Hondakinen Kudeaketa

Ingurumena zaindu eta giza jardueren jasangarritasuna bermatzea zein herritarren bizi kalitatea egokia izatea dira jarraian aipatuko diren jarduera multzo honen helburuak. Termino honek prozesu guztiaren atal oro hartzen ditu bere baitan, hondakinak biltzen den momentutik honen berreskurapen, balorizazio edo eliminazioraino.

Edozein giza jardueren ondorioz sorturiko hondakinak hartzen dituzte bere baitan prozesu hauek: lehengaien erauzketan zehar, lehengaien eraldaketan, tarteko eta amaierako produktuetatik, azken produktuen kontsumoa edo beste giza jarduera batzuetan, udal jardueretan (etxebizitza, instituzionalak, merkataritza), nekazal jardueretan edo jarduera sozialetan (osasuna zaintzea, etxeko hondakin arriskutsuak, lokatzak) sortzen diren elementuak dira tratatu beharrekoak.

Hondakin mota bakoitzari aplikatu beharreko prozesua desberdina izango da, honen ezaugarri fisiko zein kimiko edo bereiztasun mailaren arabera. Hala ere guztien helburua bera da, materialak berrerabiltzea posible den heinean edo bestela hauek baliatuz energia lortzea. Aplikaturiko prozesu desberdinen bidez, ezaugarri fisiko, kimiko edo biologikoak aldatuko dira hondakinetan, beti ere honako helburu hauek lortzeko: sustantzia toxikoak kentzea, lehengaiak berreskuratzea, energia iturritzat erabiltzeko prestatzea edo zabortegietan era egokian uzteko prestatzea.

Hondakin mota bakoitzari aplikatu beharreko prozesu teorikoak:

Berrerabilpenerako prestatzea

Aplikatu daitekeen lehenengo prozesua da, eta zabor gisa botariko elementu berrerabilgarriak hartzen ditu bere baitan. Gerora berriro erabiliak izan daitezen prestatzean datza eta ez zaie inongo transformaziorik aplikatzen elementuei. Bere egoera ona izateagatik, konpondu eta garbitzearekin soilik balorizatu daitezkeen elementuak tratatzen dira. 

Materialak sailkatzea

 

Hondakinak berrerabili ezin daitezkenean, aldiz, beste zenbait prozesu jasaten dituzte, horretarako funtsezkoa izago da mota desberdinetako zaborrak sailkatuak izatea bakoitzari dagokion tratamendu egokia aplikatzeko. Materialen sailkapena herritarrak zaborrontzi desberdinen bidez edo sailkatze plantetan egin daiteke. Sailkatze instalakuntzen funtzioa ezinbestekoa da sarri balorizatu daitezkeen elementuak bereizten baitira bertan prozesu automatiko eta eskuzkoen bitartez. Normalean tratamentu guztien hasiera izan ohi da honakoa eta hemendik adar desberdinak hartuz banatu diren material desberdinek tratamendu egokia jasotzea ahalbidetzen da.

Sailkaturiko hondakinen tratamenduak

Era egokian sailkaturiko elementuek honako prozesu hauek jarraitzen dituzte:

• Plastikoen tratamendua: Hauek bere ezaugarrien arabera tratatuak dira:

1. Mekanikoki eraginda, materiala purua denean, txikitu egin daiteke gero estrusio bidez moldeatu eta produktu berriak sortzeko.
2. Prozesu kimikoen bidez plastiko degradatua berreskuratu daiteke lehengaiak berriro lortuz.
3. Material plastikoa oso degradatuta dagoenean eta ezer berreskuratu ezin denean erraustu egin daiteke energia berreskuratzeko.

