Tavakuairetã Ndominikagua

Ko tetã ha'e peteĩ umi 13 tetã hekosãsóvagui oĩva Karíve-pe. Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra hína Santo Domingo. Ijerére ojejuhu yvate gotyo ku paraguasu Atlántiko, kuarahyresẽ ngotyo yrape Mona, upe yrape guasu oĩva ko tetã ha Puerto Rríko mbytépe, ñemby gotyo para Karíve ojejuhu, ha kuarahyreike gotyo tetã Haiti, tetã ambuéva ijyvy apekue oĩ La Española ypa'ũme. Ko tetã yvy apekue ohupyty amo 48 730 km², upéicha ko tetã hína tetã tuichavéva mokõiha Karíve-pe, Kuva rire, ha oiko ijyvýpe amo 10 500 000 tapichakuéra ary 2010-pe.

Tavakuairetã Ndominikagua
{{{nombre_común}}}
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: Dios, Patria y Libertad (Karaiñe'ẽme: 'Tupã, Tetã ha Tekosãso')
Tetã Momorãhéi: ¡Quisqueyanos valientes! Nerehendúirõ
Tavusu (ha táva tuichavéva)	Santo Domingo
Ñe'ẽ tee	Karaiñe'ẽ
Tetãygua réra	Ndominikagua
Tekuái reko	Tavakuairetã mburuvicharapépe heko peteĩva
• Tendota	Danilo Medina
• Tendota ombuekoviáva	Margarita Cedeño
Tetã Amandaje	Congreso de la República Dominicana
Sãso	Epáña pegua (Sãso peteĩha) 1 jasypakõi ary 1821 Haiti pegua (Sãso tee) 27 jasykõi ary 1844 Epáña pegua (Restauración) 16 jasypoapy ary 1863 Tetãvore Joapykuéra pegua 12 jasypokõi ary 1924 Tetãvore Joapykuéra pegua 1 jasypokõi ary 1965
Yvy apekue	Ñemoĩha 130.º
• Opaite	48442 km²
• Y (%)	0,7%
Tembe'y	376 km
Y rembe'y	1.288 km
Yvyty yvatevéva	Pico Duarte
Ava hetakue	Ñemoĩha 86.º
• Estimación	10766998 hab. (2017)
• Hetakue	10465857 hab. (2009)
• Typy'ũ (est.)	222.27 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 72.º
• Opaite (2017)	US$ 177,128 sua
• Per cápita	17,416
PIB (nominal)	Ñemoĩha 67.º
• Opaite (2016)	US$ 72 194 sua
• Per cápita	US$ 7.543
IDH (2016)	0,722 (99.º) – Iporã
Viru	Peso (RD$,DOP)
Ára	UTC–4 Tiempo del Atlántico
ISO Jehero	214 / DOM / DO
Tetã renda tee Ñandutíme	.do
Tetã pumbyry papapy	+1-809, 1-829, 1-849
Tetã puhoe papapy	HIA-HIZ
Tetã aviõ papapy	HI
Mba'yrumýi papapy tee	DOM
COI Jehero	DOM
Atyvete ONU, OEA, SICA, Grupo de Río, AEC, ACP, Petrocaribe, OMC, UL, SELA, Unesco, Parlacen, G-77.
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Umi taíno oiko ko tetã yvýpe saro'y VII guive, ary 1492-pe oguahẽ Kiritóval Kolõ ko ypa'ũme ha upéicha oñepyrũ Epáña ikolónia peteĩha Amérika-pe, oñembohéra Santo Domingo, ko tetã itavusu ko'ãgagua ha Epáña tavusu peteĩha Amérika-pe. Ohasa rire mbohapysa ary Epáña ipoguype ko tetã ohupyty isãso ary 1821-pe, hákatu tetã Haiti oñembojára Tavakuairetã Ndominikagua yvýre ary 1822-pe.

Ipu'aka rire upe ñorairõ hekosãsorã ary 1844-pe, umi Ndominikagua retãygua ohasa hetaite mba'e asýre oñorairõgui joapytépe, ho'a avei Epáña ipoguýpe avei (1861-1865), hákatu Epáña noñembojárari hekosãso rekóre. Tetãvore Joapykuéra oñembojára avei ko tetãre ary 1916 guive 1924 peve ha, upéva rire, poteĩ ary ipy'aguapy ha oñemomba'eheta Horacio Vásquez ñesãmbyhýme (1924-1930), ha upéi ou porokuái hatã Rafael Trujillo ñesãmbyhýme (1930-1961). Upe porokuái hatã rire ou ñesãmbyhy sarambíva ha pyta'ỹ (1962-1964), ipahápe oiko ñorairõ joapytépe ary 1965-pe, opákuri oguahẽvo Tetãvore Joapykuéra oguerúgui iñorairõhára aty, upe rire ou heta porokuái hatã ha jekopytyjoja'ỹva, techapyrãme Joaquín Balaguer (1966-1978 y 1986-1996), porokuái hatã Antonio Guzmán Fernández ñesãmbyhýme (1978-1982) ha Salvador Jorge Blanco ñesãmbyhýme (1982-1986). Ary 1996 guive, Tavakuairetã Ndominikagua oñepyrũ oguata jekopytyjoja oporombuekoviáva rapépe.

Tavakuairetã Ndominikagua tetã imba'ehetavéva porundyha Amérika Latina-pe ha tetã imba'ehetavéva Mbyteamérika-pe ha Karíve-pe. Herakuã oñemuitégui ha ojapógui asuka, ko'ãga hína ko tetã imba'ehetavéva ojejuhúgui ñemuha opaichagua. Hákatu heta ojehecha ñemomba'apo'ỹ, tetã rekuái pokarẽ ha ndaiporiha umi tetã remimoĩmbyre oñekotevẽva (y porã, tendyry, tekombo'e, tasyo ha ambuéva).

Tavakuairetã Ndominikagua ha'e tetã omoguahẽvéva tapichakuéra ambue tetãgui ohecha hag̃ua henda porãnguéra Karíve-pe. Ko tetã hembiechaukarã hetaite, yvyty yvatevéva opaite Karíve-pe, Pico Duarte, ojejuhu ko tetãme, upéicha avei ikatu ojehecha ypa Enriquillo, ypa tuichavéva ha tenda yguasúgui iguyvéva Karíve-pe. Ndominikagua, upéicha ojehero avei, ha'e niko tetã hi'arahakumeméva ha ojehechahápe tekove'etaita porãite.

•   Wiki Commons oguereko ta'ãnga Tavakuairetã Ndominikagua reheguaCommons.
• Tavakuairetã Ndominikagua Mburuvicha