دانشگاه تهران: دانشگاه دولتی و بزرگ‌ترین مرکز آموزش عالی در ایران

این دانشگاه براساس سابقه تاریخی، اجتماعی-فرهنگی و سیاسی آن، با القاب دانشگاه مادر و نماد آموزش عالی نیز شناخته می‌شود. پیشنهاد اولیهٔ ساخت این دانشگاه را اسماعیل سنگ در سال ۱۳۰۵ داد و پس از انجام مطالعات اولیه توسط عیسی صدیق، در سال ۱۳۱۳، دانشگاه تهران به دستور رضاشاه تأسیس شد. دانشگاه تهران دارای ۱۹ دانشکدهٔ مستقل، ۶ دانشکدگان با ۲۹ دانشکده وابسته، ۵ پردیس منطقه‌ای، ۱۳ مرکز پژوهشی و ۱۸ مؤسسهٔ پژوهشی و پژوهشکده است. دانشگاه تهران، در نظام رتبه‌بندی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین رتبه‌بندی تایمز، رتبهٔ نخست در بین دانشگاه‌های ایران را به‌خود اختصاص داده‌است.

دانشگاه تهران

نشان‌واره دانشگاه
شعار	میاسای زِ آموختن یک زمان
نوع	دانشگاه دولتی
بنیانگذاری شده	۱۳۱۳ (۹۰ سال پیش)
بنیان گذار	رضاشاه پهلوی عیسی صدیق
وابستگی	وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
بودجه	۳ هزار و ۳۱۰ میلیارد تومان (۱۴۰۲)
رئیس	سید محمد مقیمی
اعضای هیئت علمی	۲۱۹۵
دانشجویان	۴۱۰۰۰+
نشانی	میدان انقلاب اسلامی، خیابان انقلاب اسلامی، تهران، ایران ۳۵°۴۲′۱۴″شمالی ۵۱°۲۳′۴۲″شرقی / ۳۵٫۷۰۳۸°شمالی ۵۱٫۳۹۵۰°شرقی / 35.7038; 51.3950
رنگ آموزشگاه	آبی و سفید
وبگاه	ut.ac.ir

 

پیشنهاد اولیهٔ ساخت دانشگاه را اسماعیل سنگ در سال ۱۳۰۵ شمسی داد و کلیات طرح تأسیس دانشگاه تهران را سال ۱۳۰۷، محمود حسابی به وزیر معارف وقت، اعتمادالدوله قراگوزلو پیشنهاد کرد؛ اما این طرح تا رسیدن علی اصغر حکمت به سمت وزارت معارف دنبال نشد. وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، از طرف رضاشاه، عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مأمور کرد تا در سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی به ایالات متحده آمریکا سفر کرده و پس از مطالعه در «تأسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم نماید. طرح صدیق مورد قبول کفالت وزارت معارف وقت، علی اصغر حکمت، قرار گرفت و با پیگیری وی، سرانجام دانشگاه تهران در هشتم خرداد ماه ۱۳۱۳ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

در بهمن ۱۳۱۲، جلسه هیئت دولت تشکیل و در آن دربارهٔ آبادی تهران و زیبایی و شکوه ابنیه، عمارات و کاخ‌های آن سخن به میان آمد. محمدعلی فروغی، که ریاست وزرا را برعهده داشت، از یک سو و دیگر وزیران از سوی دیگر زبان به تحسین شهر گشودند و برخی از آنان برای جلب رضایت شاه در این مقال عنان از کف دادند؛ اما علی اصغر حکمت، کفیل وزارت معارف، بی‌آنکه پیشرفت‌های پایتخت را نادیده انگارد، با لحنی محتاطانه چنین گفت: «البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست» ولی تنها نقص آشکار آن اینست که «انیورسته» ندارد و حیف است که در این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند». این سخنان ارزشمند تأثیر خود را برجای نهاد و بی‌درنگ مقبول همگان افتاد. از این رو علی‌اکبر داور با تخصیص بودجه اولیه‌ای به میزان ۲۵۰٬۰۰۰ تومان به وزارت معارف، باعث گردید تا زمین مناسبی برای تأسیس دانشگاه یافته شده و ساختمان آن در اسرع وقت پدید آید. علی‌اصغر حکمت بی‌درنگ دست به‌کار شد و جستجو برای مکان‌یابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره‌دست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود آغاز کرد. آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران، باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزیدند. در همین حال برخلاف امروز که یافتن زمین مناسب در شهر تهران برای ایجاد دانشگاهی عظیم تقریباً ناممکن است، در آن روزها زمین‌های فراوانی وجود داشت که صاحبان آن‌ها نه‌تنها در فروش آن‌ها امساکی نداشتند بلکه برای واگذاری به چنین مؤسساتی که مسلماً سود کلانی هم به دنبال داشت، سرودست می‌شکستند. از همین رو بود که گروهی از مالکان اراضی بهجت آباد با سوءاستفاده‌هایی نظر وزیر مالیه وقت را جلب کرده بودند که زمین‌های آن‌ها را برای تأسیس دانشگاه خریداری نماید. در حالی که به نظر موسیو گدار عرصه آن زمین‌ها تنگ و موقعیت آن‌ها سیل گیر بود و برای تأسیس دانشگاه به هیچ روی مناسب نبود. با این همه آقای داور رجحان در جلسه هیئت دولت به‌سختی بر خرید اراضی بهجت آباد پای فشرد و نظر بیشتر اعضاء را جلب کرده و سرانجام دولتیان، بهجت آباد را برگزیدند. در همین حال که علی اصغر حکمت دل‌شکسته و ناامید ناظر ماجرا بود، رضاشاه وارد شد و گفت: «باغ جلالیه را برگزینید. بهجت آباد ابداً شایسته نیست عرصه آن کم و اراضی آن سیل‌گیر است.» دولتیان در برابر این سخنان قاطع، زبان در کام کشیدند و احدی دم برنیاورد.^{[نیازمند منبع]}

