Lapurdiko herrietako ezizenak herrialde honetako herri bakoitzeko biztanleak izendatzeko jarri ohi diren ezizenak dira.
Batzuetan deskriptiboak edo herri honetako nortasun ikur bati erreferentzia egiten diotenak dira; gehienetan ironikoak edo peioratiboak, sarritan auzo-herrietakoek jarriak eta zenbaitetan norberak bere buruari harrotasunez eskainiak; batzuk oso zabalduak, beste batzuk gutxik erabilitakoak. Kasu guztietan herri-kulturaren adierazlea dira, Euskal Herrian eta munduko leku guztietan.
Lapurdiren kasuan zerrenda osoa egin zuen Koldo Ameztoik Dena dela...Lapurdiko bere liburuan, iturri desberdinak erabiliz; ipuin bana ere egin zuen. Zerrenda horretan agertzen direnekin hasten dira taulako erreferentziak. Arruetarrak Lapurdiko herri guztietako euskarazko ezizenak biltzea lortu zuen, salbuespen ulergarri batekin: Bokale. Herri hau historikoki garai batzuetan herrialdetik kanpo egon da eta linguistikoki mendeetan gaskoiaren -okzitanieraren- eremuan egon da. Herriez gain udalerria izan gabe nortasun handiko auzo edo entitate batzuetakoak (Akotz, Arruntza, Elizaberri, Gerezieta, Olheta, Pausua, Urkodoi, Zokoa...) ere biltzen ditu; ezizen bakoitzaren ondoan herriarena eta -ko agertzen dira, adibidez Sator biltzaile Ahetzeko, goitizenak esateko euskaraz (Ipar Euskal Herrian, Nafarroa Garaian...) egiteko dagoen ohiturari jarraituz.
Ameztoik erabili zituen iturri zaharragoen artean Julien Vinson hizkuntzalariaren Le Folk-lore du Pays Basque liburuan bildutakoak daude. Vinsonek ere herriaren izena-ko gehituz jaso zituen.
Euskaraz bildu direnen aberastasunaz gain, herrialde honetako zenbait lekutan gaskoia edo okzitanieraren presentziak ere bere eragina utzi du, batez ere oraindik bizirik dagoen lekuetan edo auzo-herrietan. Hizkuntza honetan chafre deitzen direnak ere sarritan erabiltzen dira herrietako ezaugarriak azalerazteko. Herri hauetako okzitanierazko ezizenak bildu dira: Ahurti, Angelu (bi, herriko eremuaren arabera), Baiona, Bardoze, Biarritz (auzo batekoa), Bokale eta Gixune.
Iturriei dagokienez, tokiko monografia batzuekin batera Andreu de Horcada (fr. André Hourcade) ikertzailearen Bearnoko esamoldeei buruzko lanean Ahurtikoa (481.or.), Bardoze (417.or.) eta Gixunekoa (436.or.) jasotzen dira. Chafres gascons lanean Gaskoiniako asko bilduta daude; Lapurdiri dagozkion batzuk Pirinio Atlantikoetako goitizenen zerrendan daude.
| Herria | Ezizena | Azalpenak | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ahetze | Sator biltzaile | |||||
| Ahurti | Beti gose Los mosquits | Okzitanieraz "eltxoak". | ||||
| Ainhoa | Saltsa jale | |||||
| Angelu | Galtza xuri (handi), galtza xuri Pantalon handi Los graolhèrs Los malhons | Okzitanieraz graolhèr = "igel" Malhon = "antxeta, kaio". Herriko elkarte baten izena da. | ||||
| Arbona | Nor gara gu | |||||
| Arrangoitze | Baxera egile Dena makila | |||||
| Azkaine | Zoko moko Zozo-moko | |||||
| Baiona | Gormant guz(t)iak Atanturra handi Judu eta kaskoin Los carrècs | Okzitanierazko gormant (fr. gourmand) = jale handia. Atanturra = literalki zintzilikario; "jende" esanahia du. Juduak eta gaskoiak garrantzi handiko komunitateak dira Baionan. Okzitanieraz carrèc = "kargu (politiko)". Hiriburukoak kargudunak direla adierazten du. | ||||
| Bardoze | Xarnegu arraza Los sents | Xarnegu: gaskoi eta euskaldunen eraginen arteko nahasketa duen pertsona edo herria. Bardozen urtero "Xarnegu Eguna" izeneko jaialdia antolatzen da. Gaskoiz sent (okzitaniera estandarrean sant) = "santu". | ||||
