Francisco Coello de Portugal y Quesada, nado en Xaén o 26 de abril de 1822 e finado en Madrid o 30 de setembro de 1898, foi un cartógrafo e militar español.
Ostentou ademais o título de Cabaleiro da Orde de San Fernando e a Gran Cruz do Mérito Militar. Foi un dos cartógrafos máis destacados de España no século XIX. Retirouse do Exército co rango de coronel.
Retrato de Francisco Coello. | |
Nome orixinal | Francisco Coello de Portugal y Quesada |
---|---|
Biografía | |
Nacemento | 26 de abril de 1822 Xaén, España |
Morte | 30 de setembro de 1898 (76 anos) Madrid, España |
Lugar de sepultura | cemiterio de San Justo de Madrid |
Datos persoais | |
País de nacionalidade | Española |
Educación | Academy of Military Engineering of Guadalajara (en) |
Actividade | |
Ocupación | Cartógrafo e enxeñeiro militar |
Membro de | |
Lingua | Lingua castelá |
Carreira militar | |
Rango militar | Coronel |
Familia | |
Irmáns | Diego Coello de Portugal y Quesada (pt) |
Fillo de Diego Coello de Portugal y García del Castillo e de Josefa Quesada y Vial, tivo sete irmáns, entre eles Diego Coello de Portugal y Quesada, que chegaría a ser embaixador de España en Roma. Entre 1836 e 1839 estudou na Academia de Enxeñeiros de Guadalaxara, tras o que obtería o grao de tenente. En 1840 participou nos últimos momentos da primeira guerra carlista, na rexión de El Maestrat, a carón do xeneral Espartero; a súa actuación veríase premiada coa concesión da Cruz de San Fernando en 1841. Ao acabar a guerra comezou a súa colaboración como cartógrafo con Pascual Madoz. Con todo, esta viuse interrompida en 1844 tras marchar Coello a Alxeria como agregado militar do exército francés, onde permanecería dous anos. Dise que puido ser esta estancia africana a que inculcou e potenciou nel o seu interese pola cartografía, e grazas a ela elaborou ademais un atlas con trinta mapas de Tunisia e Alxeria.
Á volta de África continuou colaborando estreitamente con Pascual Madoz e o seu soado Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, no que Coello ocupábase da cartografía, publicada nunha obra á parte titulada Atlas de España y sus posesiones de Ultramar, que incluía mapas de todas as provincias de España a unha escala de 1:200.000. En concreto, Francisco Coello e Pascual Madoz solicitaron en 1847 ao Concello de Madrid a base cartográfica dun plano da cidade a escala 1:1.250, terminado de confeccionar en 1846 polos enxeñeiros de camiños Merlo, Gutiérrez e Ribera —proxecto dirixido por Mesonero Romanos— para engadilo ao Atlas, no cal o incluirían finalmente cunha escala 1:5.000, en 1849. Este plano foi designado máis tarde polo Concello madrileño como «Plano Oficial da Vila». O Atlas foi a primeira obra en reflectir a nova división territorial do país de 1833.
O formato pretendido de cada mapa provincial era de 100 x 75 cm, cun total de 65 follas. Con todo, non se completou o proxecto e os mapas de once provincias quedaron sen realizarse, aínda que se confeccionaron mapas da África española e de distintas posesións de ultramar. As follas contaban cun mapa provincial —a base do documento—, planos pequenos a menor escala de diferentes cidades da provincia —dispostos nos laterais das follas— e pequenas anotacións textuais incluídas por Madoz. O procedemento levado a cabo na elaboración dos mapas consistía no debuxo das follas por parte de Coello e un posterior gravado con buril sobre ferro de aceiro, en detrimento do uso de técnicas litográficas, as cales si empregou puntualmente noutras obras súas de menor importancia. Finalmente tinguíase a placa e procedíase á impresión en papel. A publicación das follas foi individual, segundo se ían finalizando, e tivo lugar entre 1847 e 1870, sendo os anos 1851 e 1852 os máis prolíficos en canto a publicación de follas, con cinco delas cada un. O labor de Coello consistía en levar a cabo un traballo de investigación e recompilación de planos ou outras fontes e o posterior debuxo dos novos mapas a partir daquelas, con moi pouco traballo de campo. A subvención gobernamental para a elaboración do Atlas cortouse definitivamente por mor da publicación da primeira folla do Mapa Topográfico Nacional en 1875, polo que o proxecto quedou a medio acabar. O Atlas de España y sus posesiones de Ultramar representa en calquera caso un punto clave no desenvolvemento da cartografía en España e moitos anos máis tarde segue tendo un valor único para o estudo da evolución urbana de moitas cidades españolas, sendo mesmo empregado como obra de referencia na elaboración de proxectos urbanísticos.