این مؤسسه با ادغام کردن دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی، مدرسه طب، مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی، مدرسه فلاحت مظفر (نخستین مدرسه کشاورزی در ایران)، مدرسه صنایع و هنر (مؤسس کمال الملک)، مدرسه عالی معماری، مدرسه عالی حقوق، و چند مرکز آموزش عالی دیگر تهران دایر گشت. در ۱۵ بهمن همان سال، رضاشاه کلنگ تأسیس دانشگاه تهران را در زمین‌های پردیس جلالیه تهران (در جنوب پارک لاله کنونی) به زمین زد و در جمعه ۲۴ اسفند رسماً دانشگاه تهران تأسیس شد.

نقش محمود حسابی

در برخی رسانه‌ها عنوان شده‌است که محمود حسابی مؤسس دانشگاه تهران بوده‌است. ضیاء موحد در مصاحبه‌ای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض می‌داند. با این حال از وی به عنوان تدوین‌گر اساس‌نامه طرح تأسیس دانشگاه تهران و مؤسس دو دانشکده علوم و فنی دانشگاه تهران یاد شده‌است.

طرح و الگو

 

این دانشگاه بر اساس موسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد. طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران، مهندسین فرانسوی بودند و دروس و برنامه‌های هنرکده (دانشکده هنرهای زیبای فعلی) دقیقاً براساس الگوی دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس طراحی شد.

پردیس و بناهای این دانشگاه را معماران اروپایی رولان دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، الکساندر موزر، آندره گدار و محسن فروغی طراحی کردند.

بنای دانشگاه تهران در تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۴۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

نشان

نشان دانشگاه تهران الهام گرفته از یک گچبری دوره ساسانی در تیسفون است که یک نمونه‌اش در موزه ایران باستان وجود دارد. در این نشان دو بال در وسط نقش طراحی شده که نشان از اوج گرفتن و پرورش ذهنی دانشجویان دانشگاه دارد. دو بال به خط پهلوی به معنای فزونی در این اثر نگارش شده‌است. نمونه این دو بال در طرح لباس رسمی استادی دانشگاه تهران نیز به کار رفته‌است. این نشان توسط محسن مقدم از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه در حدود دهه ۱۳۲۰ طراحی شده‌است.

توسعه

در اواخر دهه ۱۳۲۰، ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه تهران رفته‌رفته به سمت الگوبرداری از سیستم دانشگاه‌های آمریکایی حرکت کرد: به عنوان مثال، دانشکده کشاورزی این دانشگاه (پردیس علوم کشاورزی و منابع طبیعی واقع در شهر کرج) به کمک دانشگاه ایالتی یوتا توسعه و گسترش یافت.^{[نیازمند منبع]}

نمونه‌های دیگری نیز می‌توان برشمرد: در سال ۱۳۳۳، مؤسسه علوم اداری دانشگاه (دانشکده مدیریت کنونی) به کمک دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و به ریاست هری مارلو از این دانشگاه آغاز به ارائه مدارج دکتری کرد. در سال ۱۳۳۷، مؤسسه روزنامه‌نگاری دانشگاه تهران به کمک دانشگاه ویرجینیا و جیمز ولارد آغاز به کار کرد؛ و دانشگاه جانز هاپکینز بود که در سال ۱۳۴۳، رشته دکترای بیماری‌های سلولی (cytopathology) را راه‌اندازی کرد.^{[نیازمند منبع]}

دانشگاه‌های دیگر آمریکایی که مستقیماً ناظر فعالیت‌های علمی و آکادمیک دانشگاه تهران بودند عبارت هستند از دانشگاه ایندیانا، دانشگاه ایلینوی اربانا-شمپین، دانشگاه کلرادو بولدر، دانشگاه آلاباما و دانشگاه ایالتی کلرادو

تفکیک دانشگاه علوم پزشکی

پس از دو سال تعطیلی اجباری در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ به واسطه انقلاب فرهنگی ایران توسط جمهوری اسلامی ایران، متعاقب تصویب قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۳۶۴، دانشکده‌های علوم پزشکی از دانشگاه تهران رسماً به دستور بخشنامهٔ جدید دولت جدا و مستقل شدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.

