Aigéan: Dúlra na tíre

Tugtar Muir ar chuid d'aigéan.

Má fhéachann muid ar aigéan i bhfad uaim, níl le feiceáil ann ach uisce agus a thuilleadh uisce. Ach tá na haigéin lán de bheatha. Maireann níos mó ná 1 mhilliún speiceas de phlandaí agus d’ainmhithe sna haigéin. Deir eolaithe go mb’fhéidir go bhfuil suas le naoi milliún sórt eile nach bhfuil aimsithe acu fós.

Tagann 71% d’ocsaigin an domhain ó na haigéin. is sna haigéin atá na sléibhte is airde ar domhan agus na gleannta is doimhne ar domhan. Is sna haigéin atá cónaí ar an ainmhí is mó riamh – an míol mór gorm.

 

Cruthaíodh na haigéin go luath i stair an domhain de réir dealraimh, chomh luath is a d'fhuaraigh an pláinéad a dhóthain chun go dtiocfadh an t-uisce leachtach, timpeall 4,000 milliún bliain ó shin.

Tháinig an salann as ceimiceáin sa screamh agus ó chisil níos doimhne trí bholcánacht.

 

Is é an toradh ar chruthú na n-ilchríoch ná an 5 phríomhaigéan: an tAigéan Atlantach, an tAigéan Indiach, an tAigéan Ciúin, an tAigéan Artach, agus an tAigéan Antartach nó tAigéan Theas.

Bíonn uisce na n-aigéan ag síor-ghluaiseacht de bharr na feachtaí is an taoidí a iompraíonn uisce na n-aigéan ó áit go háit.

Tá sléibhte is gleannta ar ghrinneall na farraige go díreach mar atá ar talamh. Is oileáin iad cuid de na sléibhte mar éiríonn siad chomh hard sin go bhfuil siad le feiceáil os cionn na farraige.

Tugtar dromanna aigéin ar na sliabhraonta is trinsí ar na gleannta.

Tá breis is dhá thrian de dhromchla an domhain faoi fharraigí is faoi aigéin.

Clúdaíonn an t-aigéan is mó, an tAigéan Ciúin, réimse níos mó den domhan ná na tíortha uile le chéile.

Cúig aigéan atá ann. Seo iad de réir a méid i milliúin ciliméadar cearnach:

•  

  an tAigéan Ciúin 166,240,000 km²
• an tAigéan Atlantach 86,560,000 km²
• an tAigéan Indiach 73,430,000 km²
• an tAigéan Artach 20,330,000 km²
• an tAigéan Theas 13,220,000 km²

Tá dlús á chur leis an luas ina bhfuil oighear á chailliúint timpeall an domhain. Tá fianaise ann anois, gan ardú teochta domhanda níos mó, go n-ardóidh leibhéal na mara 0.27m, mar tá an oiread "leac oighir zombaí" i Muir na Graonlainne agus ar chósta thiar na Graonlainne i láthair na huaire.

Dar le Richard Alley, ollamh le geolaíocht, dá mbeadh ardú teochta ollmhór ann (níos mó ná 2°C), leáfaí oighearchaidhp na Graonlainne ar fad. Toirt ollmhór uisce breise ab ea é sin i dteiscinn an domhain, agus d’ardófaí leibhéal na mara timpeall cúpla méadar dá bharr. Bheadh tíortha iomlána éagsúla caillte faoi thoinn.

 

• Aigéaneolaíocht
• Téamh domhanda
• Ceiliúrtar Lá Domhanda na nAigéan ar an 8 Meitheamh gach bliain. Cuireann an Lá i gcuimhne dúinn cé chomh tábhachtach agus atá na haigéin agus na farraigí maidir le beatha an domhain.
• Slí an Atlantaigh Fhiáin