Usona Imperiismo

Usona Imperiismo estas la politika tendenco de Usono ekde ties unuaj jardekoj etendiĝi unue al Pacifiko, poste al apudaj teritorioj kaj dum la tuta 20a jarcento tutmonde jam ne per rekta konkero de teritorioj (kvankam foje eĉ tio) sed per klara etendo de siaj ekonomiaj, politikaj, militistaj, kaj socikulturaj influoj unue kaj poste ĝenerala hegemonio.

Usona Imperiismo povas esti difinita kiel ekonomia, militista, kaj kultura influoj fare de Usono sur aliaj landoj. Tiaj influoj ofte rilatas al etendo en eksterlandaj teritorioj. Etendo grandskale estas ĉefa celo de imperio, kies elstara ekzemplo estus la Brita Imperio. La koncepto de Usona Imperio estis unuafoje popularigita dum la prezidenteco de James K. Polkkiu kondukis Usonon al Meksika–Usona Milito de 1846, kaj la eventuala aligo de Kalifornio kaj de aliaj okcidentaj teritorioj pere de la Traktato de Guadalupe Hidalgo kaj la aĉeto de La Mesilla [mesIja].

Usona Imperiismo estas termino uzata por referenci al historia etendismo, invadoj kaj koloniismo kiuj formas parton de la historia kaj aktuala politika, kultura, militista kaj ekonomia influoj fare de Usono mondskale.

La moderna koncepto de imperiismo estas la praktiko de dominado fare de lando kun pli forta ekonomia kaj komerca povo, por ampleksigi siajn influojn super malpli disvolvigintaj landoj. La termino estas pridisputata, ĉar kelkaj opinias, ke ne estas imperiismo, aliaj kiuj ja ekzistas, sed estas nemalica, kaj aliaj kiuj ekzistas malprofite por la dominataj landoj.

Doktrinoj sekvitaj (kaj foje proklamitaj de la propra usona registaro ekde ties komencoj) kiaj tiuj de la evidenta destino, Monroe kaj Korolario Roosevelt, la Bastonego, la Doktrino de nacia sekureco, ktp., kaj faktoj kiaj la konkero de Okcidenta Usono, la Meksika Milito, la Bananaj militoj, la Hispana-usona milito kaj, pli ĵuse, la Vjetnama Milito, la Usona embargo kontraŭ Kubo, la Doktrino de Bush evita milito, la Milito en Afganio, kaj aliaj internaciaj konfliktoj faris, ke "usona imperiismo" estas termino akceptita de plej parto de la internacia komunumo.

 

Usono origine estis nordamerika koloniaro en Brita imperio. En 1776, per Usona Revolucio, ĝi sendependiĝis. La usonanoj daŭrigis la ampleksigon okcidenten, kie jam situis nordamerikaj indianoj, parto el Franca Imperio kaj parto el Hispana Imperio. La enmigrado de eŭropanoj provizis la homojn, kaj la modernaj industrio kaj ekonomio de Usono provizis la armilojn kaj monrimedojn. La loĝantoj de la okcidento estis aŭ usonanigitaj, aŭ migrigitaj, aŭ ekstermitaj. La idearo esprimita en Manifest Destiny ("evidenta destino") instigas al koloniado de Nordameriko.

Elstaraj punktoj en tiu historia fazo estas:

• Aĉeto de Luiziana Teritorio el la Franca Imperio de Napoleono la 1-a.
• 1830: La Usona Kongreso promulgas la Akton de Indiana Forigo, kiu devigis indianojn loĝantajn oriente de la Misisipia rivero transloĝiĝi. Rezervo de Indian Territory ("Indiana teritorio", nun Oklahomo) por pluraj indianaj etnoj.
• Anekso de Teksaso, sendependigita el Meksiko fare de usondevenaj koloniistoj.
• Anekso de sudokcidenta Usono, inkluzive Kalifornion kiel rezulto de la Usona-Meksika Milito. La traktato de Guadalupe Hidalgo cedis nordan Meksikon al Usono kontraŭ $15,000,000. Tiama norda Meksiko estas nun sudokcidenta Usono.
• Anekso de Havajo, kie usondevenaj kaj eŭropdevenaj koloniistoj renversis la praloĝantan monarkion kun helpo de la usona mararmeo.
• Aĉeto de Alasko el Rusa Imperio

La plejparton de la eksterusonaj kolonioj de Usono ĝi gajnis per la usona venko en la Hispana-usona milito, post kiu la Reĝlando de Hispanio estis devigata cedi la plejparton de siaj ankoraŭaj koloniaj posedaĵoj al la regado de Usono.

La plejparto de la antaŭaj kolonioj de Usono de post tiam fariĝis sendependaj ŝtatoj, ŝtatoj de la usona unio, aŭ memregantaj komunumoj.