• Metalen tratamendua: Elementu metalikoei dagokienez, lehenik eta behin bereizi egin behar dira metal ferroso eta ez ferrosoetan, hau da tratamentuko zatirik zailena eta magnetikoki eraginda lortzen da. Behin hondakinak bereizita, dagokien burdinoletara bidaltzen dira berriro lehengaiak sortzeko.
• Paper eta kartoien tratamendua: Hondakinetatik abiatuz berriro lehengai diren zelulosazko fibrak lortzea da helburu; horretarako paper zein kartoiak gaineraturik dituzten beste substantzia eta gehigarriak kendu beharko dira (tinta, gehigarri plastikoak...).
• Beiraren tratamendua: Beira ongi bereizi ondoren, txikitu egiten da hauts fin bihurtu arte, jarraian hau tenperatura altuetako labeetan urtuko da material honen lehengaia berriro lortuz. Hau moldeatu ondoren, desiraturiko forma eta produktu berriak lortzen dira.
• Zabor edo obra-hondakinen tratamendua: Tratamendu orokorra, hondakin guztiak txikitu eta bolumen/dentsitate erlazioan oinarrituz kriba desberdinak egitean datza. Honen bitartez bereizi daitezke mota desberdinetako elementuak gerora bakoitza dagokion eran prozesatzeko. Ala nola plastiko, kartoi edo paperak bereizi daitezke lur, harri edo hondarretatik.
• Bolumen handiko elementuen tratamendua: Hauen bidez, hiri ingurunean biltzen diren altzari eta etxetresnak tratatzen dira. Funtsean, txikitu eta elementu desberdinak banatzen dira elementu bakoitza era egokian birziklatua izan dadin gerora.
• Konpostajea: Sailkatuta jasotako hondakin biodegradagarrien tratamendu biologiko aerobio eta termofiloari deritzo konpostajea. Prozesu honen bidez hiri edo lehen sektoreko hondakin organikoak tratatuz, ongarritzat erabili daitekeen Konpost deituriko produktua eskuratuko da.

Beste tratamendu batzuk

• Biometanizazioa: Biometanizazioa konpostajearen antzeko prozesutzat deskribatzen da, non hondakinak tratamendu biologikoak jasaten dituzten, baina hau ingurune anaerobioan gertatzen da. Ondorioz produktu desberdinak eskuratuko dira: loi aktibatuak, non mikroorganismo guztiak dauden eta gasak. Gasen artean erregai moduan erabiltzen den metanoa ekoizten da eta hau komertzializatu egiten da. Produktu solidoak izango diren lohiak aldiz, bigaren mailako hondakintzat hartu daitezke eta tratatuak izan beharko dira jarraian.
• Tratamentu biologikoak: Mikroorganismoen jarduera biotikoak aprobetxatuz hondakinetan dagoen materia organikoa tratatzeko oso erabiliak dira teknika hauek. Izaki hauen jarduera biotikoari esker, materia organikoa oxidatu eta beste hainbat produktu sortuko dira (CO2, metanoa, lohi solidoak...). Esaterako, hondakin uren tratamenduan eta ur araztegi orotan oso erabiliak dira.
• Errausketa: Errausketaren bitartez hondakinek duten potentzia kalorikoa aprobetxatzea lortzen da, beste energia motaren batean bihurtzeko. Prozesu honetarako interesgarrienak plastikoak, paper/kartoiak eta materia organikoa dira euren ezaugarriak direla eta tratamendu hau erraustegietan gauzatzen da eta normalean energia elektrikoa sortzen da. Metodo hau oso eztabaidatua izaten ari da gaur egun sortzen dituen albo kalteak direla medio, produktu gaseoso edo solido toxiko ugari sortzen baitira errekuntzetan.
• Pirolisia: ingurune anaerobioan hondakinek jasaten duten degradazio termikoa da pirolisia. Prozesu honek ez du energiarik sortzen ez baita konbustiorik gertatzen baina kasu honetan ekoizten diren produktuak gas, likido edo solido inerteak dira eta hauek ez dira kutsakorrak..
• Gasifikazioa: prozesu honen bitartez hiri hondakin organikoak, gas erabilgarri bihurtzen dira hauek balorizatuak izan daitezen.

Zabortegiko depositua

 

Hondakinen kudeaketaren azkenengo atala da zabortegiko depositua eta beste tratamendurik aplikatu ezin denean edo materialak baloratzea ezinezkoa denean egiten da. Material hauen ezaugarriei dagokien zabortegira bideratzen dira hauek, eta bertan eliminatuak izango dira. Planta desberdinak bereiziko dira jasoko dituzten zaborren arabera, eta hauek lurrazpikoak edo gainazalekoak izan daitezke inguruko ur, aire edo lurren kutsatzea eragozteko.

