Makea: Lapurdiko udalerria

Makea izena, Makaiaga izen zaharraren sinplifikazioa da.

Udalerri mugakideak

• Hazparne iparraldean
• Kanbo ipar-mendebaldean
• Luhuso hego-mendebaldean
• Lekorne ekialdean
• Bidarrai (Nafarroa Beherea) hegoaldean

Etxeak eta auzoak

• Baigura
• Herribeherea
• Ursuia
• Zahiola

Antzinako Erregimenean, Makeako bizkonderria Nafarroako Erresumaren menekoa zen.

1790ean, paisaia administratiboaren aldaketarekin batera, Makea, Makea, Lekorne eta Luhuso bere barnean hartzen zituen kantonamendu baten buru izan zen, Uztaritzeko barrutiaren barnean zegoena.

Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da. Onetik kooperatibak Le Bleu des Basques izeneko ardi gazta ekoizten du.

Lapurdiko udalerri txikienetako bat da. XIX. mendearen hasieran, 800 biztanle zituen, baina beheranzko joera izan zuen populazioak ordutik ia bi mendez, eta 1980ko hamarkadan 400 inguru besterik ez ziren. XXI. mendearen hasieran, biztanleriak pixka bat gorantz egin zuen .

Makeako biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Euskara

Makeako euskara Sortaldeko nafar-laputera da: zehatzago esanda, Beskoitzeko euskara da. Euskara nafarra eta erdialdekoa bezala, nafar-lapurtarra ere bereizgarri gutxikoa da. Egiturari dagokionez, gaur egun batasun eta berdintasun handiko agertzen zaigu, baina hori, gehienbat, azken hamarkadotako bilakaeraren ondorioa da. Lapurdiko eta Nafarroa Behereko euskararen arteko aldea txikia dela esan daiteke, eta horregatik multzo berean biltzen ditu Koldo Zuazok.

Multzo horren azpian bi azpieuskalki bereiz daitezke: Sartaldekoa (itsasbazterrean hasi eta Ahetze, Senpere eta Ainhoa bitartekoa hartzen duena) eta Sortaldekoa (Nafarroa Behere osoa eta Lapurdiko ekialdea hartzen duena, zehatzago, Aturrialdeko eta Hazparneko eskualdeak).

Azpieuskalki horien artean bada, dena dela, tarteko eremu bat, Uztaritze inguruko hizkerek osatzen dutena. Halakoetan gertatu ohi denez, bateko eta besteko berrikuntzak jaso ditu alderdi horrek, baina, aldiz, ez dauka bertan sortutako bereizgarri askorik. Azpieuskalki bi horietaz gainera, nortasun beteko hizkera bi egon dira, eta gaur egun ere oraindik nola edo hala badira: Amikuztarra (Nafarroa Behereko gainerako hizkeretatik zerbait bereizita eta Zuberoakotik gertu egon da) eta Kostatarra (Lapurdiko itsasbazterrean mintzatu da eta eskualde horretako bizilagunek hartu-eman estua eduki dute Gipuzkoako eta Nafarroako auzoekin).

Aztarna protohistorikoak aurki daitezke udalerriko lurretan, 1980. urtetik monumentu izendatuak.

•  
  Makeako etxe bat.
•  
  Makeako pilotalekua.

• Ramuntxo Camblong (1940-) EAJren Ipar Buru Batzarraren presidentea.
• Ganix Antxordoki (XIX. mendea), Bidarrain sortu eta Makeako Organbidea etxean bizi izan zen kontrabandista.
• Anje Funosas (1989-), Granja etxeko pizzagile famatua. 2010 urtetik 2015 urtera "Pizza de Oro" saria irabazi du Erromako pizza txapelketa mundialean. Haren pizza famatuenak "la pizza du Rhinocéros" du izena.