پیش از انقلاب اسلامی

یکی مهم‌ترین فعالیت‌های جنبش دانشجویی در این دانشگاه پیش از انقلاب اسلامی در ماجرای ۱۶ آذر ۱۳۳۲ بود. ۴ ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد، اعتراضات دانشجویان دانشگاه تهران به دیدار ریچارد نیکسون از ایران و از سرگیری روابط با بریتانیا که با دخالت و تیراندازی نظامیان مواجه شد. در اثر این رویداد، ۶۵ دانشجو مجروح، سه دانشجو به نام‌های مصطفی بزرگ‌نیا، آذر شریعت‌رضوی و احمد قندچی مورد اصابت گلوله قرار گرفته و کشته شدند و ۳۰ دانشجو نیز بازداشت گردیدند. پس از آن به مناسبت این روز و گرامیداشت کشته شدگان، هر ساله در برخی دانشگاه‌ها برنامه‌هایی برگزار می‌شد اما بعد از انقلاب اسلامی، این روز رسماً به نام روز دانشجو نامگذاری شد و هر ساله در سراسر دانشگاه‌های کشور، برنامه‌هایی برگزار می‌شود.

دهه هفتاد و هشتاد

دو اتفاق دانشگاهی مهم در دهه‌های هفتاد و هشتاد، یکی در زمان حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸–۲۳ تیر ۱۳۷۸) و دیگری ۱۰ سال بعد در پی اعتراض به نتایج انتخابات ۱۳۸۸ در ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ بود. به گونه‌ای که خطبهٔ نماز جمعهٔ سید علی خامنه‌ای و سخنرانی‌های او پس از این اعتراضات با گریستن همراه شد.

سخنرانی ۲۱ تیر ۱۳۷۸:

«آخرین جمله را هم به امام و مقتدای خودمان ولی عصر ارواحنافداه عرض کنیم: ای سید و مولای ما! پیش خدای متعال گواهی بده که ما در راه خدا تا آخرین نفس ایستاده‌ایم. بزرگ‌ترین آرزو و افتخار بنده این است که در این راه پر افتخار پرفیض و پربهجت، جان خود را تقدیم کنم.»

— سیدعلی خامنه‌ای، سخنرانی ۲۱ تیر ۷۸

خطبه نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸ با چشمان اشک آلود:

من جان ناقابلی دارم، جسم ناقصی دارم، اندک آبروئی هم دارم که این را هم خود شما به ما دادید؛ همهٔ اینها را من کف دست گرفتم، در راه این انقلاب و در راه اسلام فدا خواهم کرد؛ اینها هم نثار شما باشد.

— سیدعلی خامنه‌ای، خطبه نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸

در اعتراضات ۱۳۸۸ به دلیل نگرانی از تحرکات تشکیلات و جنبش‌های دانشجویی در آبان ۱۳۸۸، یک ماه مانده به ۱۶ آذر، نزدیک به ۹۰ نفر از فعالان دانشجویی دستگیر شدند و اعتراضات ۱۶ آذر ۱۳۸۸ شکل گرفت. ستاره‌دار شدن، تعلیق و اخراج صدها دانشجو، بستن ده‌ها نشریه دانشجویی، بستن تریبون‌های دانشجویی و اخراج استادان منتقد از جمله اقداماتی بود که برای سرکوب این اعتراضات دانشجویی انجام شد.

دهه نود

اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶

همزمان با اعتراضات خیابانی در تهران در ۹ دی ۱۳۹۶، دانشجویان دانشگاه تهران هم مقابل در اصلی آن به اعتراضات مردمی پیوستند که بازداشت گستردهٔ دانشجویان را در پی داشت.

شعار «اصلاح طلب، اصولگرا دیگه تمومه ماجرا» در همین روز توسط دانشجویان دانشگاه تهران سر داده شد.

سپاه ثارالله در ساعات پایانی همان شب، در طبقهٔ همکف و محوطهٔ بیمارستان دی که با شلیک تیر هوایی و با استفاده از شوکر و اعمال خشونت همراه شد. کسری نوری، دانشجوی حقوق بشر دانشگاه تهران و سه دانشجو از دانشگاه‌های دیگر بازداشت شدند.