| Basusarri | Dena barta | Barta urak estal dezakeen ibai baten ertzeko lautada da. | ||||
| Beskoitze | Itzain astidunak | |||||
| Biarritz | Oro sorgin Sorginkeria Los ahumats: Saint-Charles auzoa. | Gaskoiniako okzitanieraz hum (okzitaniera arautuan fum) = "ke". Los Sablacats (sable = "hondar") izeneko gunean 1764an ez zegoen etxerik; beranduago lantegi bat ezarri zelako "Gasaren auzoa" izena eman zitzaion eta bere tximinia altutik ateratzen zen keagatik auzokideek ahumats ("keztatuak") ezizena irabazi zuten. Desagertu zen lantegia egun Saint-Charles auzoa denaren barruan zegoen. | ||||
| Bidarte | Arrain saltzaile Mot(t)o zuri Dena dantzari Idi adar haundi Moko guri | Orain ez bezala, XVII. mendean 500 arrantzale biltzen zituen portua izan zuen. Moto = "buruko zapi"; Bidarteko andrazkoek zapi zuria janzten zuten. | ||||
| Biriatu | Okots handi Ardi zahar jale Arrano jale | |||||
| Bokale | Los haurs | Gaskoiniako okzitanieraz haur, haure = "arotz, errementari"; frantsesez ere (forgeron) erabilia, batez ere errugbi taldearekin. Forges de l'Adour lantegiak herri honetako eta auzo-herria den Tarnoseko historia markatu du; bien artean Ciutat de las Hargas ("Aroztegiaren Hiria", fr. Cité des Forges) delako auzoa dago eta Tarnosen Place Dous Haous (okzitaniera arautuan Plaça deus Haurs) izenekoa dago. | ||||
| Donibane Lohizune | Xokolat edale Idia adar makur, idi adar: Akotz | Ikus Bidarten idi adar haundi; Akotz Bidarteren ondoan dagoen auzoa da. | Ezpeleta | Haxoa prestatzaile Sisti-sasta Sistakeria | Axoa, alegia. Zartakoka dabiltzanak | |
| Getaria | Dena sorgin Moto zuri | Moto = "buruko zapi" | ||||
| Gixune | Miseria kantatzale Los lolòis, los tolòis | Okzitanieraz lolòi = "gaixo"; -òi atzizkia gehienetan peioratiboa da. | ||||
| Haltsu | Bele jale Esne saltzaile | |||||
| Hazparne | Tripa handi Kopeta gora: Urkodoi | |||||
| Hendaia | Itsas lapur Itsas ohoinak Mantxeta handi | Mantxeta = "mauka mutur" | ||||
| Hiriburu | Arin eta airos | |||||
| Itsasu | Pinpi panpa Gerezi saltzaile ainitz Azhor-kakor | Makilakada dabiltzanak Egun ere Itsasu gereziaren herria da. Azhor-kakor= haserreak eta kolpeak. | ||||
| Jatsu | Sorgin beldur Sorgin beldur ainitz | |||||
| Kanbo | Gormant handi Arno edale | |||||
| Larresoro | Saski e(g)ile Xipa xorro, xipa zorro | Xipa = "ezkailu"; arrain hori jaten dutenak. | ||||
| Lehuntze | Baratxuri jale | |||||
| Lekorne | Fatxada eder Barne mendekios: Gerezieta | |||||
| Lekuine | Jende arina | |||||
| Luhuso | Hiritar uste | |||||
| Makea | Burua xut | |||||
| Milafranga | Kafe edale handi Moda berri | |||||
| Mugerre | Asto ainitz | |||||
| Sara | Gizon ederra Mintza(tza)ile eder Ikatz-egile | |||||
| Senpere | Belaun buru handi Nehor ez ageri: Apalaga | Uztaritzeko oihanaren erdian dagoen Apalagan ia inoiz ez duzu lagunik topatuko. | ||||
| Urketa | Ahi jale | |||||
| Urruña | Ohore handi Ohore nahi Oro(k) ezkondu nahi: Olheta Langile barea: Pausua Itsas ondarkin biltzale: Zokoa | |||||
| Uztaritze | Auzilari jende Arno edale Oihu handi: Arruntza Arraxina saltzaile: Arruntza Dantzari handi: Arruntza Nehor ez ageri: Apalaga | Arraxina = "erretxinazko kandela" Apalaga: ikus Senpere. | ||||
| Ziburu | Kaxkarotak nausi Moto zikin Ausart aire Oro ohoin: Bordagain Itsas ondarkin biltzale: Zokoa | Ziburu kaskaroten herria da. Moto = "buruko zapi" Denak lapur, alegia. | ||||
| Zuraide | Tipula jale Tipula saltsa jale |
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Zerrenda:Lapurdiko herrietako ezizenak, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
