شاخ آفریقا: منطقه‌ای در شرق قارهٔ آفریقا

این محل شرقی‌ترین پیش‌رفتگی قاره آفریقا به‌شمار می‌آید. شاخ آفریقا از جنوب به اقیانوس هند و از شمال به خلیج عدن محدود می‌شود.

Horn of Africa
کشور ها	کشور های به رسمیت شناخته شده  جیبوتی  اریتره  اتیوپی  سومالی کشور های به رسمیت شناخته نشده  سومالی‌لند
Demonym(s)	Horn African Horner امپراتوری اتیوپی (تاریخی) سرزمین پونت (تاریخی) Cushite (historical)
Major regional organizations	اتحادیه کشورهای عرب Common Market for Eastern and Southern Africa Community of Sahel-Saharan States Intergovernmental Authority on Development
جمعیت	۱۲۲,۶۱۸,۱۷۰ (برآورد ۲۰۱۶)
مساحت	۱,۸۸۲,۷۵۷ km2
زبان های رسمی	زبان امهری زبان سومالیایی زبان تیگرینیا زبان اورومو زبان عفار Sidamo Wolaytta
Main foreign working languages	زبان انگلیسی (widely taught) زبان عربی (co-official in Somalia, Djibouti, Somaliland & liturgical language of Muslims) زبان فرانسوی (co-official in Djibouti) زبان ایتالیایی (formerly in Eritrea and Somalia)
دین (ها)	اسلام، مسیحیت، traditional faiths، یهودیت (formerly in Ethiopia, most have migrated to اسرائیل)
منطقه زمانی	یوتی‌سی ۳:۰۰+
واحد پول	بیر اتیوپی شیلینگ سومالی ناکفای اریتره فرانک جیبوتی شیلینگ سومالی‌لند
پایتخت ها	آدیس آبابا (اتیوپی) موگادیشو (سومالی) هرجیسا (سومالی لند) اسمره (اریتره) جیبوتی (شهر) (جیبوتی)
Total تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید)	$247.751 billion (2016) ($2,020 per capita)
Total تولید ناخالص داخلی (nominal)	$102.057 billion (2016) ($832 per capita)

منطقهٔ شاخ آفریقا دربرگیرندهٔ کشورهای اریتره، جیبوتی، سومالی و اتیوپی است. برخی جغرافیدانان سودان و کنیا را نیز جزو آن می‌دانند. این منطقه وسعتی در حدود دو میلیون کیلومتر مربع را دربر گرفته و جمعیتی بالغ بر ۱۳۶ میلیون نفر را در خود جای داده‌است (اتیوپی ۱۱۴ میلیون، سومالی ۱۵ میلیون، اریتره ۶ میلیون، و جیبوتی ۱ میلیون نفر).

این سرزمین به علت وجود تنگهٔ باب‌المندب برای آسیا و آفریقا ارزش راهبردی دارد، زیرا این تنگه، دریای سرخ را به اقیانوس هند می‌پیوندد.

 

شاخ آفریقا که در فاصلهٔ تقریباً برابر از خط استوا و مدار رأس‌السرطان قرار گرفته، ناحیه‌ای خشک و کم‌باران است.

سوکوترا یک جزیرهٔ کوچک در کرانه‌های سومالی در آب‌های اقیانوس هند است که بخشی از آفریقا به‌شمار می‌آید. اندازهٔ این جزیره ۳٬۶۰۰ کیلومتر مربع است. این جزیره بخشی از یمن، جنوبی‌ترین کشور شبه‌جزیرهٔ عربستان است.

پادشاهی آکسام (که بنام «آکزوم» نیز شناخته می‌شود)، یک دولت آفریقایی بود که در داخل اتیوپی، اریتره، شمال سومالی و یمن واقع گشته بود و در میان فاصلهٔ قرن‌های اول و هفتم از رونق بالایی برخوردار گردید. نظر به موقعیت راهبردی شاخ آفریقا، در گذشته از این محل به منظور ایجاد محدودیت دررفت‌وآمد دریای سرخ استفاده می‌نمودند.

در دوران عهد عتیق، این منطقه همچنین منبعی سرشار از منابع حیوانی و گیاهی شناخته شده بود: مصریان باستان، یونانیان باستان و رومیان گروه‌هایی اکتشافی را به‌منظور کشف کندر، درخت صمغ مُرّمَکّی، خون سیاووشان یا سولفور سیماب به منطقه اعزام نموده و سپس این کالاها را از طریق راه کناره بخور خوشبو برمی‌گرداندند. بر این اساس، اهالی روم به این منطقه نام «رجیو آروماتیکا» را داده‌بودند.

شاخ آفریقا منطقه‌ای است که دائماً شاهد بحران بوده‌است. اتیوپی به لحاظ اهمیت جمعیتی، بخش قابل ملاحظه‌ای از منطقه شاخ را اشغال نموده‌است: حدود ۸۵٪ درصد جمعیت منطقه در این کشور زندگی می‌کنند. اما در عین حال تاریخ اتیوپی درگیری‌های بسیاری را بین مسلمانان و مسیحیان بر سر منابع و زمین برای زندگی نشان می‌دهد. همچنین در دوران معاصر درگیری‌های ملی‌گرایان و طرفداران مارکسیسم – لنینیسم نیز شمائی دیگر از درگیری‌ها بوده‌است. مابقی منطقه نیز شاهد جنگ‌های پیوسته بوده‌است: یک جنگ داخلی بسال ۱۹۷۷ در سومالی اتفاق افتاد، که نتیجه آن بدون دولت ملی ماندن این کشور از سال ۱۹۹۱ به بعد بوده‌است. جنگ‌های داخلی سودانی‌ها در کشور سودان نمونه مهم دیگری از بی‌ثباتی در کل منطقه بشمار می‌رود. همچنین دیجیبوتی و اریتره نیز شاهد درگیری‌های مشابه‌بوده‌اند.

از آن گذشته، این منطقه دائماً شاهد بلایای طبیعی مانند قحطی‌های مکرر (در اتیوپی) یا سیل (سومالی) که به ویژه به نقاط روستایی آسیب می‌رسانند. در نتیجه، این منطقه از بالاترین سطح سوء تغذیه در جهان برخوردار بوده و همواره با بحران‌های انسانی گسترده دست و پنجه نرم می‌کند. در فاصله سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۲، حدود دو میلیون نفر از ساکنان منطقه شاخ آفریقا، بر اثر جنگ و خشکسالی، جان خود را از دست دادند.

از سال ۲۰۰۲، شاخ آفریقا نقطه اصلی تمرکز توجه ایالات متحده، فرانسه، آلمان به‌همراه یازده کشور آفریقائی در خصوص موضوع معروف جنگ علیه تروریسم قرار گرفته‌است.

کشورهای منطقهٔ شاخ آفریقا از لحاظ فرهنگی با یکدیگر پیوستگی دارند. مردم محلی برای کشاورزی از گاوآهن استفاده نموده و برای زمانی طولانی به نگهداری شتران عربی به عنوان حیوانات اهلی، اشتغال داشته‌اند. برخی از گروه‌های مهم نژادی-زبانی شاخ آفریقا به‌شرح زیر می‌باشند:

• در جیبوتی: عفار (داناکیل) و سومالی (عیسی)
• در اریتره: بیلن، آفار، بنی - عامر (بجا)، هدارب، کاناما (بازا)، نارا (نیالکتیک)، ساهو (آیروب)، رشایدا، تیگری و تیگرای. مردم جبرتی از مسلمانان تیگرینیاس هستند که خود را به عنوان نژادی مجزا می‌دانند ولی توسط منابع دیگر به رسمیت شناخته نشدند.
• در اتیوپی: آمهارا، آفارها، گروه‌های آگاو، گوریج، هامر، حراریان (همچنین حدیر یا ادیر)، آیروب‌ها (کاتولیک‌های ساهوس) اورومو‌ها، ساهو، سیداماها، سومالیائی‌ها، و تیگرایان‌ها و همچنین گروه‌های کوچک ل دیگر که تعداد آن‌ها بسیار زیاد است. (همچنین ببینید نژادهای لیست شده در بخش ملت‌های جنوب، ملیت‌ها، و مردم منطقه).
• در سومالی: داباره‌ها، دیگیل – رهاولینها، گاریها، جییدووها، شم باراها، (گوشا)، سومالی، سواحلیها (باراوه) و تانیها.
• در سودان: انواکها، اتووتها، بالی‌ها، بنی – عامرها (بجا)، بیشارینها (بجا)، بورانها (باران، بووران)، دارفور داجاها، دار سیلا داجاها، دیدینگاها (زاروکسا، تویل)، فدیکا – ماهاسها، نیوبیانها، فولانیها (فانگ، همگ)،

هادن دوآها (بجا)، هامارها، هاوسا فولانیها، این گس ساناها (تبی)، گانگاها (ابو سینون)، یروا کانوریها، کاتلاها (اکالاک)، کنوزی-دونگولیزها، نیوبی‌ها، کومای مرکزیها (کومو)، کرونگو نوباها، ماباها (بورگو، مابانگ)، مابان-جوم جومها (مابن)، ماراریتها (ابلیل، ابیری، ماسالیت)، ماسالیتها، مساکینها (مساکین)، میدوبها (میدوب، تی دی)، نییمانگها (نیما، اما)، پارها (لوکورو)، رافاها (رافالی این)، شاتها (داجو)، شاتها (مندول)، سانگورها (آساگوری)، تاگاله‌ها (تاگاله وین)، تمه اینها، تیگرها، تیراها (تیررو)، تولیشیها، زاقاواها.