Hondakinekin lan egiten duten enpresen jardueraren kontrola mixtoa da: zati batean, tokian tokiko jaurlaritzen esku dago, eta beste batean enpresak berak eramaten du.

EAE-ren kasuan, Eusko Jaurlaritzaren inspektoreek bisita periodikoak egiten dituzte: 2019an, 8 inspektorek zuten 350 enpresaren jarduna kontrolatzeko ardura. Auditoria hauetan, 2008tik 2020ra 13 isun ezarri ziren, 707.001 eurotakoak guztira.

Praktikan, goian aipatutako tratamendu teorikoak ez dira beti aplikatu izan. Honek ekarritako arazoak ageri-agerian geratu ziren 2020ko otsailean gertatutako Zaldibarko zabortegiaren hondamendian.

Arazo logistikoa

 

Zaldibarko hondamendiak arazo logistiko handia ekarri zuen:

• Verter Recyclingen 700 bezeroak (horietako 200 enpresa handiak) hondakinak nora eraman ezinda gelditu ziren, “inbutu batean bezala” Moreno Sailburuordearen hitzetan.
• Istripua gertatu zen garaiean, EAE-n 6.300.000.000 tona hondakin sortzen ziren urtero (2,9 tona biztanle bakoitzeko); hortik %60 industriatik zetorren, 3.500.000 tona alegia. Hauetatik 500.000 tona Verterrera eramaten ziren (EAE-ko urteko inerte kopuru osoaren %20a).
• Arazo honek EAE-ko industria ereduaren muina konprometitzen zuenez, Jaurlaritza gaia aztertzeko siderurgia eta papergintza sektoreetako patronalekin, beste zabortegietako ordezkariekin, eta hondakinen arloan lan egiten duten enpresekin (Aclima, Euskadiko Ingurumen Industrien Kluster Elkartea) bildu zen. Hondakinotatik asko “esportatu” beharko zirela emantzat hartu zuten.

Verter Recyclingen faltan, beraz, hondakinen kokapenarekin arazo bikoitza sortu zen:

1. Jada Verterren zegoen zaborra non kokatu.
2. Industrian eten barik sortzen ari zen hondakin fluxua nora eraman.

Istripua gertatu eta lehen egunetan, nahasmena zen nagusi. Espekulazio handia izan zen, informazio faltsuak ere bai, eta baieztapen/ezeztapen ugari. Besteak beste:

• Ingurumen Sailetik EAE-n amiantoa har zezaketen lau zabortegi ere seinalatu ziren: Bistibieta (Lemoa), Cespa (Zalla), Betearte (Mallabia) eta Cespa (Mutiloa).
• Hondakin arriskutsuak Galiziara eramateko aukera ere aipatu zen.
• Nervako (Huelva) Rio Tinto meatzeen inguruko zabortegia ere aukeretako bat bezala aipatu zen, baina hango udala kontra agertu zen (Nervako zabortegia kudeatzen duen enpresa Mallabiako zabortegiari ere lotua zegoen, ingurumen irregulartasunen kurrikulum luzearekin.); halere, otsailaren 25ean jakin zen hau Vox-eko diputatu batek zabaldutako albiste faltsua izan zela.

Otsailaren 24ean, Jaurlaritzak zabortegi pribatu eta publikoek aurrerantzean sortutako hondakin berriak hartu beharko zituztela seinalatu zuen (borondatez ez bazen, derrigortzeko aukera baztertu barik). Horren harira, zabortegi publikoen artean kontsulta-erronda bat egin zuen, aurrerantzean sortutako hondakinei (ez jada Verterren zeudenak) kokapena bilatzeko. Zabortegi bakoitzari zenbat hondakin eta zein motatakoak hartzeko ahalmena-kalkulatzeko eskatu zitzaion: Erantzunak:

• Gasteizko Udalak erantzun zuen Gardelegin 1.000.000 bat tonako lekua bazuela, baina 23.000 tona baino ez lituzkela eskainiko Verterrera zuzendutako "zabor ez arriskutsuentzat"; Arabatik hara bidali ohi zuten pareko kopurua, alegia.
• Bizkaiko Foru Aldundiak erantzun zuen bere menpe zeuden bi zabortegietan (Jata-Lemoiz eta Artika), ezin zituela Verterrera zuzenduta zeuden hondakinik hartu, bere zabortegi hauek "hiri hondakinetarako baino ez zirelako". Ingurumen Sailetik adierazi zuten "larrialdi batean, baimen aldaketak arintzeko" ahalmena zutela, arriskurik gabeko hondakinak hartu ahal izateko; eta gainera hauen kudeaketa "hirikoak baino erosoagoa" izaten zela.
• Gipuzkoak Bergarako Epele zabortegi klausuratua berrirekitzea proposatu zuen (herri honetako alkatea kontra agertu zen), zabor "ez arriskutsua" hartzeko bakarrik.

Otsailaren 29rako, enpresa asko hondakinak lantegian bertan pilatzen ari ziren, inora eraman ezinda.

Martxoan 3an, Gipuzkoako Foru Aldundiko Ingurumen Diputatu Jose Ignacio Asensiok adierazi zuen Zaldibarrera bideratzen ziren hondakinen zati bat Gipuzkoan hartzeko moduan zeudela, kantitatea zehaztu barik.

Martxoaren 4ean, Arriolak, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Saileko buru bezala, agindua eman zuen aldi baterako neurriak ezarriz, zabortegiei EAE-n urtero hartzen ziren 2.500.000 tona industria-hondakin harrerazteko. Otsailaren 24ean eginiko galderaren erantzunak jasota, zabortegi guztien artean 440.000 tona hondakin hartzeko moduan zeudela ebatzi zen; beste 410.000 tona gelditzen ziren destinu gabe; halere, hauetatik zati bat balorizatu ezkero, zabortegietara bideratutako zatia 250.000 bat tonatakoa izan zitekeela ikusi zen. Horregatik, balorizazio-plantei ahal beste hondakin hartzeko (EAE-koak lehenetsiz) eta hondakin-ekoizle ziren enpresei hondakinak ahal zutenik eta portzentai handiena balorizatzeko derrigorra ezarri zitzaien. Neurri hauek urtebeterako iragarri ziren, eta EAE-ko zabortegi guztiei agindu zien, "ahalik eta kantitate handiena" hartzeko, hondakinok "orain arte zein zabortegitara eraman diren kontuan hartu gabe". Plan honen arabera, araztegietako lokatzak adibidez zabortegietara botatzea debekatu zen, %100ean balorizatzeko modukoak direlako; eta papertegietako lokatzei, berriz, beste soluzio bat bilatzea eskatu zitzaion industriari, zabortegietara eramateko aukerak murriztuz; berdin fundizioko hare eta finen kasuan, eta automobilgintzako hondakinetan. Ekologisten aldetik, gogoratu zuten erraustu baino lehen hondakin hauek konpostatzeko eta birziklatzeko aukera baliatu behar dela gogoratu zuen, modu horretan aire-kutsadura ekidinez.

Apirilean, Jaurlaritzak baimena eman zuen Azkoitian zabortegi berri bat eraikitzeko. Esleipena Larke 360 izeneko enpresari eman zitzaion, urtero 200.000 tona hondakin hartuko zuen 36.000 metro koadroko lur eremu bat ustiatzeko. Proiektu honek kritika gogorrak jaso zituen, informazio publiko faltarengatik eta ekonomia zirkularraren helburuekin bat ez etortzeagatik.

Enpresarien erantzuna

 

Zaldibarkoa gertatu eta egun gutxira,

• Beste zabortegiek enpresei ipinitako prezioak jaso zituzten.
• Larrialdi honek Gipuzkoan ere eragin zuen: Cespa enpresak Mutiloako Lurpe zabortegia ixteko erabakia arrapaladan hartu zuen, probintzia honetako hondakinen arazoa areagotuz eta Mutiloako zabortegiaren beraren kontrol faltari buruzko susmoak aireratuz.

