मानवेंद्रनाथ रॉय

स. 1887 मरण - 25 जानेवारी 1954) भारताचे स्वातंत्र्य चळवळींतल्या क्रातिकारक, आंतरराश्ट्रीय साम्यवादी चळवळीचो सुरवातीच्या काळांतलो अग्रणी आनी स्वतंत्र बुध्दीमत्तेचो व्हड तत्वचिंतक.

बंगालच्या एका ब्राह्मण कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. ताचें मूळ नांव नरेंद्र भट्टाचार्य. कॉलेजींत आसताना लेगीत तो राजकीय चळवळींत पडलो. तो दहशतवादी पंगडाकडेन चड आकर्शीत जालो आनी ताणें पिश्तोल वापरपाचें तशेंच बॉम तयार करपाचें शिक्षण घेतलें. जातीन मुखर्जी ह्या कांतिकारकाचे प्रेरणेन ताणें सशस्त्र बंडांतूय वांटेकार जावपाचें थारायलें. हाचोच एक वांटो म्हणून तो गुप्तपणान फादर मार्टिग आनी मानवेंद्रनाथ रॉय हीं नांवां घेवन इस्ट इंडिज, जर्मनी, चीन, जपान, आग्नेय आसियांतले कांय देळ, अमेरिका, न्यूयॉर्क, मेक्सिकोंत शास्त्रां मेळोवपाखातीर गेलो. मेक्सिकोक बोरोडीन हो फांकिवमत क्रांतिकारक ताका मेळ्ळो आनी ताच्याच प्रभावान तो पुराय साम्यवादी जालो. ह्याच काळांत इव्हलिन ट्रेंट हे अमेरिकन चलयेकडेन तो लग्न जालो. मेक्सिकोंत साम्ययवादी पक्षाची ताणें स्थापना केली. क्रांतीउपरांत मेक्सिकोंत घडलेल्या सरकारचें अध्यक्ष करांझा हाचो तो लागशिल्लो सल्लागार आसलो. लॅनिन ताच्या कार्यान प्रभावित जालो आनी 1917 वर्सा बोल्शेव्हिक्रांती सफळ जाले उपरांत रशियेच्या फुडाऱ्यांनी रॉयाक मॉस्कोकआपोवणें धाडलें. कम्युनिस्ट इंटरनॅशनलच्या (कॉमिन्टर्न) कार्यकारिणीचेर रॉय हाची नेमणूक केली. 1926 चे अखेर हे संघटनेंतल्या चारुय म्हत्वाच्या पदांचेर म्हळ्यार प्रेसिडियम, राजकीय मंडळ, कार्यकारी मंडळ आनी.

संवसारीक काँग्रेसीचेर ताची निवड जाली. 1936 त चीनान क्रांतीचो मार्गदर्शक म्हणून ताका धाडलो. थंय बोरोडीन आनी रॉय हांचेमदीं मतभेद दाले. चीनांत क्रांती फसली. रॉय मॉस्कोक परतलो तो वेळमेरेन राशियेंत स्टालीनान सत्तासर्त सुरु केल्ली. तेन्ना रॉय बुरवारिनाच्या आदारान बर्लिनाक गेलो आनी 1930 वर्सा गुपीतपणान भारतांत परतलो.

भारतांत सुरवेचो काळ ताणें अज्ञातवासांत डॉ. महमूद ह्या नांवान काडलो. कानपूर कटांत वांटेकार जाल्ल्याचो आरोप दवरुन ब्रिटीश सरकारान ताका बारा वर्सांची ख्यास्त फर्मायली. कादयेंतल्यान भायर सरल्या उपरांत तो काँग्रेस पक्षांत सामील जालो. पूण फुडाराक गांधीजीचे विचारसरणेकडेन रॉयाचे विचार जमना जाले. 1939 तल्या दुसऱ्या झुजाक भारतान तेंको दिवंक जाय अशें ताचें मत आशिल्लें. काँग्रेसींतल्यान ताणें भायर काडलो. 1942 त आपलें रॅडिकल डेमोक्रेटिक गटाक काँग्रेसींतल्यान ताणें भायर काडलो. 1942 चे चळवळी पसूनय तो पयस रावलो. 1948 त ताणें आपल्या पक्षाचें विसर्जन केलें. नवमानवतावादाचो विचार ताणें मांडलो.

रॉय हाणें स्वातंत्र हें सगळ्यांत उंचेलें मुल्य मानलां. स्वातंत्र्याचो तो कट्टो विरोधक आशिल्लो. स्वातंत्र्य, बुध्दिप्रमाण्य आनी समाजिक सुसंवाद हांचेरुच क्रांतीची उबारी आसता. व्यक्ती ही समाज आनी राज्य हांचेरुच व्हड आनी म्हत्वाची. समाजीक संघटनेपरस व्यक्तिस्वातंत्र्य म्हत्वाचें अशे ताचे विचार आशिल्ले. आपल्या ह्या विचारांच्या आदारान स्वतंत्र भारताखातीर ताणें एक राज्य घटनाय तयार केल्ली. उपचारिक उंचेलें शिक्षण घेनासतना मानवेंद्रनाथ रॉयाची गणना आर्विल्ल्या भारतांतल्या व्हड विद्वानांमदीं जाता. ताणें तत्वज्ञान, राजकारण असल्या विशयांचेर 65 ग्रंथ तशेंच 37 पुस्तकां बरयल्यांत. इंडिपँडँट इंडिया ह्या सातोळ्यांतल्यान ताणें बरेंच लिखाण केलां. ताचो बरेचशें बरप अप्रकाशीत उरलां.

दहशतवाद, साम्यवाद, राश्ट्रवाद आनी निमाणे कडेन नममानवतावाद असो विचार प्रवास जालो. दर खेपे तर्कशुध्द विचारीक आलोकनां उपरांतूच ताच्या मतांत बदल जालो. दर खेपे तर्कशुध्द विचारीक आलोकना खूश करपाखातीर ताणें केन्नाच तडजोड केली ना. देखून ताका अज्ञातवासांत रावचें पडलें इतकेंच न्हय तर वेंचणूकेंत ताच्या पक्षाची हार जाली.

मसुरीक इ. स. 1952त एका अपघातांत ताका अपंगूळपण आयलें. तरी ताचो वावर आनी लिखाण, वाचन, चिंतून चालूच आशिल्लें.