ایرج جنّتی عطایی (زادهٔ ۱۹ دی ۱۳۲۵ در مشهد)، شاعر، ترانهسرا، نمایشنامهنویس و کارگردان تئاتر سرشناس ایرانی است.
ایرج جنّتی عطایی | |
---|---|
نام تولد | ایرج جنتی عطایی |
زاده | ۱۹ دی ۱۳۲۵ (۷۷ سال) مشهد، ایران |
پیشه | شاعر، ترانهسرا، نمایشنامهنویس، کارگردان تئاتر |
سالهای فعالیت | ۱۳۴۴–تاکنون |
دانشگاه | دانشگاه تهران |
ایرج جنتی عطایی در ۱۹ دیماه ۱۳۲۵ در شهر مشهد متولد شد. مادر او از اهالی عشقآباد بود که به دنبال حکومت استالین ناچار به مهاجرت به مشهد شد. او به علت شغل پدر در نیروی هوایی چند سالی را در مشهد و چند سالی را در دزفول گذرانده اما سکونت در تهران در دوران کودکی و جوانیاش نقطه عطف بزرگی در زندگی او به شمار می رود. او فارغالتحصیل رشته تئاتر از مدرسه هنرهای دراماتیک دانشگاه تهران و دانشآموخته جامعهشناسی هنر از کالج چلسی است.
ترانهسُرایی را در نوجوانی (اوایل دهه چهل خورشیدی) آغاز کرد. برای ترانههای اولیهاش، میلاد کیایی آهنگسازی میکرد که روزهای سهشنبه از یک برنامه آماتوری رادیو ایران پخش میشد. اولین کاری که بهطور رسمی از او پخش شد ترانهای بود به اسم «شِکوِه» که بر روی ملودیای از سلیمان اکبری نوشته بود و روز جمعهای از برنامه شما و رادیو پخش شد. بعدتر به صورت تیمی، کار با یکی از درخشانترین آهنگسازان موسیقی پاپ ایران، پرویز مقصدی را آغاز کرد. در این دوران ترانههای بسیاری را بر مبنی ملودیهای مقصدی آفرید. ترانه «گلسرخ» که ویگن اجرایش کرد، یکی از مشهورترین ترانههای این دوران است.
سپس به استودیو طنین پیوست و ترانههایش در این دوران در کنار ترانههایی از شهیار قنبری و اردلان سرفراز آغازگر موج نو ترانه ایران شد. در ادامه این موج و پیوستن ترانهسرایان دیگری همچون زویا زاکاریان، مسعود امینی، فرهاد شیبانی و منصور تهرانی با آهنگسازی آهنگسازانی همچون واروژان، بابک بیات و حسن شماعیزاده و صداهایی چون داریوش، گوگوش و ابی موسیقی پاپ و ترانه ایران در دهه پنجاه خورشیدی (هفتاد میلادی) به اوجی درخشان رسید.
در سال ۱۳۵۱، به خاطر ارزشهای هنری و اجتماعی ترانههایش، برنده «جایزه فروغ» شد اما این جایزه را چند سال بعد، در آستانه برگزاری دیگرباره آن ـ به عنوان اعتراض به شیوه حاکم بر گزینش نامزدهای جایزه ـ پس داد.
در سال ۱۳۵۲ او به همراه دوست و بچهمحل دوران نوجوانیاش، بابک بیات با احساسی که از رویداد سیاهکل گرفت، «ترانه جنگل» را با صدای داریوش اقبالی منتشر کرد. این ترانه در کنار ترانههای «بنبست» و «خونه»، ساواک را متوجه او کرد که به دستگیری او و داریوش در سال ۱۳۵۳ منتهی شد.
سرانجام در آذرماه ۱۳۵۷ مجبور به ترک میهن شد و از آن پس در تبعیدی طولانی زیستهاست. در تبعید هم پس از چند سالی وقفه، پیگیرانه به آفرینش ترانه پرداخته و ترانههای بسیاری به کارنامه هنری خود افزودهاست. ترانههای او را (بیش از ۳۰۰ ترانه) پیش و پس از انقلاب، بهترینهای موسیقی پاپ ایران اجرا کردهاند.
او همواره به ترانهسُرایان پیش از خود نگاهی مهربان و حرفهای دارد. از ناصر رستگارنژاد، پرویز وکیلی، نوذر پرنگ، هوشنگ شهابی و به خصوص تورج نگهبان ـ که در استودیو طنین به او راه و میدان عمل داد ـ با احترام یاد میکند.
از او در زمینه ترانه کتابهای زیر منتشر شدهاست:
او همچنین گزیدهای از ترانههایش را بر روی موسیقی (تنظیم) آندرانیک دکلمه کرده که توسط کمپانی کلتکس در سال ۲۰۰۱ به صورت لوح فشرده منتشر شدهاست.
او به دنبال چاپ اشعارش در مجله خوشه و سایر مجلات ادبی دهه چهل، به دعوت احمد شاملو در پنجمین شب (۲۸ شهریور ۱۳۴۷) از شبهای شعر خوشه به شعرخوانی پرداخت. از او یک مجموعه شعر پیش از انقلاب و یک مجموعه در تبعید منتشر شدهاست.
بیشترین نمایشنامههای ایرج جنتیعطایی به کارگردانی خود او در تبعید در تورهای مختلف اروپا و آمریکا و استرالیا و نیوزیلند به روی صحنه رفتهاست. پیشتر اما در اواخر دهه چهل شمسی، نمایشنامه گربه، مرداب، انتظار به کارگردانی فرهاد مجدآبادی و بازیگری صدرالدین زاهد و رضا رویگری در تهران اجرا شدهاست.
او همچنین از بنیانگذاران گروه تئاتری مزدک است.
پنجمین جشنواره مستقل تئاتر فارسی لندن در بهار سال ۱۳۹۷، با بزرگداشت ایرج جنتیعطایی به کار خود پایان داد.
سایر نمایشنامههایی که او کارگردانی کرده:
او به سفارش بی.بی. سی (BBC)، انستیتو فیلم بریتانیا (BFI) و شرکت فیلمسازی (One Eyed Dog) فیلمنامههای زیر را نوشتهاست:
در ایران پیش از انقلاب هم، فیلمهای سرگروهبان (۱۳۵۱) به کارگردانی سعید مطلبی و فدایی (۱۳۵۱) به کارگردانی رضا علامهزاده بر اساس فیلمنامههایی از او ساخته شدهاند. علاوه بر فیلمنامه، در فیلم فدایی او دستیار کارگردان هم بودهاست.
این ترانه معروف، سرودهٔ ایرج جنتیعطایی است که در فیلم «فریاد زیر آب» با صدای داریوش اقبالی و آهنگسازی بابک بیات اجرا شدهاست.
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به ایرج جنتی عطایی در ویکیگفتاورد موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article ایرج جنتی عطایی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.