کؤرؤنا ويرۊس

کؤرؤنا ويرۊسان اول بار ۱۹۶۵ ٚ سال ٚ دۊرۊن ىاته بۊبؤستده ؤ مطالعه اۊشان ٚ سر تا ۱۹۸۰ ٚ دهه مئني ايدامه دٚشتي. أ ويرۊس ويشتر پستانداران ؤ پرزنان ٚ مئن واتٚخشه، ولي تا هسأ هفت ته نوع جه کؤرؤنا ويرۊس کي اينسان ٚ مئن واتٚخشه ني ىاته بۊبؤسته. جديد ٚ کؤرؤنا ۲۰۱۹ کي اۊن ٚ نام کؤويد-۱۹ ایسه ديسمبر ٚ مئن وۊهان ٚ شأر ٚ دۊرۊن کي ايته جه چین ٚ شأران ايسه واتٚخشٚستٚه.

کؤرؤنا ويرۊس ٚ واجه جه لاتين ٚ زوان "corōna" ىا ىۊناني زوان "κορώνη" بيگيته بۊبؤسته کي اۊن ٚ مأني تاج ىا هاله ايسه. أ واجه به ويريؤنان (عفۊني ويرۊس) ظاهر اشاره کۊنه کي الکترؤني ميکرۊسکؤپ ٚ جير شأ اۊشان-ه دئن کي ايته پيله پيازي شکل ٚ سطح ٚ جه تشکيل بۊبؤستد ؤ اۊشان ٚ نما ايته سلطنتي تاج-أ مانه، هأن ٚ وأسي کؤرؤنا ويرۊس-أ تاجي ويرۊس ني دۊخانده.

 

کؤرؤنا ويرۊسان جه کؤرؤنا ويريده‌ئن ٚ جيرمجمۊعه‌ئن ايسده ؤ ايته "آر-ان‌-اي" ٚ مأمۊلي ژنؤم ٚ جه تشکيل بۊبؤسته درن. اۊشاني کي همزمات ايته ده ناخؤشي دأرده کؤرؤنا ويرۊس ويشتر اۊشان ٚ ره خطر دره چؤن اۊشان ٚ ايمني سيستم ضعيف بۊبؤسته دره ؤ هأتؤ ني قلبي ناخۊشيان ٚ مؤبتلائان ويشتر در خطر ايسن. مأمۊلن اۊ سري جه سرمابۊخۊردگيان کي اۊشان ٚ عامل کؤرؤنا ايسه اۊن ٚ شدت ني ويشتر ايسه. کؤرؤنا ويرۊسان راىنؤ ويرۊسان ٚ پس، پيله‌ترين عامل دۊچار بؤستن به سرمابۊخؤردگي ايسده ؤ ويشتر زٚمٚسسان ؤ وٚهار ٚ مئن واتٚخشٚده. کؤرؤنا ويرۊسان ويشتر حىوانان ٚ مئن بيده بۊبؤسته درن، ولي تا هسأ هفت ته نوع جه کؤرؤنا ويرۊس کي آدمان ٚ مئن واتٚخشه ني ىاته بۊبؤسته. أ ويرۊس آدمان ٚ تنفؤسي دزگاىه تحت تأثير قرار دهه. أنکي تشخيص بدنيم ايته ناخۊشي عامل کؤرؤنا ايسه ىا نأ ايبچه سخت ايسه چؤن برعکس راىنؤ ويرۊسان، کؤرؤنا ويرۊسان آزماىشگا دۊرۊن به سختي رؤشد ؤ نمو کۊنئده.

أ ويرۊس جه دۊ ته لاىه تشکيل بۊبؤسته دره. أ ويرۊس ٚ تۊشک جه ژني مواد ؤ اۊن ٚ بيرۊني لاىه ني پرؤتئيني تاجان ٚ أمرأ شکل بيگيته.

کؤرؤنا ويرۊسان هٚميشٚک حىوانان جه باخي گۊنه‌ئن-ه واتينٚستید. أ ويرۊس تانه آسان واتٚخشٚستٚن ٚ وأسي تکامؤل پیدا بۊکۊنه ؤ ايته سخت‌ٚتر ٚ ناخۊشي-أ باعث ببه.