فردای آن روز هم لیلا حسین‌زاده، دانشجوی علوم اجتماعی دانشگاه تهران و نزدیک به ۳۰ دانشجو از دانشگاه تهران و دیگر دانشگاه‌ها بازداشت شدند.

اعتراضات دانشجویی آبان ۹۸

اعتراضات گسترده آبان ۱۳۹۸ به دانشگاه تهران هم کشیده شد و در این دانشگاه همراه با حاشیه‌هایی بود. در روزهای ۲۶ و ۲۷ آبان، تجمع‌های بزرگ دانشجویی در پردیس مرکزی دانشگاه شکل گرفت. در روز ۲۷ آبان با نزدیک شدن به ساعات تاریکی شب، چندین آمبولانس حاوی نیروهای لباس شخصی وارد دانشگاه شدند و تعدادی از دانشجویان را دستگیر و داخل آمبولانس کردند. تعدادی دیگر از دانشجویان دانشگاه تهران هم در منزل شخصی خود یا مکانی بیرون از دانشگاه تهران بازداشت شدند. در آبان ماه ۱۳۹۸، بازداشت گستردهٔ دانشجوها با صدور قرار بازداشت اتفاق افتاد از جمله سها مرتضایی، کامیار ذوقی، سعید احمدزاده و ابوالفضل نژادفتح که از دانشگاه تهران بازداشت شدند.

اعتراض ۵۰۰ دانشجو به صدور احکام قضایی

گروهی از دانشجویان دانشگاه تهران با انتشار نامه‌ای به منصور غلامی، وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری، به صدور احکام قضایی برای فعالان دانشجویی اعتراض کردند.

۵۰۰ دانشجوی دانشگاه تهران در نامه‌ای به منصور غلامی، به مجموع ۷۰ سال احکام زندان صادر شده برای سیزده دانشجوی این دانشگاه از جمله «مرضیه امیری»، «لیلا حسین‌زاده» و «کسری نوری» اعتراض کردند.

اعتراض ۳۴۵ دانشجو به حکم اخراج کسری نوری

۷ تیر ۱۴۰۰، گروهی از دانشجویان دانشگاه تهران در نامه‌ای به محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران از او خواستند که حکم اخراج کسری نوری، دانشجوی زندانی را فوراً لغو کند.

دانشجویان دانشگاه تهران در این نامه گفتند که مسئولان دانشگاه تهران در اخراج کسری نوری «علاوه بر اقدامی حذف‌کننده و پلیسی، مرتکب عملی مطلقاً غیرقانونی شده‌اند».

ابتدا مسئولان دانشگاه محرومیت را تأیید و پس از ده روز کشمکش نهایتا دانشگاه تهران رسماً حکم اخراج را لغو کرد.

اعتراضات سقوط هواپیمای اوکراینی

پس از سه روز پنهان‌کاری حکومت جمهوری اسلامی ایران دربارهٔ شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی، سپاه پاسدران انقلاب اسلامی، مسئولیت این حمله را به عهده گرفت. سپس اعتراضاتی در سراسر ایران از جمله در دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی امیرکبیر صورت گرفت که تمام این اعتراضات به خشونت کشیده شد و در دانشگاه تهران همراه با حمله لباس شخصی‌ها به خوابگاه دانشجویان بود.

اعتراض به واژگونی اتوبوس دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

در زمان واژگونی اتوبوس دانشجویان واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد تهران در دی ماه ۱۳۹۷، اعتراضاتی در این باره در دانشگاه تهران رخ داد.

خیزش ۱۴۰۱ ایران

سه روز بعد از کشته‌شدن مهسا امینی توسط گشت ارشاد یعنی در ۲۹ شهریور، دانشجویان دانشگاه تهران به اعتراضات سراسری پیوستند و دانشگاه تهران اولین دانشگاه در ایران بود که به این موضوع واکنش نشان داد. ۲۹ شهریور، شعارهای «آهای آهای نشسته‌ها، مهسای بعدی از شماست» و «ایرانیا غرق خون، استادامون خفه‌خون» سر دادند. ۳۰ شهریور، دانشجویان با تجمع در محوطه این دانشگاه با سردادن شعار «این همه سال جنایت، مرگ بر این ولایت» به نظام جمهوری اسلامی و سیاست‌های آن اعتراض کردند.^{[نیازمند منبع]}

 

کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بزرگ‌ترین کتابخانهٔ دانشگاهی در ایران است. هسته اصلی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۸، با مجموعهٔ اهدایی سید محمد مشکوه، استاد دانشگاه تهران، شامل ۱۳۲۹ جلد نسخه خطی تشکیل گردید و بنای فعلی کتابخانه، در یکم مهر ۱۳۵۰ گشایش یافت. در طول این مدت، امور فنی کتابخانه، ایجاد ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی جهان، انتخاب و به کار گماردن کتابداران متخصص در زیرزمین سازمان مرکزی، زیرزمین دانشکده علوم و اتاق‌های مسجد دانشگاه انجام می‌شد. در سال ۱۳۵۳، به منظور گردآوری، نگهداری و سازمان‌دهی انتشارات غیرکتابی که از سازمان‌ها، وزراتخانه‌ها، دانشگاه‌ها، انجمن‌های فرهنگی، مؤسسات و مراکز داخل و خارج از کشور به کتابخانه مرکزی اهدا می‌شد، «مرکز اسناد» کتابخانه دایر گشت و نام آن به کتابخانه مرکزی افزوده شد.

