Renesanco

Ol komencis kom kulturala movemento en Italia dum la Tarda Mezepoko, e pose difuzesis a cetera Europa, signalinte la komenco di la Frua Moderna Epoko.

La intelektala bazo di la Renesanco esis sua propre-inventita versiono di humanismo, derivita de la rideskovro di klasika greka filozofio, quala ta di Protagoro, qua dicis ke "La homaro esas la mezuro di omna kozi."

Ica nova pensado manifestis en arto, arkitekturo, politiko, cienco e literaturo. Frua exempli esis la developo di perspektivo en oleo-piktado e la (nenova) savo facar betono. Malgre ke la invento di metala movebla tipo rapidigis la difuzo di idei de la tarda 15ma yarcento, la chanji di la Renesanco ne uniforme experiencesis trans Europa.

Kom kulturala movemento, la Renesanco inkluzis novigema florifo di Latina e nacionala literaturi, komencinta per la 14ma-yarcenta rinasko di lerno fondita sur klasika fonti, quon tatempani atribuis a Francesco Petrarca; la developo di lineara perspektivo ed altra tekniki por reprezentar plu naturala realeso en piktado; e gradopa ma omnaloka edukala reformi.

En politiko, la Renesanco kontributis a la developo dil kustumi e konvencioni di diplomaco, ed en cienco a plu multa dependo ye observo ed induktala rezono. Ultre la revolucioni dil Renesanco en multa intelektala entreprezi, e sociala e politkal renverso, ol forsan maxim bone konocesas pro sua artala developi, e la kontributi di polimati quala Leonardo da Vinci e Michelangelo, qui inspiris la termino "Renesanco-homo".

La Renesanco komencis en Firenze (videz Italiana renesanco) en la 14ma yarcento. Diversa teorii propozesis por explikar olua origini e traiti, enfokiganta diversa kauzi, inkluzanta la social e civitana partikularaji di Firenze tatempe: la politikal strukturo; la patroneso dil dominacanta familio, le Medici; e la migro di greka eruditi e texti ad Italia pos la Krulo di Konstantinoplo al Otoman-turki. Altra granda centri esis norda italiana urbo-stati quala Venezia, Genova, Milano, Bologna, e fine Roma dum la Renesanco-Papeso.

La Renesanco havas longa e komplexa historiografio, ed esas multa debato inter historiisti reakte la 19ma-yarcenta gloriizo di la "Renesanco" ed individua kultur-heroi kom "Renesanco-homi", questionanta la utileso dil Renesanco kom termino e historiala distingo.

Ula observeri questionis ka la Renesanco esis kultural "avanco" de la Mezepoko, vicee vidanta ol kom periodo di pesimismo e nostalgio a klasika antiqueso, dum ke social ed ekonomial historiisti, aparte di la longue durée, vicee enfokigis la kontinueso inter la du epoki, qui interligesas, quale Panofsky observis, "per mil konekti".

La vorto Renesanco, literale "Rinasko" (Renaissance) en la franca, unesme aparis en la angla en le 1830. La vorto anke aparas en la verko di 1855 da Jules Michelet, "Histoire de France".