هر ته نؤع جه کؤرؤنا ويرۊسان اي جۊر مۊختلف واتينه. اي سري جه کؤرؤنائان کي اۊشان ٚ واتينٚستٚن جه انسان به انسان ايسه تانه باخي آنفۊلانزان مأنستن خۊس ؤ سٚبر جه واتٚخشه. هأتؤ ني واتينٚستٚن ٚ احتمال واز ٚ فضائان ٚ مئن خأىلي کم ايسه ؤ ويشتر أفراد اۊ وٚخت ناخۊش-أ بؤستن کي ايته طۊلاني زمات ٚ ره، دٚوٚسته جيگا ؤ وٚشما دۊرۊن ایسابۊد ؤ مؤبتلا کسان ٚ جه، أ ناخۊشي-أ بيگيتده. اۊشاني کي ايداران ؤ بيمارستانان ٚ دۊرۊن کۊنۊش کۊنئده ؤ مؤبتلائان ٚ أمرأ تماس دأرده، ویشتر خطر ٚ مئن ايساده. اي ويرۊس تانه آلۊده سطۊح ٚ جه ني واتينه.

کؤرؤنا ويرۊسان ايته پيله خانواده جه ويرۊسان ايسده کي أول بار ره ۱۹۶۵ ٚ دۊرۊن ىاته بۊبؤستن ؤ حىوان ؤ اينسان ٚ مئن شاىع ايسن ؤ جه اۊشان ٚ ظاهري ويژگي شأ به تاجي زائده‌ئن، بيرۊني لاىه مئن اشاره کۊدن. اي سري جه کؤرؤنا ويرۊسان تنفؤسي دزگا-یه، ريه مأنستن حمله کۊنئده ؤ اي سري ني به رۊده ؤ مٚئده. چار ته نوع جه کؤرؤنا ويرۊسان ىاته بۊبؤستده:

• HCoV-229E
• HCoV-OC43
• HCoV-NL63، ىاته بۊبؤسته ۲۰۰۴ مئن
• HCoV-HKU1، ىاته بۊبؤسته ۲۰۰۵، هؤنگ کؤنگˇ مئن

أ چار ته نوع جه کؤرؤنا ويرۊس، تٚتٚرج مردۊم ٚ مئن واتٚخشٚده ؤ ناخۊشي ايجاد کۊنئده کي باعث تنفؤسي دزگا عفۊنت، زاکان ؤ پيله آدمان ٚ مئن به.

اي سري دئه جه أ ويرۊسان ٚ أنواع هم نهأده کي اۊشان ٚ علائم شديدتر ايسه؛ سارس ؤ مرس ؤ کؤويد ۱۹ مأنستن.

سارس

أ ويرۊس کي وير کۊنئده چین ٚ دۊرۊن جه شؤپر بيگيته بۊبؤسته ۲۰۰۲ سال ٚ مئن دۊنىا دۊرۊن واتٚخشٚسته کي تقريبا ۸۰۰ نفر-أ بۊکۊشته. سارس کي اۊن ٚ علمي نام "SARS-CoV" ايسه ايته تنفؤسي شديد ٚ سندرؤم مؤبتلائان ٚ مئن ايجاد بۊکۊده.

مرس

مرس ايته جديد ٚ گۊنه کؤرؤنا جه ايسه کي أول بار، ۲۰۱۲ سپتمبر ٚ مئن ايته ۶۰ ساله مرد عربستان ٚ دۊرۊن أ ناخۊشي-أ بيگيته ؤ آخرپسي هأ سارس ٚ وأسي بمرده. أ مرداى چند رۊج خۊ مٚردٚن ٚ پيش دؤبى بۊشؤ بۊ ؤ دۊوؤمي مؤرد ني ايته ۴۹ ساله مرد بۊ کي قطر ٚ دۊرۊن بمرده. مرس أول بار "Health protection agency's" دۊرۊن کي ايته آزمایشگا لندن ٚ مئن ايسه تأیید ؤ کشف بۊبؤسته. أ نوع جه کؤرؤنا ويرۊس، مئني‌خۊرتاو ٚ تنفؤسي سندرؤم (Middle East respiratory syndrome coronavirus) نام ٚ أمرأ بشناخته به کي به اختصار MERS-CoV بخانده به. أ ويرۊس مئني‌خۊرتاو ٚ مئن ۸۵۸ نفر-أ بۊکۊشته.