ساختمان این کتابخانه با مساحت بیش از ۲۲۰۰۰ متر مربع دارای نه طبقه است که شامل دو طبقه زیرزمین، همکف، طبقه اول و ۵ طبقه مخزن کتاب، مطبوعات، اسناد و موزه کتابخانه است. کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد اکنون در حدود ۵۰۰۰۰ عضو ثابت دارد و روزانه پاسخگوی بیش از ۴۵۰۰ نفر مراجعه‌کننده از دانشجویان دانشگاه تهران و دیگر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و محققان و پژوهشگران داخل و خارج از کشور است. کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد از سال ۱۳۴۶ به عضویت فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری – ایفلا – درآمده است. در سال ۱۳۹۵، مدیریت این کتابخانه، امکان بازدید مجازی از کتابخانه و موزه را برای علاقه‌مندان فراهم کرد. ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه بر عهده رسول جعفریان است.

کانون‌های دانشجویان دانشگاه

در دانشگاه تهران نزدیک به ۲۰ سال است که کانون‌های دانشجویی فعالیت خودجوش دانشجویی را انجام می‌دهند. اکنون نزدیک به ۹۲ کانون در این دانشگاه ثبت شده که ۴۵ عدد از آن‌ها فعال است. این نهاد متولی فعالیت‌های فرهنگی نظیر شب شعرها، فعالیت‌های هنری نظیر موسیقی، تئاتر و هنرهای تجسمی، فعالیت‌های اجتماعی نظیر هلال احمر و فعالیت‌های خیریه و دینی نظیر فعالیت‌های مذهبی در میان دانشجویان دانشگاه تهران است.

هر ساله از میان تمام دبیران کانون‌های دانشگاه یک نفر به عنوان دبیر شورای هماهنگی انتخاب می‌شود که مسئولیت هماهنگی و هدایت مسیر توسعه کانون‌ها را بر عهده دارد.

نهادهای دانشجویی

فعالیت‌های دانشجویی (حکومتی یا مذهبی) در دانشگاه تهران زیر نظر معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران و معاونت دانشجویی است. انجمن اسلامی دانشجویان، شورای صنفی دانشگاه تهران، مجمع دانشجویان عدالتخواه (آرمان) و بسیج دانشجویی از جمله نهادهای فعال دانشجویی در این دانشگاه است.

انتشارات

مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۵ هجری خورشیدی، فعالیت خود را به صورت مستقل و رسمی آغاز کرد. پرویز ناتل خانلری، نخستین شخصیت آغازگر این حرکت انتشاراتی بود. پس از وی، ذبیح‌الله صفا با یاری حسین مینوچهر، مدیریت توسعه انتشارات را با شایستگی به عهده گرفتند. در این هنگام بود که آثار پرباری، زمینه‌ساز شکوه انتشارات دانشگاه تهران شد. سپس حافظ فرمانفرماییان این وظیفه را به عهده گرفت اما به علت مسافرت علمی به آمریکا، ایرج افشار به مدت هفت سال در گسترش انتشارات تلاش کرد. پس از ایرج افشار، کوهستانی و پس از آن بهرام فره‌وشی عهده‌دار ریاست انتشارات و چاپ دانشگاه شدند. از شهریور ۱۳۵۷ تا ابتدای اسفند ۱۳۵۷، حسین عرفانی و پس از وی به مدت دو سال، داریوش فاتحی مسئولیت اداره مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران را به عهده گرفتند. پس از وی، فیروز حریرچی به مدت شش سال، سرپرست مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران شد. سپس محمد شکرچی زاده برای بار نخست از ۱۳۶۶، سرپرستی مؤسسه را به عهده گرفت. وی نیز در سال ۱۳۶۹ برای ادامه تحصیلات به خارج از کشور رفت و عباس راستگو به مدت هفت سال، سرپرست انتشارات و چاپ شد. در نیمه سال ۱۳۷۷، محمدعلی راد، عهده‌دار سرپرستی انتشارات شد. از آغاز سال ۱۳۷۸، بار دیگر سرپرستی مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران به محمد شکرچی زاده واگذار شد. از سال ۱۳۸۵ تا آذر ماه ۱۳۸۸، سید حمید طالب زاده، عهده‌دار ریاست مؤسسه بودند و از این تاریخ تا فروردین ۱۳۹۰، جان اله کریمی مطهر، ریاست انتشارات را بر عهده داشتند. سپس حسن سرشتی به سمت مدیر کل خدمات پژوهشی و ریاست مؤسسه انتشارات منصوب شد. پس از دوره شش‌ماهه مدیریت حسن سرشتی، ایرج اله‌دادی به سمت مدیر کل خدمات پژوهشی و انتشارات منصوب شدند. درحال حاضر، ریاست مؤسسه انتشارات را محمد موسی‌خانی، استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران بر عهده دارد.