O 19 de outubro de 1849, Francisco Coello casou con Aurora Pacheco Casani, nove anos máis nova ca el, con quen tivo catro fillos: Adolfo, Gonzalo, Carlos e Aurora. Grazas á súa boa relación con Zarco del Valle, Coello conseguiu acceso aos fondos do Depósito Topográfico de Enxeñeiros, onde atopaba material cartográfico de interese para o seu Atlas. En 1855 elaborou a monografía Memoria: Proyecto de las líneas generales de navegación y de ferrocarriles en la Península Española, que trazaba as directrices a seguir no desenvolvemento das infraestruturas de transporte en España e que propugnaba unha concepción integral do sistema de estradas, ferrocarrís, canles e ríos. Defendeu unha configuración da rede ferroviaria con compoñentes tanto radiais como transversais, indo máis aló de todos os plans elaborados até aquel entón, cuxa estrutura fora sempre radial; ademais cría que o desenvolvemento dun bo sistema de comunicacións podía constituír un vehículo para achegar politicamente a España e Portugal, en liña coa súa convicción iberista.
En abril de 1858, Coello ingresou na Comisión de Estatística Xeral do Reino, onde máis tarde entraron a formar parte tamén Laureano Figuerola ou o propio Madoz. Alí exerceu inicialmente como vogal e colaborou na elaboración dun estudo co fin de realizar en España un «Catastro Topográfico Parcelario», que servise de apoio á Facenda pública. Esta dependía do deficiente sistema de listas onde constaban os nomes dos titulares e os seus respectivos bens, cuxa información proviña das declaracións dos propios propietarios e era, por tanto, de veracidade dubidosa. En 1859 participou na redacción da Lei de Medición do Territorio.
En 1861 esta comisión pasou a denominarse Xunta Xeral de Estatística, baixo dirección de Alejandro Oliván, a cal contaba con tres seccións claramente diferenciadas: a de «operacións xeográficas», a de «mapas especiais» e a de «operacións topográfico-catastrais», encomendadas respectivamente a Francisco de Luxán, Agustín Pascual e Francisco Coello; estas tres evolucionarían cinco anos despois até a formación da sección de Estatística e a de Operacións Xeográficas. O proxecto catastral ideado por Coello foi quizais demasiado rigoroso, detallista e impracticable, pola súa minuciosidade e precisión; os traballos levados a cabo tiveron lugar principalmente en municipios da provincia de Madrid. A Xunta Xeral de Estatística tivo serios problemas de financiamento, polos recortes orzamentarios do Goberno que sufriu ao longo da década de 1860. En 1866, co regreso ao goberno de Narváez, produciuse outro profundo recorte á Xunta, que deviría na dimisión forzada do xeógrafo xienense. Ese mesmo ano Coello solicitou ademais a baixa definitiva no exército.
Desde 1855 Coello fora propietario dunha propiedade coñecida como «Los Hervideros de Fuensanta» —na que se incluía un balneario e adquirida en poxa pública— preto da localidade ciudadrealeña de Pozuelo de Calatrava. Neste contexto fixéronse patentes os problemas económicos que padecía Coello xa cara a 1864, os cales provocaron finalmente que perdese a propiedade da leira por mor das débedas o 1 de xaneiro de 1869.
O 27 de decembro de 1874 entrou a formar parte da Real Academia da Historia, onde ocupou a «Medalla 1» en substitución de Francisco de Paula Quadrado. En marzo de 1876, Francisco Coello foi o principal impulsor e un dos membros fundadores da Sociedade Xeográfica de Madrid —máis tarde Real Sociedade Xeográfica—, da que practicamente podería considerarse primeiro presidente. Tiña como obxectivo pór a España ao mesmo nivel doutros territorios e cidades europeas como París, Berlín ou Londres, que xa contaban desde a década de 1820 coas súas respectivas sociedades xeográficas; neste sentido o mesmo Coello afirmou sentir vergoña de que ningún español «sentase» na mesa presidencial do Congreso Xeográfico de París de 1875. Entre os boletíns que a Sociedade emitía de forma mensual incluíanse planos do propio Coello.
En palabras de Rodríguez Esteban, Coello «fixo da Sociedade Xeográfica de Madrid o reflexo das súas intencións e da súa actividade, procurando en todo momento situar o labor da Sociedade no campo da esfera científica, da investigación e da propaganda teórica». Tamén defendeu firmemente o interese que debía ter España na ocupación de territorios no norte de África, en concreto o «Cabo da Auga». Nesta liña de africanismo cabe destacar que formou parte, xunto ao rexeneracionista Joaquín Costa, da «Sociedade Española de Africanistas e Colonialistas», fundada en 1883 e cuxa creación fora xa proposta por Coello en 1881. Tamén se mostrou crítico coa Alemaña de Bismarck pola crise das Carolinas en 1885. Coello ostentou o cargo de presidente honorífico da Sociedade desde o 15 de outubro de 1878 até a súa morte en 1898, na rúa Serrano nº 23. Foi enterrado no cemiterio sacramental de San Justo, nunha cerimonia á que acudiu Antonio Aguilar y Correa en calidade de representante da Real Academia da Historia, ademais dos xenerais Azcárraga, Polavieja e Chinchilla.
Wiki Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Francisco Coello de Portugal y Quesada |
Predecesor: Francisco de Paula Quadrado y de Roo | 1874 - 1898 | Sucesor: Adolfo Carrasco y Sáyz |
This article uses material from the Wikipedia Galego article Francisco Coello de Portugal y Quesada, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Todo o contido está dispoñible baixo a licenza CC BY-SA 4.0, agás que se indique o contrario. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Galego (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.