La jenaj regionoj iam estis parto de la "Usona Imperio":

• Alasko (1867 - 1959, iĝis federacia ŝtato)
• Usona Samoo (1900 - nun)
• Kubo (1899 - 1909, sendependiĝis, sed restis multe da usona influo)
• Dominika Respubliko (1916 - 1922)
• Gvamo (1898 - nun, konkerita de la Japana Imperio dum Dua mondmilito)
• Havajo (1899 - 1959, iĝis federacia ŝtato)
• Marŝal-Insuloj (1944 - 1990, iĝis sendependa regno en libera asociado kun Usono)
• Mikronezio (1944 - 1990, iĝis sendependa regno en libera asociado kun Usono)
• Panama Kanalo (1903 - 1999, pasis al Panamo)
• Filipinoj (1898 - 1946, konkerita de la Japana Imperio, post rekonkero de Usono, iĝis sendependa regno)
• Puerto-Riko (1898 - nun)
• Usonaj Virgulininsuloj (1917- nun)

 

Usonaj trupoj multfoje invadis landojn. La Doktrino de Monroe (1823) avertis al eŭropaj imperioj, ke Usono konsideris sin la ĉefa potenco en Ameriko kaj ne toleros fremdajn influojn. Laŭ tiu, la mezamerikaj regnoj estis neoficiale nomataj "bananaj respublikoj", kie usonaj fruktofirmaoj kiaj United Fruit Company estis la vera potenco super la lokaj registaroj.

Ankaŭ en Afriko, kontraŭsklavismaj usonanoj aĉetis landon por loĝigi la eksajn sklavojn, kiuj organizis sian novan regnon Liberion laŭ la usona modelo.

Post Dua mondmilito, la Malvarma milito kontraŭmetis Usonon kaj Sovetion. Tial ke la milito akcelis la disigon de eŭropbazitaj imperioj, ambaŭ superpotencoj dividis la mondon laŭ blokoj. Usono organizis NATO-n en okcidenta Eŭropo kaj SEATO en sudorienta Azio. Ankaŭ ceterloke, Usono helpis registarojn favorajn al si. Inter tiuj subimperioj, Argentino agis en Cono Sur, Sudafriko en suda Afriko, kaj Israelo kaj iam Irano en sudokcidenta Azio. Foje la Malvarma milito varmiĝis kaj usonaj trupoj batalis rekte kontraŭ aliblokanoj en Korea Milito, Vjetnama milito, Grenado.

La usona armeo havas multajn bazojn en ĉiu mondoparto.

Hodiaŭ, la termino "Usona Imperio" iafoje estas uzata kiel mallaŭda esprimo por konkretigi la militan kaj kulturan ĉeeston de Usono en multaj landoj. American Empire (Usona Imperio) estas libro de Andrew Bacevich, kiu diras, ke Usono ekagis kiel imperio de post la fino de la Malvarma milito. Iuj usonaj komentariistoj kaj eminentuloj insistas, ke Usono estas kaj devas esti imperio ĉiusence. La Project for a New American Century (Projekto por Nova Usona Jarcento), kiu inkluzivas multajn el la nuntempaj ŝtatestroj de Usono, reprezentas tiun vidpunkton.

Usonaj intelektuloj kiaj Noam Chomsky kaj Edward Said verkas kontraŭ la imperiemo de Usono.