جديد ٚ کؤرؤنا (کؤويد ۱۹) 2019-nCoV

جديد ٚ کؤرؤنا ىا کؤويد ۱۹، ۲۰۱۹ ديسمبر ٚ دۊرۊن أول بار وۊهان ٚ دۊرۊن کي ايته شأر هۊبئي اۊستان ؤ چين ٚ کشور ٚ دۊرۊن ايسه بيده بۊبؤسته. أ ويرۊس جه پس ٚ أنکي اي سري جه مٚردۊم، بدۊن مأليم ٚ دليل سينه‌پألي-أ دؤچار بۊبؤستد ؤ قبلي واکسين ؤ درمانان اؤجا ندأده، محققان تشخيص بدأده کي أن ايته جديد ٚ نوع جه کؤرؤنا ويرۊس ايسه. جه اۊشاني کي هۊ أولي رۊجان ٚ مئن أ ناخۊشي-أ بيگيتده مشخص بۊبؤسته کي ويشتر اۊشان (دۊ سوم) به ايته درىايي غذاىان ٚ بازار وۊهان ٚ مئن کي اۊن ٚ دۊرۊن زنده حىوان هم بۊفرۊخته بؤستي بۊشؤبۊد. تا ۱۰ اسفند، أ جديد ٚ کؤرؤنا ويشتر جه ۲٬۰۰۰ نفر ٚ جان-أ بيگيته ؤ ويشتر جه ۸۳۰۰۰ نفر أ ويرۊس-أ مؤبتلا بۊبؤستد. أ ويرۊس تا هسأ تاىلند، نسايي کؤره، ژاپن، تىاوان، استرالیا، سينگاپۊر، نپال، ویتنام، أندؤنزي، آلمان، رۊسیه، فيجي، ايران، فرانسه ؤ آمريکا کشوران-ه درگير-أ گۊده. بعد أنکي أ ويرۊس ٚ وأسي ۱۰۰۰ نفر خۊشان جان-ه دواختيد بئداشت ٚ جهاني سازمان أ ناخۊشي رسمي نام-أ کؤويد ۱۹ - (۱۹-COVID) بنا کي جه ترکيب چار ته واجه «کؤرؤنا»، «ويرۊس»، «ناخۊشي» ؤ سال ۲۰۱۹ (CoronaVirus Disease 2019) تشکيل بۊبؤسته دره. أ نوع جه کؤرؤنا قبل أ واتخشستن هئچ وخت انسان ٚ مئن بيده نۊبؤسته بۊ. آماران نشان دهده کي مردن ٚ ميزان تقريبا ۴/۹ درصد اۊشاني ايسه کي أ ناخۊشي-أ بيگيتده.

أ ناخۊشي علائم شامل تب ؤ بعضي وختان تنفؤسي دزگا مشکلان، نفس تنگي، تند نفسي ؤ گۊلي درد ؤ ويني اؤ فيوي ايسه.

ایران ٚ مئن

ايران ٚ مئن، ۲۹ بهمن ۱۳۹۸، اۊ زمات کي دۊ نفر قم ٚ کامکار ٚ بيمارستان دۊرۊن تنفؤسي عوارض ٚ وأسي بمردد اي سري شبهه به وؤجۊد بامؤ کي أ تنفؤسي مشکلان ٚ عامل کؤرؤنا ايسه أما قم ٚ علۊم پزشکي دانشگا بۊگۊته کي أ دۊ نفر ٚ مرگ کؤرؤناويرۊس ٚ وأسي نيه ؤ أ گب-أ تکذيب ؤ شاىعأ بدأنسته ؤ بۊگۊته تا هسأ هئچ مورد جه کؤرؤنا ايران ٚ مئن بيده نۊبؤسته. ۳۰ بهمن ما مئن، بئداشت ٚ وزارت أولي مؤردان جه جديد ٚ کؤرؤنا-یه تأييد بۊکۊده. بئداشت ٚ اطلاع رساني مرکز ٚ ريئيس اعلام بۊکۊده کي أوليه آزمایش ٚ نتائج ٚ جه، دۊ ته مشکۊک ٚ مؤرد جه نظر ابتلا به کؤرؤنا ويرۊس مثبت ايسه. بأزين قم ٚ کامکار ٚ بيمارستان به عنوان قم ٚ قرنطينه جيگا کؤرؤنا ره انتخاب بۊبؤسته. هۊ رۊج ٚ مئن، قم ٚ علۊم پزشکي دانشگا ريئيس اعلام بۊکۊده کي أ بۊگۊذشته چار رۊج ٚ مئن پۊر مؤرد جه تنفؤسي بيماران قم ٚ دۊرۊن بيدئيم ؤ أ مدت ٚ مئن دۊ نفر بمردده کي اۊشان ٚ مرگ ٚ علت کؤرؤنا ؤ اۊشان ٚ أوليه تست مثبت در بامؤ. ايلنا نيۊز ۳۰ بهمن ادعا بۊکۊده کي هسأ ۶ نفر کؤرؤنا ويرۊس ٚ وأسي بيمارستان خۊفتئيد ؤ اۊشان ٚ خانواده ؤ نزديکان ني قرنطينه بۊبؤستده. ۲ اسفند، بعد أنکي دۊ نفر ٚ مرگ تأييد بۊبؤسته ايران چين ٚ پس ويشترين تلفات ناشي جه کؤرؤنا-یه دٚشتي.

۹ اسفند ٚ مئن ۱۶ کشور کانادا، لؤبنان، امارات، بحرىن، کؤوىت، افغانستان، عراق، عمان، پاکستان، گرجستان، چین، استؤنی، نیۊزلند، بلارۊس، بريتانيا ؤ آذرباىجان اعلام بۊکۊدد کي أفراد مبتلا به کؤرؤنا ويرۊس أ کشوران ٚ مئن بيده بۊبؤسته کي اۊشان ني جه ايران به أ کشوران بامؤده.

۴ اسفند ٚ مئن، بئداشت ٚ وزير اعلام بۊکۊده کي ايته جه فؤتيان، قم ٚ دۊرۊن تاجر بۊ ؤ بۊشؤ بۊ چين ؤ جه اۊیه کؤرؤنا بيگيته بۊ.

تا ۹ اسفند، بر اساس بئداشت ٚ وزارت ٚ رسمي آمار مؤبتلائان ٚ تعداد ۳۸۸ نفر-أ ؤ تعداد اۊشاني کي أ ناخۊشي وأسي بمردده ني ۳۴ نفر-أ فأرئسه.

أگر بخأييم ايته مۊقاىسه کؤرؤنا ؤ باخي واگيري ويرۊسان ٚ أمرأ بدأريم، تأنيم به آنفۊلانزای A ويرۊس، H1N1 جيرجرگه اشاره بۊکۊنيم کي اۊن ٚ بمرده‌ئن ٚ درصد تؤسعه بياته کشوران ٚ مئن در مۊقاىسه با باخي واگيري ناخۊشيان حۊدۊد ۰٫۰۱ درصد ايسه. خۊکي آنفۊلانزا ني ۲۰۰۹ سال ٚ دۊرۊن دۊنیا مئن واتٚخشٚسته بۊ کي اۊن ٚ بمرده‌ئن ٚ درصد ۰٫۱ درصد ٚ جه بيجيرتر بۊ.

ويشتر کؤرؤنا ويرۊسان ٚ منشأ حىوانان-أ واگرده. سارس ٚ ويرۊس أول شؤپر ٚ جه آغاز-أ بؤسته ؤ بعد پيچائان ٚ واتينٚسته ؤ آخرپسي ني انسان-أ فأرسه. ۲۰۱۴ سال ٚ جه تا هسأ مرس ٚ ويرۊس کي شۊتۊر ٚ جه انسان-أ واتينٚسته، مئني‌خۊرتاو ٚ دۊرۊن باعث بۊبؤسته کي ۸۵۸ نفر جه ۲۴۹۴ نفري کي أ ناخؤشي-أ دأشتيد خۊشان ٚ جان-أ دوازد. آخري نوع جه کؤرؤنا کي کؤويد ۱۹ نام دأره بۊگۊته بۊبؤسته کي جه پيتارخۊر انسان-أ واتينٚسته. ألبت ممکنه کي باخي حیوانان‌ ني أ ويرۊس-أ بدأرد.

