Cándida Antonia Bueno Iso: Maistra errepublikano eraila 1936an

Cinco Villas eskualdeko herrixka zehaztugabe batean jaio zen (Aragoiko zabalena), klase ertaineko nekazaritza-jabeen familia batetik zetorren, eta Nekazaritza Erreforma Errepublikarraren Legearen aldeko uste soziopolitikoak zituen.

Cándida Buenok irakasle-ikasketak egin zituen eta eskolak eman zituen Zaragozako Castiliscar eskola publikoan, metodo pedagogiko berritzaileak aplikatuz, ikasleen berdintasuna eta pentsamendu kritikoa sustatze aldera.

1936an, uztailaren 18ko Estatu-kolpeak bizkor irabazi zuen Aragoiko zati handi batean, eta matxinatuek errepresio bortitza hasi zuten, alkateak, buruzagi politikoak, sindikalistak, irakasleak eta errepublikanoa izan zitekeela uste zuen edozein pertsona masiboki erailez.

Buenok, 23 urte zituen, eta, neska sinesteduna izan arren, 1936ko irailaren 4an atxilotu egin zuten, ikasgeletatik gurutzea atera izana leporatuta. Bere nebekin batera, Manuel, Antonio eta beste batzurekin Ejeako kartzelara eraman zuten, eta han, azken unera arte, torturatu, iraindu eta bortxatu egin zuten. Irailaren 16an espetxetik kanpo eraman zuten eta Farasduesko errepideko Piedra del Canto izeneko lekura eraman zuten. Han fusilatu zuten bi nebekin. Gorpuak hilerriko hobi komun batean lurperatu zituzten eta oraindik ez dira identifikatu.

• Laurogeita sei urte geroago, Oroimen Historikoaren Legea betez, Castiliscarko Udalbatzak egintza horiek gaitzetsi zituen eta Candida Antonia Bueno Iso izena ematea erabaki zuen herriko udal eskolei. 2022ko irailaren 17an omenaldia egin eta plaka oroigarria inauguratu zen, bertako eta autonomia erkidegoetako agintariak bertan zirela.