سامانه نشر مجلات علمی

دانشگاه تهران اکنون، دارای بیش از ۱۰۰ نشریه تخصصی است که ۹۷ نشریه دارای رتبه علمی - پژوهشی از دبیرخانه کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) می‌باشند. این نشریات به صورت فصلنامه (چهار شماره در سال) یا دوفصلنامه (دو شماره در سال) منتشر می‌شوند. ویراستاری ادبی و صفحه آرایی مقالات و همچنین انتشار نشریات به صورت نسخه‌های الکترونیکی و چاپی در انتشارات دانشگاه تهران بایگانی‌شده در ۶ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine صورت می‌گیرد.

رتبه‌بندی‌های جامع

۲۰۰۹

دانشگاه تهران (به جز دانشگاه علوم پزشکی تهران) در سال ۲۰۰۹ در رتبه‌بندی رتبه‌بندی سایمگو (که براساس تعداد مقالات علمی موسسات تحقیقاتی دولتی و آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در دیتابیس اسکوپوس از انتشارات الزویر به دست آمده‌است) در رتبه ۳۰۸ جهان قرار داشت (در خاورمیانه، پس از چهار دانشگاه اسرائیلی در رتبه پنجم قرار داشت).

۲۰۱۱

براساس جدیدترین رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیا در ژوئیه سال ۲۰۱۱ و براساس وب سنجی، دانشگاه تهران، برترین دانشگاه ایران شد. دانشگاه تهران با رتبه جهانی ۷۰۸، در شاخص اندازه صفحات وب، امتیاز ۵۰۲، در شاخص قابلیت مشاهده از سوی دیگران، امتیاز ۹۶۱، در شاخص فایل‌های قابل دسترسی، امتیاز ۷۸۸ و در شاخص میزان ارجاعات، امتیاز ۳۸۴ را به دست آورده‌است. این در حالی است که رتبه این دانشگاه در آخرین نسخه‌ای که از رتبه‌بندی وبومتریک در ماه مرداد منتشر شد، ۹۳۸ اعلام شده بود.

۲۰۱۴

براساس نظام رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاهی شانگهای، در رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۱۴، دانشگاه تهران رتبه ۵۶۶ را بین دانشگاه‌های برتر جهان کسب کرد. در سال ۲۰۱۵ نیز مجدداً در نظام رتبه‌بندی شانگهای، این دانشگاه در رتبه ۲۰۱ تا ۳۰۰ و در رشته‌های فنی و مهندسی نیز در رتبه ۵۱ تا ۷۵ در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.

۲۰۱۸

براساس نظام رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاهی شانگهای در سال ۲۰۱۸، دانشگاه تهران در میان ۳۰۱ تا ۴۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.

۲۰۱۹

براساس رتبه‌بندی دانشگاه ملی تایوان در سال ۲۰۱۹، دانشگاه تهران در رده ۲۵۹ جهان قرار گرفت.

۲۰۲۱

طبق نظام رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاهی شانگهای در سال ۲۰۲۱، دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازهٔ ۳۰۱ تا ۴۰۰ در جمع ۴۰۰ دانشگاه برتر جهان و رتبه نخست در بین دانشگاه‌های داخل کشور قرار بگیرد.

رتبه‌بندی‌های موضوعی

شاخه موضوعی (Fields)

۲۰۱۹

در رتبه‌بندی دانشگاه ملی تایوان

موضوعی (Subjects)

۲۰۱۹

در رتبه‌بندی دانشگاه ملی تایوان

رتبه‌بندی در میان دانشگاه‌های کشورهای اسلامی

بر اساس رتبه‌بندی پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC)، دانشگاه تهران رتبه سوم را در میان کشورهای مسلمان در سال ۲۰۱۶ کسب کرد.

بنیاد حامیان دانشگاه تهران در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ برای تقویت و گسترش زیر ساخت‌های دانشگاه تهران، با کمک جمعی از خیرین و دانش‌آموختگان دانشگاه تهران به منظور حمایت از اهداف و مأموریت‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی دانشگاه به مثابه نماد آموزش عالی راه‌اندازی شد.