Otsailaren 20an, Iñaki Garcinuño, Cebek Bizkaiko patronalaren lehendakariak, Jaurlaritzari "lehen bait lehen Zaldibarko zabortegiari alternatiba bat" Euskal Herrian aurkitzeko eskatu zion, euskal industria ereduak zabortegiekiko zuen dependentzia handia agerian utziz. Gainera, beste zabortegi pribatuek Zaldibarko hondamendiaren ostean prezioak altxatu izana ez zuen gaizki ikusi, "hori sektore guztietan gertatzen delako, ez bakarrik zaborraren munduan. Merkatu naturalaren parte da".

Zaborraren sektorearen enpresarien aldetik:

• Aeversu errauste enpresen elkartetik haiek eginiko "hondakinen balorizazioa" goretsi zuten, zabortegien alternatiba bezala.
• Asegre elkarteak (Asociación de Empresas Gestoras de Residuos y Recursos Especiales) Espainian hondakinen kudeaketa arloan hobetu beharreko zenbait arlo seinalatu zituzten, Verter Recycling haien bazkidea ez zela argituz. Besteak beste, hondakinen ekoizleen ardura bermatuko duen lege aldaketa bat eskatu zuten, Alemania edo Frantziaren ereduak jarraituz, Verter bezalako zabortegi low cost deskontrolatuak ekiditeko.

Otsailaren 27an, Eduardo Zubiaurre Confebask patronalaren lehendakariari Arriolak aipatutako eko-zergari buruzko iritzia galdetu zioten; honek erantzun zuen hori baino garrantzitsuagoa zela epe motzean industrian sortzen ari zen hondakinei irteera ematea, "bestela herri honetako enpresa-sarea geldituko da-eta". Deklarazio honen ostean, Jaurlaritzaren Ingurumen Sailak prentsa oharra kaleratu zuen, epe motzeko soluzio horren bila kolaboratuko dutela, baina "industria-hondakinen kudeaketa haiek sortzen dituztenen erantzukizun ukaezina zela" gogoratuz.

Administrazioan hobetu beharrekoak

 

Gainera, Administrazioan (bereziki EAEkoan) hobetu beharreko zenbait arlo agerian geratu ziren.

Larrialdien kudeaketan:

• Larrialdi baten kasuan, Jaurlaritzen Sailen arteko komunikazioa eta koordinazioa eramateko aginte bateratu baten premia seinalatu zuen Arriola Ingurumen Sailburuak.
• Larrialdien Kudeaketa Legea aplikatzea: lege honen barruan Lehendakariak larrialdi guztien gaineko aginte bateratua hartzea aurreikusten da.

Hondakinen kudeaketan:

• Urkullu Lehendakariak seinalatu zuen, aurrerantzean enpresa kutsatzaileek kutsadura horren kudeaketarekiko konpromisoa hartu beharra zutela.
• Arriola Ingurumen Sailburuak esan zuen, Zaldibarko hondamendia gertatu arte, EAE hondakinen arazoari bizkarra emanez bizi izan zela.
• Legez kanpoko hondakinen trafikoaren kontrola (laugarren aktibitate kriminal errentagarriena).
• Lurperatzera edo erretzera bideratzen diren hondakinen kopuru handiegia; Zaldibarko hondamendiaren ostean, ia eragile guztiak zeuden ados kopuru hau gutxitu beharrarekin.
  • Europa osoan, Espainia zen zabortegietara hondakin gehien eramaten zituen herrialdea (%54, Europa iparraldeko herrialdeetan %3a delarik).
  • Beste iturri batzuen arabera, siderurgia, papergintza eta eraikuntza arloko hondakinen %58a birziklatu egiten zen; %6a balorizatzen zen; eta %36a zijoan zabortegietara.
• Biogasaren ustiapena errentagarri bihurtzeko laguntza falta.
• Zaldibarkoaren ostean, hainbat eragilek "zero zabor" eredurantz jotzearen beharra seinalatu zuten, atez ateko bilketa sistema bultzatuz, zabortegien jarduna fiskalizatuz, "hiri-meatzaritza" bultzatuz...
• Frantzia, Alemania eta Erresuma Batuaren eredua jarraituz, enpresek bere hondakinen ardura mantentzea, haien tratamendu-prozesuaren amaierara arte (ordura arte, Espainian, enpresaren ardura zaborra kudeaketa-enpresaru ematearekin batera amaitzen zen). Puntu honen premia ASEGRE hondakin-enpresarien elkarteak berak ere seinalatu zuen.
• Hondakinekin lan egiten duten enpresa pribatu nagusiek (Urbaser, Sacyr, OHL, Ferrovial...) lobby portaera erakutsi ohi dute, Administrazioan "zero zabor" eredura zuzendutako neurriak eragozteko (zenbat eta zabor gutxiago, haiek negozio bolumen txikiagoa).

