Παχυσαρκία: Δείκτης μάζας σώματος (BMI) > 30.

Προσδιορίζεται από το δείκτη μάζας- σώματος και την περαιτέρω αξιολόγηση της κατανομής λίπους δια της αναλογίας μέσης-γοφού και των συνολικών καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου. Ο ΔΜΣ συνδέεται στενά τόσο με το ποσοστό σωματικού λίπους, όσο και με το συνολικό σωματικό λίπος.

Το υγιές βάρος στα παιδιά διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Η παχυσαρκία στα παιδιά και τους εφήβους δεν προσδιορίζεται από έναν συγκεκριμένο αριθμό, αλλά σχετίζεται με μια ομάδα αριθμών, σύμφωνα με την οποία ένα παιδί θεωρείται παχύσαρκο αν ο ΔΜΣ του βρίσκεται πάνω από το 95ο εκατοστημόριο. Τα στοιχεία αναφοράς στα οποία βασίστηκαν αυτά τα εκατοστημόρια χρονολογούνται από το 1963 έως το 1994, και ως εκ τούτου δεν έχουν επηρεαστεί από τις πρόσφατες αυξήσεις του βάρους.

Ο ΔΜΣ υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος ενός ατόμου με το τετράγωνο του ύψους του και συνήθως εκφράζεται είτε με το μετρικό σύστημα, είτε με τις παραδοσιακές μονάδες μέτρησης των ΗΠΑ (ίντσες, λίβρες).

Μετρικό σύστημα: ${\displaystyle \mathrm {BMI} ={\frac {m}{h^{2}}}}$

Όπου ${\displaystyle lb}$ έχουμε το βάρος του ατόμου σε λίβρες και ${\displaystyle in}$ το ύψος του ατόμου σε ίντσες.

Οι πιο διαδεδομένοι ορισμοί που έχουν καθοριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ( Π.Ο.Υ), το 1997 και δημοσιεύτηκαν το 2000, ενώ παρέχουν τις τιμές που αναγράφονται στον πίνακα δεξιά.

Από συγκεκριμένους φορείς έχουν γίνει κάποιες τροποποιήσεις στους ορισμούς του Π.Ο.Υ. Έτσι, ο «Τύπος ΙΙΙ» έχει διασπαστεί σε περαιτέρω κατηγορίες, όπου οι ακριβείς τιμές εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο διαφωνιών. •ΔΜΣ ≥ 35 ή 40 Σοβαρή μορφή παχυσαρκίας •ΔΜΣ ≥ 35 ή 40–44,9 ή 49,9 Νοσογόνος παχυσαρκία •ΔΜΣ ≥ 45 ή 50 Υπέρ-παχυσαρκία

Καθώς στους πληθυσμούς της Ασίας παρουσιάζονται δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία σε χαμηλότερο ΔΜΣ από τους Καυκάσιους, ορισμένα έθνη έχουν επαναπροσδιορίσει την έννοια της παχυσαρκίας. Οι Ιάπωνες χαρακτηρίζουν παχύσαρκο κάποιον με ΔΜΣ μεγαλύτερο του 25, ενώ η Κίνα με ΔΜΣ μεγαλύτερο του 28.

Το υπερβολικό σωματικό βάρος σχετίζεται με διάφορες ασθένειες, όπως καρδιοαγγειακές παθήσεις, διαβήτη τύπου 2, αποφρακτική άπνοια ύπνου, ορισμένα είδη καρκίνου, οστεοαρθρίτιδα και άσθμα. Συνεπώς η παχυσαρκία έχει βρεθεί ότι μειώνει το προσδόκιμο ζωής.

Θνησιμότητα

Σχετικός κίνδυνος θανάτου ανά 10ετία σε λευκούς άνδρες (αριστερά) και γυναίκες (δεξιά) στις ΗΠΑ, οι οποίοι δεν έχουν καπνίσει ποτέ, ανά ΔΜΣ.

Η παχυσαρκία είναι μια από τις κυρίες αποτρέψιμες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Μεγάλης κλίμακας αμερικάνικες και ευρωπαϊκές μελέτες έχουν δείξει, ότι ο κίνδυνος θνησιμότητας σε άτομα με ΔΜΣ 20–25 kg/m² είναι χαμηλότερος ανάμεσα σε μη καπνιστές και με ΔΜΣ 24-27  kg/m², αντίστοιχα, σε καπνιστές με τον κίνδυνο αύξησης, σε οποιαδήποτε κατεύθυνση. Ο ΔΜΣ πάνω από 32 kg/m² έχει συσχετιστεί με διπλάσιο ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των γυναικών, σε διάρκεια μεγαλύτερη από μια 16-ετία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπολογίζεται ότι η παχυσαρκία προκαλεί 111.909 έως 365.000 θανάτους ετησίως, ενώ στην Ευρώπη 1.000.000 των θανάτων αποδίδεται στο υπερβολικό βάρος. Κατά μέσο όρο η παχυσαρκία μειώνει το προσδόκιμο χρόνο ζωής, κατά έξι με επτά  χρόνια:, ο ΔΜΣ 30-35 μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά δυο με τέσσερα έτη, ενώ η σοβαρή παχυσαρκία (ΔΜΣ > 40) μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά 10 έτη.

Νοσηρότητα

Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο παρουσίασης πολλών σωματικών και ψυχικών παθήσεων. Τα συνοδά αυτά νοσήματα (συννοσηρότητες) εκδηλώνονται συνήθως μέσω του μεταβολικού συνδρόμου, ενός συνδυασμού προβλημάτων υγείας που συμπεριλαμβάνουν: τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, την υψηλή αρτηριακή πίεση, τις υψηλές τιμές χοληστερόλης στο αίμα και τα υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων.

Οι επιπλοκές που προκαλούνται μπορεί να έχουν άμεση σχέση με την παχυσαρκία ή να σχετίζονται με παράγοντες κοινής αιτιολογίας, όπως για παράδειγμα την κακή διατροφή ή την καθιστική ζωή. Η βαρύτητα της σχέσης μεταξύ παχυσαρκίας και συγκεκριμένων παθήσεων ποικίλλει. Η πάθηση με την οποία η παχυσαρκία συνδέεται περισσότερο από κάθε άλλη είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2. Το πλεονάζον σωματικό λίπος αποτελεί την κύρια αιτία για το 64% των περιπτώσεων διαβήτη στους άντρες και το 77% των περιπτώσεων στις γυναίκες.

Οι επιπτώσεις στην υγεία χωρίζονται σε δύο ευρείες κατηγορίες: αυτές που αποδίδονται στην αυξημένη λιπώδη μάζα (όπως είναι η οστεοαρθρίτιδα, η αποφρακτική υπνική άπνοια, ο κοινωνικός στιγματισμός) και σε αυτές που αποδίδονται στον αυξημένο αριθμό λιποκυττάρων σάκχαρο, καρκίνος, καρδιαγγειακή πάθηση, μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος). Η αύξηση του σωματικού λίπους αλλοιώνει την αντίδραση του σώματος στην ινσουλίνη και υπάρχει το ενδεχόμενο να οδηγήσει σε αντίσταση στην ινσουλίνη. Η αύξηση του λίπους προκαλεί επίσης καταστάσεις όπως την προφλεγμονώδη κατάσταση, και την προθρομβωτική κατάσταση.

Παράδοξο της παχυσαρκίας

Αν και τα διαθέσιμα τεκμήρια σαφώς και υποστηρίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην υγεία του γενικού πληθυσμού, ωστόσο ορισμένες υποομάδες με αυξημένο δείκτη μάζα σώματος (ΔΜΣ) φαίνεται να παρουσιάζουν βελτιωμένα αποτελέσματα εξετάσεων. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως το «παράδοξο της παχυσαρκίας». Το παράδοξο πρωτοαναφέρθηκε το 1999 κατά τη διαδικασία υποβολής υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων σε αιμοκάθαρση. και παρατηρήθηκε έπειτα σε άτομα που έπασχαν από καρδιακή ανεπάρκεια και περιφερική αρτηριοπάθεια.

Το ποσοστό θνησιμότητας σε άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια ήταν χαμηλότερο σε αυτά με ΔΜΣ μεταξύ 30.0 και 34.9 από ό,τι στα άτομα κανονικού βάρους. Αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι τα άτομα συχνά χάνουν βάρος καθώς αρρωσταίνουν όλο και περισσότερο. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν βρεθεί και σε άλλους τύπους καρδιακών νοσημάτων. Άτομα παχύσαρκα της κατηγορίας τύπου Ι και με καρδιακή ανεπάρκεια δεν έχουν μεγαλύτερα ποσοστά ανάπτυξης περαιτέρω προβλημάτων της καρδιάς από ό,τι άτομα κανονικού βάρους, που επίσης πάσχουν από καρδιακή ανεπάρκεια. Ωστόσο, ο κίνδυνος για περαιτέρω περιστατικά υγείας είναι αυξημένος στα άτομα με μεγαλύτερο βαθμό παχυσαρκίας. Ακόμη και μετά από μια χειρουργική επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης δεν έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη θνησιμότητα στους υπέρβαρους και στους παχύσαρκους. Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι η βελτιωμένη επιβίωση θα μπορούσε να αποδοθεί στη δραστικότερη θεραπευτική αγωγή που χορηγείται στα παχύσαρκα άτομα ύστερα από ένα καρδιακό επεισόδιο. Άλλη μελέτη έδειξε ότι αν ληφθεί υπόψη η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) στα άτομα με περιφερική αρτηριοπάθεια, τότε παύει να υφίσταται το πλεονέκτημα της παχυσαρκίας.