موزه‌ها

• خانه و موزه مقدم
• باغ موزه نگارستان
• موزه جانورشناسی
• موزه گیاهشناسی
• موزه مؤسسه باستان‌شناسی
• موزه زمین‌شناسی

دانشگاه تهران شامل پردیس‌های منطقه ای، دانشکدگان، دانشکده‌های مستقل، مراکز پژوهشی و تحقیقاتی و مؤسسات پژوهشی و پژوهشکده‌ها متعددی است. باید توجه داشت که مفهوم دانشکدگان در این دانشگاه به مجموع چند دانشکده گفته می‌شود:

پردیس‌های منطقه ای

• پردیس البرز
• پردیس بین‌المللی کیش
• پردیس بین‌المللی خلیج فارس - قشم
• پردیس بین‌المللی ارس - جلفا
• پردیس بین‌المللی کاسپین - رضوانشهر

دانشکدگان

• دانشکدگان فنی (تهران، فومن و رضوانشهر) (دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر، دانشکده مهندسی عمران، دانشکده مهندسی مکانیک، دانشکده مهندسی معدن، دانشکده مهندسی صنایع، دانشکده مهندسی شیمی، دانشکده مهندسی متالورژی و مواد، دانشکده مهندسی نقشه‌برداری و اطلاعات مکانی، دانشکده علوم مهندسی، دانشکده فنی فومن، دانشکده فنی کاسپین رضوانشهر)
• دانشکدگان علوم و فناوری های میان رشته ای (دانشکده سامانه های هوشمند، دانشکده مهندسی انرژی و منابع پایدار، دانشکده مهندسی علوم زیستی، دانشکده مهندسی هوافضا(سامانه های هوافضایی))

دانشکدگان علوم (تهران) (دانشکده ریاضی، دانشکده آمار و علوم کامپیوتر، دانشکده فیزیک، دانشکده شیمی، دانشکده زیست‌شناسی، دانشکده زمین‌شناسی، دانشکده بیوتکنولوژی)

• دانشکدگان مدیریت (دانشکده مدیریت دولتی و علوم سازمانی، دانشکده مدیریت کسب و کار، دانشکده مدیریت صنعتی و فناوری، دانشکده حسابداری و علوم مالی)
• دانشکدگان هنرهای زیبا (تهران)، پردیس هنرهای زیبا (دانشکده شهرسازی، دانشکده معماری، دانشکده هنرهای تجسمی، گروه هنرهای نمایشی و موسیقی، گروه طراحی صنعتی)
• دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی (کرج و پاکدشت) (دانشکده کشاورزی کرج، دانشکده منابع طبیعی کرج، دانشکده فناوری کشاورزی ابوریحان پاکدشت)
• دانشکدگان فارابی (قم) (دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشکده حقوق، دانشکده الهیات، دانشکده مهندسی)

دانشکده‌های مستقل

• دانشکدهٔ تجارت و مالیه
• دانشکدهٔ محیط زیست
• دانشکدهٔ گردشگری
• دانشکدهٔ علوم و فنون نوین
• دانشکدهٔ دامپزشکی
• دانشکدهٔ حکمرانی
  
  دانشکده‌های علوم اجتماعی و رفتاری:
• علوم اجتماعی
• جغرافیا
• روان‌شناسی و علوم تربیتی
• اقتصاد
• مدیریت
• کارآفرینی
• علوم ورزشی و تندرستی

دانشکده‌های علوم انسانی:

• ادبیات و علوم انسانی
• زبان‌ ها و ادبیات خارجی
• الهیات و معارف اسلامی
• حقوق و علوم سیاسی
• مطالعات جهان
• معارف و اندیشه اسلامی

دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران

دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۰ تأسیس شد. این دانشکده از خدمات علمی و آموزشی چهل عضو هیئت علمی تمام وقت و نزدیک به هفتاد مدرس مدعو بهره‌مند است. در این دانشکده خدمات آموزشی و پژوهشی گروه‌های آموزشی به دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی ارائه می‌شود. برنامه‌ریزی و ارایه دروس معارف اسلامی در همه پردیس‌ها و دانشکده‌های دانشگاه تهران نیز بر عهده این دانشکده است.