• Bacevich, Andrew (2008). The Limits of Power: The End of American Exceptionalism. Macmillan. ISBN 0-8050-8815-6.
• Boot, Max (2002). The Savage Wars of Peace: Small Wars and the Rise of American Power. Basic Books. ISBN 0-465-00721-X.
• Brown, Seyom (1994). Faces of Power: Constancy and Change in United States Foreign Policy from Truman to Clinton. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-09669-0.
• Burton, David H. (1968). Theodore Roosevelt: Confident Imperialist. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ASIN B0007GMSSY.
• Callahan, Patrick (2003). Logics of American Foreign Policy: Theories of America's World Role. New York: Longman. ISBN 0-321-08848-4.
• Card, Orson Scott (2006). Empire. TOR. ISBN 0-7653-1611-0.
• Daalder, Ivo H.; James M. Lindsay (2003). America Unbound: The Bush Revolution in Foreign Policy. Washington, DC: Brookings Institution. ISBN 0-8157-1688-5.
• Fulbright, J. William; Seth P. Tillman (1989). The Price of Empire. Pantheon Books. ISBN 0-394-57224-6.
• Gaddis, John Lewis (2005). Strategies of Containment: A Critical Appraisal of Postwar American National Security Policy (2nd ed.). New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-517447-X.
• Hardt, Michael; Antonio Negri (2001). Empire. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-00671-2. online
• Huntington, Samuel P. (1996). The Clash of Civilizations. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-684-81164-2.
• Johnson, Chalmers (2000). Blowback: The Costs and Consequences of American Empire. New York: Holt. ISBN 0-8050-6239-4.
• Johnson, Chalmers (2004). The Sorrows of Empire: Militarism, Secrecy, and the End of the Republic. New York: Metropolitan Books. ISBN 0-8050-7004-4.
• Johnson, Chalmers (2007). Nemesis: The Last Days of the American Republic. New York, NY: Metropolitan Books. ISBN 0-8050-7911-4.
• Kagan, Robert (2003). Of Paradise and Power: America and Europe in the New World Order. New York: Knopf. ISBN 1-4000-4093-0.
• Kerry, Richard J. (1990). The Star-Spangled Mirror: America's Image of Itself and the World. Savage, MD: Rowman & Littlefield. ISBN 0-8476-7649-8.
• Lundestad, Geir (1998). Empire by Integration: The United States and European Integration, 1945–1997. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-878212-8.
• Meyer, William H. (2003). Security, Economics, and Morality in American Foreign Policy: Contemporary Issues in Historical Context. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. ISBN 0-13-086390-4.
• Nye, Joseph S., Jr (2002). The Paradox of American Power: Why the World’s Only Superpower Can’t Go It Alone. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-515088-0.
• Odom, William; Robert Dujarric (2004). America's Inadvertent Empire. Yale University Press. ISBN 0-300-10069-8.
• Patrick, Stewart; Shepard Forman, eds. (2001). Multilateralism and U.S. Foreign Policy: Ambivalent Engagement. Boulder, CO: Lynne Rienner. ISBN 1-58826-042-9.
• Perkins, John (2004). Confessions of an Economic Hit Man. Tihrān: Nashr-i Akhtarān. ISBN 1-57675-301-8.
• Rapkin, David P., ed. (1990). World Leadership and Hegemony. Boulder, CO: Lynne Rienner. ISBN 1-55587-189-5.
• Ruggie, John G., ed. (1993). Multilateralism Matters: The Theory and Praxis of an Institutional Form. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-07980-8.
• Smith, Tony (1994). America's Mission: The United States and the Worldwide Struggle for Democracy in the Twentieth Century. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0-691-03784-1.
• Tomlinson, John (1991). Cultural Imperialism: A Critical Introduction. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-4250-6.
• Todd, Emmanuel (2004). After the Empire: The Breakdown of the American Order. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-13103-2.
• Tremblay, Rodrigue (2004). The New American Empire. Haverford, PA: Infinity Pub. ISBN 0-7414-1887-8.
• Zepezauer, Mark (2002). Boomerang! : How Our Covert Wars Have Created Enemies Across the Middle East and Brought Terror to America. Monroe, Maine: Common Courage Press. ISBN 1-56751-222-4.

• Imperiismo
• Echelon
• Transnacia firmao
• Novkoloniismo
• Coca-Cola
• Plano Marshall
• Pax Americana
• ANZUS
• Usona marinfanterio
• Avioŝipo
• Operaco Kondoro
• Doktrino de Bush
• Doktrino de Monroe

• Libro Los tentáculos del imperio (hispana)
• Tribunalo pri milita interveno de Usuno en Latinameriko kaj Karibio Arkivigite je 2010-03-26 per la retarkivo Wayback Machine
• Oficiala retejo de Madres de Plaza de Mayo, de Argentino
• Memorias del saqueo Arkivigite je 2009-01-16 per la retarkivo Wayback Machine
• Koltano ĉe Kongo Arkivigite je 2009-01-22 per la retarkivo Wayback Machine
• Fimo Sed, invasión gota a gota, pri Paragvajo Arkivigite je 2008-03-14 per la retarkivo Wayback Machine
• Historio de alproprigo de nafto fare de Usono
• Listo de usonaj entreprenoj kiuj profitis el la milito de Irako Arkivigite je 2010-01-13 per la retarkivo Wayback Machine
• Listo de usonaj intervenoj en la mondo laŭlonge de historio (angla)
• Kronologio de usona terorismo kontraŭ Kubo Arkivigite je 2009-03-23 per la retarkivo Wayback Machine
• Filmo Bloqueo, la guerra contra Cuba Arkivigite je 2008-12-24 per la retarkivo Wayback Machine
• SOA Watch, organismo de DDHH kiu luktas por la fermo de la Lernejo Amerikoj Arkivigite je 2009-02-05 per la retarkivo Wayback Machine
• Diskurso de Fidel Castro pri la elusona invado al Granado
• La ventana, portalo de la Casa de las Américas Arkivigite je 2014-02-02 per la retarkivo Wayback Machine
• Adresaro de usonaj bazoj en la ekstero Arkivigite je 2009-02-01 per la retarkivo Wayback Machine
• Komando de Sudameriko Arkivigite je 2009-02-05 per la retarkivo Wayback Machine
• Komando de Nordameriko
• Komando por Eŭropo
• Komando de Pacifiko
• Usono konfesas, ke ĝi uzis sekretajn prizonojn en la tuta mondo Arkivigite je 2007-05-29 per la retarkivo Wayback Machine
• Kontraŭleĵaj prizono de Usono
• La inteligencia 'gringa' en Chile Arkivigite je 2007-09-05 per la retarkivo Wayback Machine
• El imperialismo de EE.UU. en Oriente Medio. Arkivigite je 2014-02-02 per la retarkivo Wayback Machine de Samir Amin. Revista Alif, nº 80, marto de 2010.