Σε ατομικό επίπεδο, ο συνδυασμός υπερβολικής πρόσληψης ενέργειας από τροφές και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας θεωρείται πως αποτελούν την εξήγηση για τις περισσότερες περιπτώσεις παχυσαρκίας. Ένας περιορισμένος αριθμός περιπτώσεων οφείλεται κυρίως στη γενετική, σε ιατρικούς λόγους ή σε ψυχιατρική ασθένεια. Αντίθετα, η αύξηση των ποσοστών της παχυσαρκίας σε κοινωνικό επίπεδο φαίνεται να οφείλεται σε μια εύκολα προσβάσιμη και εύγευστη διατροφή, στην αυξημένη εξάρτηση από τα αυτοκίνητα και τη μηχανική παραγωγή.

Μια ανασκόπηση που έγινε το 2006 προσδιόρισε άλλους δέκα πιθανούς παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόσφατη αύξηση της παχυσαρκίας: (1) ανεπαρκής ύπνος, (2)ενδοκρινικοί διαταράκτες (περιβαλλοντικοί ρύποι που παρεμβαίνουν στο μεταβολισμό των λιπιδίων), (3) μειωμένη μεταβλητότητα της θερμοκρασίας περιβάλλοντος, (4) μειωμένα ποσοστά καπνίσματος, διότι το κάπνισμα καταστέλλει την όρεξη, (5) αυξημένη χρήση φαρμάκων που μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του σωματικού βάρους (π.χ., άτυπα αντιψυχωσικά), (6) αναλογική αύξηση εθνικών και ηλικιακών ομάδων που έχουν την τάση να είναι βαρύτερες, (7) εγκυμοσύνη σε προχωρημένη ηλικία (που μπορεί να προκαλέσει επιδεκτικότητα στην παχυσαρκία σε παιδιά), (8) επιγενετικοί παράγοντες κινδύνου που μπορεί να περάσουν από γενιά σε γενιά, (9) φυσική τάση για υψηλότερο BMI και, (10) διασταύρωση ατόμων με κοινά χαρακτηριστικά οδηγούν σε αυξημένη συγκέντρωση παραγόντων κινδύνου παχυσαρκίας (αυτό θα μπορούσε να αυξήσει τον αριθμό των παχύσαρκων ατόμων, αυξάνοντας τη διακύμανση του πληθυσμού σε βάρος). Παρότι υπάρχουν ουσιαστικές ενδείξεις που υποστηρίζουν την επίδραση αυτών των μηχανισμών στην αυξημένη συχνότητα εμφάνισης της παχυσαρκίας, τα στοιχεία είναι ακόμα ασαφή και οι συγγραφείς δηλώνουν ότι είναι πιθανώς λιγότερο ισχυρά σε σχέση με εκείνα που συζητήθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο.

Διατροφή

Χάρτης της διατροφικής κατανάλωσης ενέργειας ανά άτομο και ανά ημέρα το 1961 (αριστερά) και το 2001-2003 (δεξιά) σε kcal/άτομο/ημέρα.   no data   <1600   1600–1800   1800–2000   2000–2200   2200–2400   2400–2600   2600–2800   2800–3000   3000–3200   3200–3400   3400–3600   >3600

 

Η κατά κεφαλήν ποσότητα διατροφικής ενέργειας ποικίλει αισθητά μεταξύ των διαφόρων περιοχών και χωρών. Επίσης, έχει αλλάξει σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Από τις αρχές του 1970 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ο μέσος όρος θερμίδων ανά άτομο και ανά ημέρα (το ποσό των τροφίμων που αγοράζεται) αυξήθηκε σε όλα τα μέρη του κόσμου, εκτός της Ανατολικής Ευρώπης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν την υψηλότερη διαθεσιμότητα με 3.654  θερμίδες ανά άτομο το 1996. Αυτή αυξήθηκε περισσότερο το 2003, φτάνοντας τις 3.754. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 στους Ευρωπαίους αντιστοιχούσαν 3.394 θερμίδες ανά άτομο, στις αναπτυσσόμενες περιοχές της Ασίας 2.648 θερμίδες ανά άτομο, και στην υποσαχάρια Αφρική 2.176 θερμίδες ανά άτομο. Έχει βρεθεί ότι η συνολική κατανάλωση θερμίδων σχετίζεται με την παχυσαρκία.