مراکز پژوهشی و تحقیقاتی

مرکز پژوهش‌های کاربردی مدیریت • مرکز پژوهشی علوم و فناوری نانو • مرکز پژوهشی مشخصه‌یابی پیشرفته • مرکز تحقیقات بیوشیمی-بیوفیزیک • مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان • مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آب کوهین • مرکز مطالعات سیاستگذاری عمومی • مرکز مطالعات حقوق انرژی • مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی • مرکز مطالعات و همکاری‌های بین‌المللی • مرکز مطالعات و تحقیقات زنان • انستیتو مهندسی نفت • مؤسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا

مؤسسات پژوهشی و پژوهشکده‌ها

پژوهشکده سامانه‌های هوشمند کاربردی • مؤسسه پژوهشی فرهنگ و هنر • مؤسسه روان‌شناسی و علوم تربیتی • مؤسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی • مؤسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی • مؤسسه حقوق تطبیقی • مؤسسه جغرافیا • مؤسسه باستان‌شناسی • مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی • مؤسسه ژئوفیزیک • مؤسسه حقوق عمومی • مؤسسه تحقیقات زیست‌محیطی آب و خاک • مؤسسه آب • مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی • مؤسسه تحقیقات علوم جزا و جرم‌شناسی • پژوهشکده زبان ملل • پژوهشکده تحقیقات کاربردی فرهنگ ایرانی • پژوهشکده تاریخ علم • پژوهشکده خودرو، سوخت و محیط‌زیست

تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران با استفاده از همه ظرفیتهای ذی نفعان خود، ضمن بهره‌مندی فرهیختگان جامعه از حوزه‌های مختلف اندیشه در دانشگاه و تغذیه شبکه‌های علمی کشور، در ۱۶ آذرماه سال ۱۴۰۰ با حضور رئیس دانشگاه تهران و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری افتتاح شد و تلاش می‌کند به تعمیق ارتباط آموزش عالی با لایه‌های مختلف جامعه بپردازد. هم‌اکنون سید مهدی شریفی، دانشیار دانشکده مدیریت و مشاور رسانه‌ای رئیس دانشگاه تهران، مدیریت شبکه اینترنتی دانشگاه تهران را برعهده دارد.

مدیر شبکه اینترنتی دانشگاه تهران در مورد این شبکه اینترنتی خاطر نشان کرد: دانشگاهی که نسبت به مسائل جامعه بی‌تفاوت باشد، دانشگاه گلخانه‌ای است؛ بنابراین دانشگاه باید با استفاده از ظرفیت ارزشمند اعضای فرهیخته هیئت علمی، فارغ التحصیلان و دانشجویان در راستای حل مسئله خدمتگزار باشد. باید بتوانیم هنرمندانه زبان علم را به زبان اجتماعی تبدیل کنیم که رابطه مان با جامعه قطع نشود بر این اساس و با همین هدف، شبکه اینترنتی دانشگاه تهران با بهره‌گیری از همین سرمایه‌های گرانسنگ فعالیت خود را آغاز کرده‌است. ذی نفعان شبکه اینترنتی دانشگاه تهران گروه‌های نخبگی هستند، به همین دلیل شعار شبکه هم به «حکمت و فرزانگی» مزین شده‌است.

رؤسا

تا سال ۱۳۲۱ هجری خورشیدی، دانشگاه تهران را وزیر فرهنگ مدیریت می‌کرد. از آن تاریخ به بعد ریاست دانشگاه، به صورت مستقل و زیر نظر وزارت فرهنگ درآمد.

نام مدیران دانشگاه از ابتدا تا کنون به شرح زیر است:

استادان

این فهرست برخی از استادان دانشگاه تهران که در حوزه‌های مختلف دارای شهرت هستند را در بر می‌گیرد:

دانش‌آموختگان

گشایش دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب‌زمین مقارن افتاده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغرب‌زمین و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیت‌های آموزشی دانشگاه تهران تاکنون همواره افراد شایسته، شخصیت‌های برجسته و چهره‌های شناخته شده در آن به تحصیل پرداخته‌اند:

فهرست برخی از این دانش‌آموختگان برجسته و نامدار به شرح زیر می‌باشد:

 

•  
  سردر دانشگاه تهران در اسکناس پانصد ریالی
•  
  سردر دانشگاه تهران در اسکناس ۵ هزار تومانی
•  
  مجسمه فردوسی، ورودی دانشکدهٔ ادبیّات و علوم انسانی
•  
  دانشکده فنی دانشگاه تهران (دانشکدگان مرکزی)
•  
  پردیس کشاورزی و منابع طبیعی
•  
  دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
•  
  سازمان مرکزی دانشگاه تهران

• سردر دانشگاه تهران
• دانشگاه‌های دولتی ایران
• فهرست دانشگاه‌های ایران
• فهرست نام دانشگاه‌های کشورها
• آموزش عالی در ایران
• انتشارات دانشگاه تهران

• وبگاه رسمی بایگانی‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine
• پارک فناوری دانشگاه تهران
• کتابخانه پردیس علوم دانشگاه تهران
• سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران
• انتشارات دانشگاه تهران بایگانی‌شده در ۶ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine
• فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
• سایت کتابخانه دانشگاه تهران
• پژوهشگاه دانشگاه تهران بایگانی‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine