Ruy Cinatti

En 1917, Hermínia Celeste, nai do poeta, morre, e o fillo recolle todas as súas lembranzas en ós não somos deste mundo, 1941. E o pai, António Vaz Monteiro Gomes, parte para os Estados Unidos, mentres o fillo fica entregado aos coidados do avó materno, Demétrio Cinatti, en Lisboa.

 

Demétrio Cinatti era de orixe toscana, mantendo, por iso, un ambiente oriental na casa, que o poeta un día identifica como a orixe da súa atracción polo Oriente. Casou con Maria de Jesus Home de Carballo de ascendencia chinesa - a quen o poeta debe os tan orgullosos trazos orientais da súa fisionomía.

Ruy, aos 7 anos de idade, fica entregado aos coidados dos avós paternos cando Demétrio morre. É, entón, colocado como alumno interno no Instituto dos Pupilos do Exército . As súas vacacións eran pasadas na quinta dos Monteiros Gomes, onde fantasiaba ser un explorador de países tropicais.

En 1925 dáse o regreso do seu pai dos Estados Unidos de América. António Monteiro Gomes regresa a Portugal casado en segundas nupcias e cunha filla, media-irmá de Cinatti. Este regreso foi o inicio dun período de tensións e conflitos entre pai e fillo que habían de terminar de forma violenta no termo dos estudos de secundaria do poeta. Cunha decisión en mente, tras a conclusión dos estudos secundarios, Cinatti quere estudar Agronomía, para desilusión do pai que quería que o fillo ingresase na Mariña. En setembro de 1934, António Moreira Gomes coloca un ultimato ao fillo: se non fixese a súa vontade non podería volver á casa paterna. Cinatti inscríbese no Instituto Superior de Agronomía da Universidade Técnica de Lisboa e volve a residir co avoa. Licenciouse, na especialidade de Fitogeografía, área en que publicou varios traballos científicos.

Participou no 1º Cruceiro de Vacacións ás Colonias Portuguesas de África Occidental no fin do seu primeiro ano de Universidade. Visitou illas como as de San Tomé e Príncipe e viu nelas todo o que sempre soñou seren as illas do Mar do Sur. Toda esta experiencia deu orixe a unha pequena obra-prima, O conto de Ossobó, 1936.

Pasados algúns anos, o poeta comeza a desenvolver unha saudade profunda pola nai, Hermínia, xa falecida, ao mesmo tempo que se insurxira contra as ondas de violencia que se abatían sobre o Mundo. Foi a época que espertou para a poesía pois, a Guerra Civil Española, a segunda guerra mundial e a polarización ideolóxica crecente nos medios intelectuais portugueses levárono a protestar en formas que culminaron no lanzamento, con Tomás Kim e José Blanc de Portugal, da primeira serie dos Cadernos de Poesia, 1940. Xa na década de 1940 colabora na revista Panorama lanzada polo Secretariado de Propaganda Nacional e na revista luso-brasileira Atlántico. Entre 1942 e 1943, fundou a revista Aventura, tendo como redactores Eduardo Freitas da Costa, José Blanc de Portugal, Jorge de Sena e Manuel Braamcamp Sobral.

Entre 1943 e 1945 desempeñou o cargo de meteorólogo aeronáutico da Pan American Airways. De 1946 a 1947 e de 1951 a 1955 viviu en Timor, estabelecendo fortes lazos coa poboación local. Elaborou unha tese de licenciatura, a través da Xunta de Investigacións do Ultramar, dividíndoa en dous libros: Explorações Botânicas em Timor e Reconhecimento Preliminar das Formações Florestais no Timor Português.

Na illa o poeta mostrouse frustrado pola súa incapacidade de facer fronte aos atentados da Natureza e a algunhas inxustizas contra a poboación Indíxena. Polo seu visíbel amor á illa Timorense, Cinatti apuntou algúns criterios con vista na necesidade de centrar o desenvolvemento na persoa humana, de respectar os recursos naturais e de devolver á comunidade Timorense a responsabilidade polo seu propio destino. Mais con pouco ou mesmo ningún efecto, foi doloroso, para o poeta, observar a destrución do Ecosistema e o desprezo pola cultura Timorense. Desilusionado, partiu de Timor en 1955.

De regreso a Portugal, aos corenta anos, sentía a necesidade de volver a aquel territorio. Tendo, co seu relato das varias regularidades que alí pasaban, conseguido que se tivesen posto termo a varias inxustizas. Porén, o poeta decide revisar opcións, deitando contas á vida. O seu terceiro libro de poesía, O libro do nómada meu amigo (1958), dá conta desta experiencia, que só nunha lectura atenta se consegue dar conta das angustias que o poeta realmente atravesou.

A Cinatti xa non lle interesaba intervir en Timor a nivel territorial, mais si cultural, pois afirmaba que a explotación dos recursos en Timor iría destruír o seu Ecosistema e deixaría a poboación sen recursos para si propia. A nivel persoal, optou por unha nova estratexia. Pediu a integración como investigador na Xunta de Investigacións do Ultramar e, unha vez aceptada, presentou a candidatura a un curso de Antropoloxía Cultural na Universidade de Oxford, doutorándose en Antropoloxía Social e Etnografía en 1961. Apoiado no prestixio do seu currículo, Cinatti tentaba afirmarse como avogado dos Timorenses no do poder de Lisboa. Porén, debido ás varias guerras en África tornouse case imposíbel que a voz do poeta fose notada por unha causa nun país tan pequeno. Cinatti foi chamado e irrealista e varias veces marxinado a nivel profesional. Debido ao caso, en 1966, Cinatti sofre unha profunda crise psicolóxica, que narra en Manhã imensa (1984). A súa última ida a Timor ocorre en 1966, data a partir da cal lle é prohibido volver de alí por Salazar.

No entanto, durante esa depresión, Cinatti emerxe na súa alma de poeta e en catro anos, organiza trece libros de poesía.

En 1974, viuse entusiasmado pola Revolución de 25 de Abril, no entanto, a invasión en Timor pola Indonesia, nos finais de 1975, déixano de novo abalado. Foron, de novo, a poesía e a relixión que o conduciron a través desta fase.

Os seus últimos anos de vida, Ruy Cinatti, tivo o pracer de ver a súa obra apreciada por unha xeración de críticos e poetas. Viviu entón, en paz consigo mesmo. A súa particular vivencia do Catolicismo viría a ser un aspecto central na súa vida, no seu traballo e na súa poesía. A fe relixiosa estaba ademais profundamente entrelazada co seu ideal nacional baseado na crenza nunha suposta vocación universalista de Portugal. Nos últimos anos de vida coñeceu unha tal soade que o fixo dicir “hei-de morrer como um rato na sarjeta”. O poeta que “non era deste mundo” morreu o 13 de outubro de 1986, aos 71 anos.

O 10 de xuño de 1992 foi agraciado a título póstumo coa Grã-Cruz da Orde do Infante D. Henrique.

Poesía

• Nós não somos deste mundo (1941). Lisboa. Reeditado: Ática, 1960.

• Anoitecendo, a vida recomeça (1942). Lisboa.
• Poemas escolhidos (1951) Lisboa, Gráfica Boa Nova. Prefacio de Alberto de Lacerda.
• O libro do nómada meu amigo (1958) Ilustracións de Hansi Stael. Lisboa, Guimarães Editores. Reeditado: Lisboa, Guimarães Editores, 1966; Lisboa, Guimarães & Cª, 1966.

• Sete septetos (1967). Lisboa, Guimarães Editores.
• O tédio recompensado (1968) Lisboa, Guimarães Editores.
• Uma sequência timorense (1970). Braga.
• Memória descritiva (1971). Lisboa, Portugália.
• Conversa de rotina (1973). Lisboa, Sociedade de Expansión Cultural.
• Cravo singular (1974). Lisboa.
• Timor - Amor (1974). Lisboa.
• Import-Export (1976). Lisboa.
• 56 poemas (1981). Lisboa, A Regra do Xogo. Reeditado: Lisboa, Reloxo de Auga, 1992.

• Manhã inmensa (1984). Lisboa, Assírio e Alvim. Reeditado: Lisboa, Assírio & Alvim, 1997.

• Antologia poética (1986). Lisboa, Presenza. Posfacio de Joaquim Manuel Magalhães.
• Obra poética. (1992). Lisboa, Imprensa Nacional-Casa da Moeda. Organización e prefacio de Fernando Pito do Amaral.
• Corpo - alma (1994). Lisboa, Presenza. Prefacio de Peter Stilwell.
• Tempo da cidade (1996). Lisboa, Presenza. Prefacio de Peter Stilwell.
• Un cancioneiro para Timor (1996). Lisboa, Presenza. Prefacio de Jorge Días.
• Archeologia ad usum animae (2000). Lisboa, Presenza. Organización de Peter Stilwell. Posfacio de Jorge Facenda Lourenço.

"Crónica Cabo Verdeana", 1967; "Ossobó",1967; "Borda d'Alma", 1970; "Os Poemas do Itinerário Angolano", 1974;"Paisagens Timorenses com Vultos", 1974; "O A Fazer, Faz se", 1976; "Import Export",

Sobre Timor

• Esboço histórico do sândalo no Timor português (1950). Lisboa, Ministério das Colónias, Junta de Investigações Coloniais.
• Explorações botânicas em Timor (1950). Lisboa, Ministério das Colónias, Junta das Investigações Coloniais.
• Reconhecimento preliminar das formações florestais no Timor português.(1950). Lisboa, Ministério das Colónias.
• Brevíssimo tratado da província de Timor (1963). Lisboa. Separata da Revista Shell 346.
• Useful plants in portuguese Timor: an historical survey (1964).Coimbra, Gráfica de Coimbra.. Separata do vol. I das Actas do V Colóquio Internacional de Estudos Luso-Brasileiros.
• Alguns aspectos de mudança social no Timor Português (1975). Lisboa. Separata de In Memoriam António Jorge Dias.
• Motivos artísticos timorenses e a sua integração (1987). Desenhos de Fernando Galhano. Lisboa, Instituto de Investigação Científica Tropical.
• Arquitectura timorense (1987). Lisboa, Instituto de Investigação Científica Tropical, Museu de Etnologia. Con Leopoldo de Almeida e Sousa Mendes.

Sobre as colonias portuguesas en África

• Impressões de uma viagem pelos territórios portugueses da África Ocidental. (1936). Lisboa, Tipografia Portugal Novo. Separata da Revista Agros, 5.
• Lembranças para S. Tomé e Príncipe: 1972. (1979). Évora, Instituto Universitário de Évora.

• 1958: Premio Antero de Quental, por O Livro do Nómada Meu Amigo.
• 1968: Premio Nacional de Poesía, por Sete Septetos.
• 1971: Premio Camilo Pessanha, por Uma sequência timorense.
• 1982: Premio PEN Club Portugués de Poesía, por 56 Poemas.

Bibliografía

• AMARAL, Fernando Pito do. Ruy Cinatti Vaz Monteiro Gomes. in ROSAS, Fernando; BRITO, José Maria Brandão de. Dicionario de Historia do Estado Novo. Venda Nova, Bertrand Editora, 1966. Vol. I.