کؤويد ۱۹ باخي کؤرؤنا ويرۊسان مأنستن ايته آنفۊلانزايي ويرۊس ايسه ؤ اۊن ٚ واتينٚستٚن ٚ راشيه‌ئن ني اۊشان-ه مانه؛ ىأني جه وسئن دٚسي کي تنفؤسي ترشحات ٚ أمرأ آلۊده ايسه چۊمان ويني، گۊش ؤ دۊهانه ؤ خۊس کۊدن ؤ سٚبر زئن ؤ ديم به ديم گب زئن کي باعث به تنفؤسي تۊکه‌ئن واجاسته ببه. هأتؤ ني جه واسۊخؤستٚن دٚس، آلۊده کٚس ٚ أمرأ وا خؤددأري کۊدن. أگر آلۊده کسان ٚ أمرأ شؤن آمؤن دٚريدی فيجبٚند ٚ جه مٚرٚسپ بۊکۊنيد. ماسک دٚوٚستٚن کامل جه کؤرؤنا ويرۊس ٚ واتينٚستٚن جلؤگيري نۊکۊنه، چؤن چۊمان هأوا دۊبۊ کؤرؤنا ويرۊس ٚ أمرأ واسۊخؤستگي دأره ؤ هأوا دۊبۊ کؤرؤنا ويرۊس تانه واتينه. ولي ماسک تأنه جه واسۊخؤستن آلۊده دٚس ؤ پٚر به ماک ؤ ويني جلؤگيري بۊکۊنه. هأتؤ ني ماسک تأنه کي نٚهله تا پيله آلۊده تۊکه‌ئن کي مٚردۊم ٚ خۊس کۊدن ؤ سٚبر زئن ٚ أمرأ هأوا دۊرۊن پخش بئده أ کس ؤ اۊ کس ٚ جه واجاسته ببه. پس بئداشتي ماسک ايستفاده اۊتؤ کي اي سري وير کۊنئده بيفایده نيئده. دٚسٚ-أ شۊستٚن آو ؤ صابۊند ٚ أمرٚأ ايته جه سأل‌ترين راشيه‌ئن ايسه کي تأنيم أ ناخۊشی واتٚخشٚندگي جۊلؤبه بيگيريم. ايستفاده کۊدن جه دٚسکش وختي کي خأييم عۊمۊمي وٚسائل-أ کارأگيريم ؤ أمي دس-أ حىوانان-ه وسينيم ؤ خؤدداري جه کئش-أ گيتن، دس فدأن ؤ ماچچي دهن، اي متر ؤ نيم فاصله گيتن مٚردۊم ٚ جه ؤ دۊهان ٚ جۊلؤب ٚ گيتن سٚبر ؤ خۊس مؤقع جه باخي سأل ٚ راشيه‌ئن أ ناخۊشي مۊوارزه مئن ايسده.

هر ته نوع جه کؤرؤنا ويرۊس ٚ نشانه‌ئن تانه باخي نۊمۊنه‌ئن ٚ جه فٚرخ بدأره ولي اۊشان ٚ أصلي نشانه‌ئن ٚ جه شأ تب، نفس ٚ گيتن، خۊس کۊدن ؤ سٚبر زئن-ه ايشاره کۊدن. هأتؤ ني ممکن ايسه کي اي نفر ٚ تفؤسي دزگا درگير ببه ىا چند رۊج بي أنکي بدأنه چره، تترج خۊس بۊکۊنه ؤ اۊن ٚ نفس بيگيره. مرس برعکس سارس، به جؤز تنفؤسي دزگا باخي اؤرگانان-ه ني کليه ؤ کبد مأنستن تحديد کۊنه. اي سري جه شديد ٚ نۊمۊنه‌ئن مئن گوارشي دزگا مشکلان ني اسهال مأنستن، ؤ خۊن ٚ انعقادي اختلال ؤ کليه نارسايي ني به وؤجۊد آیه کي أشن باعث به ناخؤش همودياليز-أ نياز پیدا بۊکۊنه.

جه هۊ ناخۊشي أوائل محققان پۊر حقسأی بۊکۊدد کي أ ناخۊشي واکسين-ه چأکۊند ؤ اۊن ٚ واتخشستن جۊلؤب ٚ بيگيرد. هسأ ني چن ته شرکت آمريکا، اينگيليس، آلمان، چین، رۊسيه ؤ ايران ٚ جه اۊن ٚ واکسين-ه چأکۊدد ؤ تزريق کۊدن درده. ضدويرۊس ٚ دارؤئان ني کي پرؤتئاز ؤ پليمراز ٚ جه تشکيل بۊبؤستد چأکۊدن بؤستن درده. هأتؤ ني چن ته واکسين اي سري حیوانان ٚ ره ني سکان ؤ پر‌زنان ٚ مأنستن چأکۊده بۊبؤسته تا اۊشان ٚ کؤرؤنا گيتن ٚ جۊلؤبه بيگيره.