Iñaki Arriola Jaurlaritzako Ingurumen Sailburuak berak aitortu zuen:

• Espainiako 2016ko legearekin, zabortegien egonkortasuna Administrazioaren kontroletik kanpo zegoela (enpresaren azterketak ontzat ematen ziren),
• Horrelako instalakuntzak Administrazio publikoetatik kudeatzeko aukera aztertu beharko zela;
• Zabortegietan hondakinak uztea "hain merkea" ez izateko eko-zergak beharko zirela; bigarren eskuko materialen merkatua suspertu beharko zela, eta enpresek zaborren kudeaketa produkzio-koste bezala aurreikusten hasi beharko zirela; halere, Jaurlaritzak 2003tik aurrera behin baino gehiagotan aipatu du aukera hau, asmoa burutu gabe; eta Joserra Becerrak (Equo Berdeak) gogoratu zuen neurri hori berak proposatu zuela Eusko Legebiltzarrean 2017an, eta EAJk eta PSE-EEk atzera bota zutela). Era berean, Iñigo Martinez Ezker Anitzako bozeramaleak adierazi zuen eko-zerga eredua ere errebisatu beharra dagoela "kutsatzen duenak ordaintze" teoriko hori, praktikan "ordain dezakeenak kutsatze" bihurtzen baita.
• Zaborraren kudeaketa eredua birplanteatu beharra, zabortegiak gutxiago erabiltzeko. Ekologistak Martxaneko Javier Vazquezek erantzun zuen "protokoloak, arauak eta legeak badirela; haiek betearaztea falta zela".

Zaborraren negozioa

 

Zabortegiak enpresa pribatuen esku egotearen ondoriozko zenbait arazo seinalatu ziren, gehienak zerbitzu publikoaren aldean errentagarritasuna lehenestearekin lotuak:

• Hondakin bat arriskutsu / ez arriskutsu bezala sailkatzea enpresaren esku uztea;
• Irabaziak daudenean esku pribatuetara joatea, eta galerak daudenean diru publikotik berdintzea;
• Irabazirik ez galtzeko kontrolak sahiestea;
• Ahal denik eta tona gehien hartzeko lehia, prezioak merketzeko lehia.

Erreferentzia bezala, zabortegiek kobratzen duten prezioa hondakin motaren arabera (Zamorako tarifak):

• Inerte garbiak 1,75 euro/tona.
• Papera/kartoia ,17,8 euro/tona.
• Plastiko/papera, 60 euro/tona.
• Obra-hondakin toxikoak: 60,5 euro/tona.

Hauen aldean, Verter Recyclingek prezio oso merkeak eskaintzen zituen (bataz beste 16 euro/tonako; Arabako zabortegi publikoak berriz, 38 euro/tonako); horren eraginez, enpresa batzuek hondakinak oso urrunetik bidaltzen zizkieten, nahiz eta inguruan beste zabortegiak izan.

Nabarmendu behar da, baita ere, zabortegi batzuk publikoak izan arren, Espainian oso arraroa dela hondakinen ziklo osoa (jaso, banatu, birziklatu...) Administrazio publikoak kontrolatzea. Normalena, kate honen mailaren batean hondakinak enpresa pribatuen esku egotea izaten da.

Lehendik txarto egindakoak

 

Verter Recycling bezalako enpresen kontrol falta Jaurlaritzak 2000 urtean enpresa arriskutsuen "tutoretza" bertan behera utzi izanakin lotu zen; orduko Industria Sailburu Josu Jon Imazen ekimenez bultzatutako neurri honek promozio industriala zuen helburu, eta inspekzioen intentsitatea gutxitu zuen, superbisioa eta txostenak jaulkitzea enpresaren gain utziz. Ekimen hau Europan norabide berean hartutako neurriekin bat zetorren.

