनी कविता बरयल्ल्यो. झादिग (1787) मायक्रोमेगास (1752) ह्यो ताच्यो तत्वगिज्ञानावयल्यो कथा प्रसिद्द आसात. कॅटलॅट हिका 1749 वर्सा मरण आयल्या उपरांत तो बार्लीन शारांत वचून रावलो. फ्रेडिक द ग्रेट हाच्या सवासांत तीन वर्सा काडल्याउपरांत तो रिस्वझरलँडाक गेलो. थंय आसताना 1755 पोर्तूगालांत जाल्ल्या भिरांकूळ भूंयकंपाची प्रेरणा घेवन ताणें 'द लिजबोन डिजास्टर' ही कविता बरयली. 1759 तो फ्रेंच स्लिस शिमेर आशिल्ल्या फेर्ने गावांत रावपाक लागलो. थंय सावनताणें संवसाराच्या वायट प्रवृत्तीचेर आनी धर्मपिठाच्या ढोंगाचेर साहित्यप्रकारांतल्या टिकांचो शिंवर केलो. कँडीड आनी युनिवर्सल हिस्ट्री हो ताचो त्या वेळावयलो म्हत्वाचो वावर. पारायेच्या 83 व्या वर्सा तो पॅरिसाक परत गेलो. उपरांत थंयच ताका मरण आयलें.

व्हॉल्टेरान आपल्या वैचारिक लिखाणांतल्यान समाजांतल्या अंधश्र्दाचेर, धर्माच्या नांवान जावपी पिळवणूक, धर्मगुरूंचें पापचरण जुलमी राजवट हांटेर टिका केल्या. ताच्या अश्या लिखाणातल्यान युरोपी प्रभोदन कार्याक नेच आयलो अशें सांगता. कवी, नाटककार, इतिहासकार, तत्वगिज्ञानाची अश्या विंगड विंगड भूमीकेंतल्यान वाङमय रचून ताणें स्वताचें अशें यूग निर्माण केल्लें.