ایالت‌های این منطقه قائم به چند محصول صادراتی بشرح زیر هستند:

• سودان: کتان۵۰ درصد کل صادرات.
• اتیوپی: قهوه ۸۰ درصد کل صادرات.
• سومالی: موز و دام بیش از ۵۰ درصد کل صادرات.

منطقه شاخ آفریقا یکی از مناطق ویژه تنوع زیستی یونسکو و یکی از دو ناحیه کاملاً خشک و کم‌کشاورزی به‌شمار می‌آید. به‌هرحال منطقه شاخ آفریقا یکی از نواحی است که بشدت تحت تأثیر فراوانی چراگاه بوده و فقط ۵ درصد درصد از مسکن‌های طبیعی اولیه آن هنوز باقی‌مانده‌است. در بخش سوکوترا تهدید جدی دیگری بنام توسعه زیرساخت‌ها وجود دارد.

 

حدود ۲۲۰ نوع جانور پستاندار در منطقه شاخ آفریقا شناسائی شده‌اند. از میان گونه‌های در حال انقراض منطقه، ما به چندین گونه بزکوهی، مانند بیرا، دیباتاگ، دیک دیک نقره‌ای و غزال اسپک برمی‌خوریم. دیگر گونه‌های قابل ذکر عبارتند از الاغ وحشی سومالی، گراز صحرائی، میمون هاماداریاس، موش صحرائی کوتاه سومالی، جانور نرم‌تن و شانه بسر اسپک. زبرای گریوز تنها گونه وحشی بنظیر اکوئید منطقه حساب می‌آید.

برخی از گونه‌های مهم پرندگان منطقه شاخ آفریقا عبارتند از بوبو بارتی بالو، سینه سرخ بال - طلائی، سهره خانگی وارسانگ لی یا دراج دیجیبوتی.

با بیش از ۲۸۵ نوع خزنده مختص این ناحیه و حدود ۹۰ گونه بیشتر از مناطق دیگر، خزندگان بومی در منطقه شاخ آفریقا از هر منطقه‌ای دیگر در آفریقا بیشتر یافت می‌شوند. در میان انواع خزندگان بومی می‌توان به «هاووک گریریوس»، «هائمودراکون»، «دیتیپوفیز»، «پاچی کالاموس» یا «ایلوروگلنا» اشاره نمود. نیمی از این گونه‌ها منحصراً در سوکوترا یافت می‌شوند. برخلاف خزندگان، تعداددو زیستان در این منطقه بسیار کم است.

در منطقه شاخ آفریقا حدود ۱۰۰ گونه ماهیان آب شیرین یافت می‌شود که ۱۰ گونه آن بومی هستند. در میان انواع بومی، ما به ماهی خاردار کور سومالی و ماهی کی و سومالی که در حفره‌های زیر آبی ساکن هستند، برمی‌خوریم.

تخمین زده می‌شود که حدود ۵٬۰۰۰ نوع گیاه آوندی در منطقه شاخ آفریقا وجود داشته باشد، که نیمی از آن‌ها بومی منطقه هستند. گونه‌های بومی، بیشتر در سوکوترا و سومالی شمالی رشد یافته‌اند. در این منطقه دو خانواده‌ها گیاه بومی بنام‌های باربه یاسیائی و دیراچ ماسیائی وجود دارد. از میان دیگر گونه‌های قابل ذکر می‌توان به درخت خیار در منطقهٔ سوکوترا، نخل بنکوآلی، جوز یهب یا پنجه مریم سومالی اشاره‌کرد.

• ترجمه‌شده از مقالهٔ «قرن إفریقی» در ویکی‌پدیای عربی (ویکیبیدیا)
• ترجمه‌شده از مقالهٔ «Horn of Africa» در ویکی‌پدیای انگلیسی (wikipedia)

• درگیری‌های منطقه شاخ آفریقا
• جغرافیای آفریقا
• تاریخچه دیجیبوتی
• تاریخچه اریتره
• تاریخچه اتیوپی
• تاریخچه کنیا
• تاریخچه سومالی
• تاریخچه سودان
• سرزمین پانت
• «مقایسه کنید:» دماغه شاخ، جنوبی‌ترین نقطه آمریکای جنوبی

• تاریخچه منطقه شاخ آفریقا
• آژانس خبری شاخ آفریقا
• دبلیو دبلیو اف - بوته زارها و بیشه زارهای اقاقیا و کامیفورای سومالی
• منطقه ویژه تنوع زیستی شاخ آفریقا
• کتاب حقایق جهان سیا:جیبوتی بایگانی‌شده در ۹ مه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
• کتاب حقایق جهان سیا:اریتره
• کتاب حقایق جهان سیا:اتیوپی
• کتاب حقایق جهان سیا:سومالی
• اخطار یونیسف در مورد کودکان شاخ آفریقا
• لینک یمن شاخ آفریقا