Arlo sindikaletik arazo bat seinalatu da: zabortegien eta birziklajearen arloan diharduten enpresa handien egiturak sindikatuen kontrola eragozten dute: askotan UTE motakoak dira (unean uneko elkartzeak), iraupen gutxikoak, azpikontratak ohikoak dira... hau langileen baldintzen kaltetan izaten da (sindikatuen presentzia eraginkorra dagoenean, prebentzio ordezkariak produkzioa geldiarazteko eskumena du, langileen arriskua badago).

Zallako zabortegiaren aurka sortutako mugimendu politikoak bildutako informazioaren arabera, zabortegien negozioan modus operandi amankomun bat detektatu izan da: herri txikietan kokatzea (aurre egiteko baliabide gutxi dituzten udaletan, alegia), hauteskundeak baino lehenago, tramitazio azkarren bidez, esposizio publikora atera gabe, arduradun politiko eta enpresarien arteko konplizitatearekin, kontrol eskasarekin...

Ingurumen inspektoreen arazoak

Administrazioan hobetu beharreko zenbait hutsune seinalatu ziren:

• Ertzaintzan, Ingurumen Unitatearen baliabideak: Zaldibarkoa gertatu zenean EAE osorako 8 agente baino ez zeuden.
• Ingurumen Sailaren inspekzioetan, 2019an EAEn lan horretarako 8 inspektore baino ez zeuden (4 Araban, 2 Gipuzkoan eta 2 Bizkaian). Horien lana zen 17 zabortegiak jagotea, baita kutsadura sortzen duten 380 industria eta gune klasifikatuak; 2019an 142 instalakuntza inspekzionatu zituzten. Halere, lan hau egiten zuten funtzionarioen arabera, lan hori hobeto egiteko jende gehiago beharko litzatekeen, eta inspektoreen aholkuei jaramon gehiago egin. Arriola Ingurumen Sailburuak ere inspektore taldearen errefortzuaren premia onartu zuen.

Zaborraren arazo globala

 

Kontuan hartu behar da, 2018 arte, Espaina munduan 9.garrena zela zaborrak atzerrira esportatzen zuten herrialdeen artean. Urte horretan Txina, Indonesia, Malasia eta Filipinak planto egin zuten, 1. Munduko herrialdeek zaborra nahastean bidaltzen ziotelako, %20 soilik birziklatzeko aukerarekin, eta gainontzeko %80 erre edo lurperatu beharra zutelako. Filipinak kontainerrak bueltan bidali zizkion Espainiari, eta urte horretatik aurrera plastikoak ez ziren atzerrira bidali, Verter bezalako zabortegietara bideratuz.

Zaldibarko hondamendiak gizarteak lehendik jakinekoa zen norabidean sakondu beharraren premia azpimarratu zuen: eredu sozioekonomikoa birplanteatzea, sortutako hondakin kopurua gutxitzea, birziklapena handitzea -erraustegien eta zabortegien beharra minimora jaitsiz-, kontsumoaren eta hazkundearen kultura gainditzea, bizimodu jasangarria garatzea Zaldibarren gertatutako hondamendia berriro ez errepikatzeko.

Halere, Zaldibarko hondamena gertatu eta hurrengo hilean, Eusko Jaurlaritzak hainbat hondakini beste bide bat emateko agindua eman zuen: zehazki paper industriarekin lotutako 102.500 tona hondakin erraustegietan erretzea, eta altzairugintzako zepa zuri eta beltzak zementeretan hormigoiarekin nahastea.

Zaldibarkoak, baita ere, atzerriko zabortegietako kontrol faltaren gainean fokua ezarri zuen, zenbait aurrekari gogoratuz (Bens 1996, Seseña 2016,) eta antzeko kasuak gertatzeko beldurra piztuz, hala nola Abanilla (Murtzia), Onda (Castelló), Miramontes (Coruña) edo Rubí (Bartzelona). Lan istripu eta prebentzio akats izaerari buruz, berriz, Brumadinhon (Brasil) 2019an izandako hondamendiarekin parekotasunak aurkitu zaizkio.

• Zero Zabor