Danbolin

Txistua laguntzeko erabili ohi da, erritmoa markatzen. Txistulariak ezkerreko eskuinaz txistua jotzen du, eta, eskuineko eskuaz, danbolina, doinuaren erritmoa markatzeko. Atabalarekin, aldea nabaria da, altuagoa eta estuagoa baita; halere, adabakiak eta tentsore-sistema bera ditu.

Joleak danbolin-jotzaile edo "danboliterua" izena hartzen du.

Instrumentu honen ikonografia osoa, Erdi Aroaz geroztik, Cantigas de Santa Marian agertzen da jada, eta danbolina eta hiru zuloko txirula elkartuak erakusten ditu, bai Gortean, bai herrixkan. Tamaina aldatzen den arren, atabaltxoetatik hasi eta danbor handi samarretaraino, interpretearen kokapenak eta exekuzioak antzekoak dirudite beti.

Danbolin-jotzaile batzuek beren danbolina eraiki eta apaintzen zuten, eta makilean edo zilindroan adierazpen landuak edo margotuak sartzen zituzten: 'Gora nire jabea', 'Halakoak egin ninduen' edo 'Urliarena da'. Dekorazioak elementu klasikoak biltzen zituen, hala nola gurutzeak, arrainak, txoriak edo bizitzaren zuhaitza.

Iberiar penintsulan ohikoa izan arren, forma nabarmen aldatzen da erabiltzen den eremu geografikoaren arabera. Leonen, adibidez, 40 cm-ko diametroa eta 60 cm-ko altuera izan ohi du. Larruazalari eusten dioten uztaiak metalikoak dira, eta larruazala torloju-sistemarekin tenkatzen da, bikoizketen antzeko sistemarekin. Bertan, behetik gora jotzen da, eta eskumuturra mugitzen da erritmo azkarrak eta kargatuak ehunduz. Gainera, ez da uztaia erabiltzen. Zamorako iparraldean, Leonen antzekoak dira. Zamora, Salamanca eta Cacereseko hegoalderantz jarraituz, zilindroaren altuera handiagoa da. Orietan, ustekabeko kolpe nabarmenekin agertzen dira erritmoak, txarroaren kasuan, eta erritmo herrenak edo aksak (Salamancan, batez ere) txarratada, pikao eta perantoietan. Uztaia eta adabakiaren beste zati batzuk kolpatzea modu eraginkorrean erabiltzen da, eta soinu-intentsitate desberdinak lortzen dira (Salamancako mendilerroan eta Caceresko iparraldean, esaterako). Danbolinak tamaina handia izatera iristen da Badajozeko eskualdean, Huelvan, eta Portugalgo Alentejon, eta, beraz, oso sonoritate larria dute; horrela, erritmo sinpleak eta oinarrizkoak errazten ditu. Kasu guztietan, danbolina baketa bakarrarekin eta eskuineko eskuarekin jotzen da.

Danbolina txirulei eta dultzainei laguntzeko ere erabiltzen da Gaztelako, Leongo eta Valentziako probintzietan, baina eremu isolatuetan, hala nola Jaka edo Yebra de Basan, Huescan, eta Ipar Euskal Herriko eskualdeetan, non txirula haridun intrumentu batekin ere laguntzen den (Zaragozan chicoten, eta Euskal Herrian ttun-ttuna ere deitzen zaio).

• "Soinutresnak euskal herri musikan" (Juan Mari Beltran, "Egin" biblioteka, 1996).

• Euskal musika tradizionala
• Danbor