Πραξικόπημα: παράνομη κατάληψη της εξουσίας

Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι τα πραξικοπήματα έχουν σκοπό την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος και τον περιορισμό των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών. Διακρίνεται σε πολιτικό ή στρατιωτικό ενώ υπάρχει και ο όρος συνταγματικό πραξικόπημα. Πρόκειται για έννοια που έρχεται σε αντίθεση με την επανάσταση, η οποία προέρχεται από μαζικές δράσεις καταπιεζόμενων τάξεων και αποσκοπεί στην επέκταση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους.

Διεθνώς, πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων εκδηλώνονται συνήθως σε χώρες με πολιτική αστάθεια αλλά και οικονομικά προβλήματα, κυρίως στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική. Σε πολλές περιπτώσεις με στρατιωτικά πραξικοπήματα που πετυχαίνουν εγκαθιδρύονται δικτατορίες, όπως στην Ελλάδα, όπου το 1967 επιβλήθηκε στρατιωτική δικτατορία, στη Βιρμανία το 2021, στο Νίγηρα το 1996 και αλλού.

Τα τελευταία χρόνια εκδηλώθηκαν επιτυχημένα πραξικοπήματα σε χώρες, όπως οι Κομόρες, η Σιέρα Λεόνε, η Μαυριτανία, το Πακιστάν, η Ταϊλάνδη, τα νησιά Φίτζι, το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, οι Νήσοι Σολομώντα και άλλες ενώ πολλοί ηγέτες του κόσμου (αρκετοί έχουν κατοχυρώσει την εξουσία τους με τη διεξαγωγή πολυκομματικών εκλογών) κατέλαβαν την εξουσία με πραξικοπήματα, όπως στη Λιβύη ο Μουαμάρ Καντάφι, στο Σουδάν ο Ομάρ Μπασίρ, στην Γκάμπια ο Γιαγιά Τζαμέ, στην Ισημερινή Γουινέα ο Τεοδόρο Ομπιάνγκ Νγκέμα Μπασόνγκο, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ο Φρανσουά Μποζιζέ, στη Γουινέα ο Μουσά Νταντίς Καμαρά και άλλοι.

Στην Ευρώπη στην πρόσφατη ιστορία πραξικοπήματα έγιναν, εκτός από την Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Το 1991 το πραξικόπημα που είχε γίνει στην τότε Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) οδήγησε στη διάλυση της. Απόπειρες πραξικοπημάτων, φανερές ή μη, έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες στη Βενεζουέλα, στον Ισημερινό, στις Σεϋχέλλες, στη Μαδαγασκάρη, στην Αϊτή, στην Ονδούρα, στην Τουρκία και αλλού.

• Νέα Εγκυκλοπαιδεία, τ. 21, σελ. 414, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία.