राष्ट्रकुल

एक तेंपार ब्रिटीश साम्राज्या अंतर्गत अशा वसाहती राश्ट्रांची ही संघटना आसली. ह्यो वसाहती स्वतंत्र जातकच चडशा राश्ट्रांनी राश्ट्रकुलाचें सभासदत्व दवरलें. ब्रिटीश साम्राज्याचे राजकीय, अर्थीक आनी प्रशासकीय गरजेंतल्यान वसाहतींच्या परिशदेच्या रुपांत (कॉलोनियल कॉन्फरन्स) राश्ट्रकुल (ब्रिटीश कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्स) हे संस्थेचो जल्म जालो. 1947 त ब्रिटीश साम्राज्याखालच्यो बऱ्योच वसाहती बरखास्त जावन थंय स्वतंत्र राश्ट्रांची निर्मिती जातकच, ब्रिटीश हें उतर गाळून फकत कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्स हें नांव उरलें. साम्राज्यांतल्या वेगवेगळ्या वसाहतींचे गव्हर्नर आनी प्रशासक हांणी एकामेकांच्या अणभवांची देवघेव करची, राजकीय आनी प्रशासकी धोरणांत एकसुत्रा हाडपाचो यत्न करचो आनी वसाहत मंत्र्याकडल्यान फुडल्या धोरणाविशीं मार्गदर्शन मेळचें ह्या उद्देशान हे संघटनेचीं अधिवेशनां जातालीं.

हे संघटनेची सभासद राश्ट्रां आशी – ग्रेट ब्रिटन, आयर्लड प्रजासत्ताक, कॅनडा, न्यू फाउंडलंड, ऑस्ट्रोलिया, न्यूझीलंड, दक्षिण आफ्रिका, श्रीलंका, घाना, मलेशिया, नायजेरिया, सायप्रस, सिएरा लेओन, टांझानिया, जनेका, त्रिनिदाद, टोबॅगो, युगांडा, केनया, मालावी प्रजासत्ताक, झांबिया, मॉल्टा, गाँबिया, सिंगापर, गुयाना, बोट्स्वाना, लेसोथो, बार्बेदेश, स्वाझीलँड, अस्तंत सॅमोआ, टाँगा, फिजी, बांगला देश, बहामा, ग्रेनडा, भारत, पाकिस्तान, नाऊरु, अँटिग्वा-बार्बूडा, सेंट किट्सनेव्हिझ, डोमिनिकन प्रजासत्ताक, सेंट लुसीया, सेंट व्हिंसेंट, ब्रुनाई आनी ऱ्होडेशिया (झिंबाब्वे). हातूंतलो आयर्लंड प्रजासत्ताक, दक्षिण आफ्रिका आनी पाकिस्तान हांणी अनुक्रमान 1949,1961 वर्सा राश्ट्रकुलांतल्यात सभासदत्व काडून घेतलें. तशेंच 1995 त नायझेरियाचें सभासदत्व रद्द केलें. राष्ट्रकुलाचें पायाभूत तत्व स्वयंस्फर्त सहकार्य हें आशिल्ल्यान सभासद राश्ट्रकुलाचो प्रभाव कायद्याच्या स्वरुपाचो नासून राजकीय स्वरुपाचो आसा. दुसऱ्या महाझुजाउपरांत आफ्रिका आशिया खंडातंल्या ब्रिटीश वसाहतींक स्वातंत्र्य मेळ्ळें. हाचें बरेंच श्रेय राश्ट्रकुल हे संघटनेचे विचारसरणेक आनी धोरणाक वता.

चड करुन ब्रिटीश नियंत्रणाखाल आशिल्लो ऱ्होड्शिया (झिंबाब्वे) 1879 त मेळिल्लें स्वातंत्र्य, दक्षिण अफ्रिकेंतली वर्णभेदाचेर आदारीत राज्यवेवस्था आनी दक्षिण आफ्रिकेच्या हुकमतीखाला आशिल्ल्या नामीबियाचें स्वातंत्र्य मेळपाक राश्ट्रकुलाचें धेरण बऱ्याच अंशी कारणीभूत जालां. राश्ट्रकुलांत आशिल्ल्या राश्ट्राच्या अंतर्गत वेव्हाराचेर राश्ट्रकुलाचो कायदेशीर असो अधिकृत शेख चलना आसलो, तरी हे संघटनेचो धोरणात्मक दबाव लोकमत तशें आंतरराश्ट्रीय-राश्ट्रीय संबंद हांचेर पडटा. हे संघटनेचें कायमस्वरुपी मुखेल कार्यालय लंडनाक आसलें तरी ताच्यो परिशद सभासद राश्ट्रांनी जाता. अशी एक परिशद 1983 त दिल्ली जाल्ली.काँग्रसच्या जयपूर हांगाच्या अधिवेशनांत (1948) पंडित नेहरुच्या फुडाकारान स्वतंत्र भारतान समतेच्या आनी सार्वभौमत्वाच्या तत्वार राश्ट्रकुलांत रावपाचो निर्णय घेलतो. त्यावेळार भारताक लागपी लश्करी सामुग्रीचो ब्रिटनाकडल्यान जावपी पुरवण, स्टर्लींग क्षेत्रांत आस्पाव आशिल्ल्या भारताक मेळपी परकीय हुंडणावळीच्यो सुविधा, भारतीय निर्यात मालाक ब्रिटीश बाजारपेठेंत मेळपा जकात सूट आनी पाकिस्तानाच्या नाकाआशिल्ल्या प्रचाराक आळाबंदा हाडपा खातीर उपेगी आशिल्लें राश्ट्रकुलाचें व्यासपीठा ह्या सगळया कारणांनी राश्ट्रकुलांत रावपाचो भारताचो निर्णय योग्य थारलो. फुडल्या काळांत शीतझुजाच्या संदर्भांत राश्ट्रकुलाचें राजकीय म्हत्व खूब उणें जालें.

राश्ट्रकुलाभायल्याय राश्ट्रांकडेन भारताचे शस्त्राविशींचे अर्थीक आनी राजकीय हितसंबंद जोडिल्ल्यान राश्ट्रकुलाक भारताचे नदरेन दुसरी आसा. 1965 पयलीं राश्ट्रकुलाच्या कारभारचेर ब्रिटीश सरकाराचें बरेंच नियंत्रण उरतालें. 1965 त राश्ट्रकुलाचें कायमस्वरुपी कार्यालय लंडनांत स्थापन करुन ताका स्वायत अशें प्रशासन मेळ्ळें. आधुनिक काळांत राश्ट्रकुलाचें म्हत्व आंतरराश्ट्रीय मळार पयली सारकें उरुंक ना. तरी समान राश्ट्रीय धोरणाचेर राश्ट्रकुलाचे परिशेदेंत भासाभास जावन कांय निश्चीत अशीं तत्वा सभासद राश्ट्रां आपखोशयेन आपणाक लागू करतात.

1930 च्या अदमासाक राश्ट्रकुलाचे वतीन सभासद राश्ट्रांखातीर दर चार वर्सांनी राश्ट्रकुल खेळासर्ती सुरु केल्ल्यो त्यो चालू आसून तांकां खेळाच्या मळार ऑलपिक खेळासर्ती फाटोफाट म्हत्व मेळ्ळां.