Η ευρεία διαθεσιμότητα διατροφικών κατευθυντήριων οδηγιών ελάχιστα κατάφερε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της υπερκατανάλωσης τροφής και των κακών διατροφικών επιλογών. Από το 1971 έως το 2000, το ποσοστό παχυσαρκίας στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξήθηκε από 14,5% σε 30,9%. Κατά την ίδια περίοδο, αυξήθηκε η μέση ποσότητα ενέργειας των τροφών που καταναλώνονται. Για τις γυναίκες, η μέση αύξηση ήταν 335 θερμίδες ανά ημέρα (1.542 θερμίδες το 1971 και 1.877 θερμίδες το 2004), ενώ για τους άντρες η μέση αύξηση ήταν 168 θερμίδες ανά ημέρα (2.450 θερμίδες το 1971 και 2.618 θερμίδες το 2004). Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της επιπλέον ενέργειας των τροφών προήλθε από την αύξηση της κατανάλωσης υδατανθράκων, παρά από την κατανάλωση λίπους. Οι πρωτογενείς πηγές αυτών των επιπλέον υδατανθράκων είναι τα ζαχαρούχα ποτά που αντιπροσωπεύουν σήμερα σχεδόν το 25% της ημερήσιας ενέργειας των τροφών σε νεαρούς ενήλικες στην Αμερική, καθώς και τα πατατάκια. Η κατανάλωση ποτών με γλυκαντικές ουσίες πιστεύεται ότι συμβάλλει στην αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας.

Καθώς οι κοινωνίες εξαρτώνται όλο και περισσότερο από ενεργειακά πυκνά τρόφιμα, μεγάλες μερίδες και γεύματα φαστ-φουντ, η σχέση μεταξύ κατανάλωσης φαστ-φουντ και παχυσαρκίας γίνεται όλο και πιο στενή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η κατανάλωση γευμάτων φαστ-φουντ τριπλασιάστηκε και η ενεργειακή πρόσληψη από γεύματα αυτού του τύπου τετραπλασιάστηκε μεταξύ 1977 και 1995.

Η αγροτική πολιτική και οι τεχνικές στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη οδήγησαν σε μείωση των τιμών των τροφίμων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η επιδότηση του καλαμποκιού, της σόγιας, των σιτηρών και του ρυζιού μέσω του γεωργικού νομοσχεδίου των ΗΠΑ κατέστησε τις κύριες πηγές επεξεργασμένων τροφίμων φθηνές, σε σύγκριση με τα φρούτα και τα λαχανικά. Τα παχύσαρκα άτομα σταθερά αναφέρουν ότι καταναλώνουν μικρότερη ποσότητα τροφής από αυτήν που πραγματικά καταναλώνουν, σε σύγκριση με τα άτομα φυσιολογικού βάρους. Αυτό ενισχύεται τόσο από δοκιμασίες των ατόμων που εκτελούνται σε θάλαμο θερμιδομέτρησης, όσο και από απευθείας παρατήρηση.

Καθιστικός τρόπος ζωής

Ένας καθιστικός τρόπος ζωής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παχυσαρκία. Σημειώθηκε παγκοσμίως μια μεγάλη στροφή προς λιγότερο απαιτητική σωματική εργασία, και επί του παρόντος 60% τουλάχιστον του παγκόσμιου πληθυσμού αθλείται λιγότερο από όσο θα έπρεπε. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αυξημένη χρήση μηχανοκίνητων μεταφορικών μέσων και στην ολοένα αυξανόμενη επικράτηση της τεχνολογίας στα σπίτια, η οποία έχει περιορίσει τη χειρωνακτική εργασία. Στα παιδιά, φαίνεται να υπάρχει κάμψη στα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, η οποία οφείλεται στο μειωμένο περπάτημα και τη μειωμένη σωματική αγωγή. Οι παγκόσμιες τάσεις στη σωματική δραστηριότητα κατά τον ενεργό ελεύθερο χρόνο, δεν είναι τόσο σαφείς. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι οι άνθρωποι παγκοσμίως ασκούν λιγότερο ενεργές ψυχαγωγικές δραστηριότητες, ενώ τα ευρήματα μιας μελέτης από τη Φινλανδία έδειξαν αύξηση, και μια μελέτη από τις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξε ότι η σωματική δραστηριότητα στον ελεύθερο χρόνο δεν έχει μεταβληθεί σημαντικά.

Τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες, υπάρχει μια σχέση μεταξύ του χρόνου τηλεθέασης και του κινδύνου παχυσαρκίας. Μια ανασκόπηση βρήκε ότι 63 από τις 73 μελέτες (86%) κατέδειξαν αυξημένο ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας με αυξημένη έκθεση σε μέσα ενημέρωσης, και με τις τιμές να αυξάνονται ευθέως ανάλογα προς το χρόνο τηλεθέασης.

Γενετική

 

Όπως συμβαίνει και με άλλα προβλήματα υγείας, η παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ο πολυμορφισμός διαφόρων γονιδίων, τα οποία ελέγχουν την όρεξη και το μεταβολισμό, προδιαθέτει για παχυσαρκία, όταν υπάρχει αρκετή, μέσω της τροφής, ενέργεια. Από το 2006 περισσότεροι από 41 των σημειακών αυτών πολυμορφισμών έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση παχυσαρκίας σε περίπτωση ύπαρξης ευνοϊκού περιβάλλοντος. Έχει βρεθεί ότι άτομα με δύο αντίγραφα του γονιδίου FTO (fat mass and obesity associated gene), δηλαδή το γονίδιο σχετιζόμενο με τη λιπώδη μάζα και την παχυσαρκία, ζυγίζουν περίπου 3–4 κιλά περισσότερο και διατρέχουν κατά 1,67 φορές υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν παχυσαρκία σε σύγκριση με εκείνους χωρίς την παρουσία αλληλόμορφου κινδύνου. Το ποσοστό της παχυσαρκίας που μπορεί να αποδοθεί σε γενετικούς παράγοντες ποικίλλει ─αναλόγως με τον εξεταζόμενο πληθυσμό─ από 6% έως 85%.

Η παχυσαρκία αποτελεί μείζων χαρακτηριστικό διαφόρων συνδρόμων, όπως του συνδρόμου Prader-Willi, Bardet-Biedl, Cohen, και του συνδρόμου MOMΟ. (Ο όρος "μη συνδρομική παχυσαρκία" χρησιμοποιείται πολλές φορές για τον αποκλεισμό αυτών των περιπτώσεων). Σε ποσοστό 7% των ατόμων με σοβαρή πρώιμη παχυσαρκία (ως έναρξη ορίζεται η ηλικία πριν από τα δέκα   χρόνια και δείκτη μάζα σώματος τρεις τυπικές αποκλίσεις πάνω από το κανονικό) κρύβεται μια σημειακή μετάλλαξη DNA.

Μελέτες που είχαν ως επίκεντρο κυρίως μοντέλα κληρονομικότητας και λιγότερο συγκεκριμένα γονίδια, έδειξαν ότι 80% των παιδιών με παχύσαρκους γονείς ήταν επίσης παχύσαρκα σε αντίθεση με ένα ποσοστό παιδιών χαμηλότερο από 10% που είχαν γονείς κανονικού βάρους.

Η υπόθεση του φειδωλού γονιδίου (thrifty gene hypothesis) διατυπώνει ότι, η έλλειψη τροφίμων στη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης μας κάνει επιρρεπείς στην παχυσαρκία. Η ικανότητα του ανθρώπου να εκμεταλλεύεται σπάνιες περιόδους αφθονίας μέσω της αποθήκευσης ενέργειας υπό τη μορφή λίπους, θα ήταν επωφελής σε διαστήματα κατά τα οποία η διαθεσιμότητα τροφίμων αλλάζει και άτομα με μεγαλύτερα αποθέματα λίπους θα είχαν αυξημένη πιθανότητα επιβίωσης σε περιόδους λιμού. Η τάση, όμως, για αποθήκευση λίπους θα ήταν ακατάλληλη σε κοινωνίες με σταθερή επάρκεια τροφίμων. Η θεωρία αυτή δέχτηκε διάφορες κριτικές ενώ προτάθηκαν άλλες εξελικτικές θεωρίες, όπως η υπόθεση του παρεκκλίνοντος γονιδίου (drifty gene hypothesis) καθώς και η υπόθεση του φειδωλού φαινότυπου thrifty phenotype hypothesis.

Άλλες ασθένειες

Ορισμένες σωματικές και ψυχικές ασθένειες καθώς και οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπισή τους μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο για εμφάνιση παχυσαρκίας. Οι ασθένειες αυτές συμπεριλαμβάνουν αρκετά σπάνια γενετικά σύνδρομα (όπως αναφέρονται παραπάνω) καθώς και μερικές συγγενείς ή επίκτητες παθήσεις: υποθυρεοειδισμό, σύνδρομο Cushing, ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης, και διατροφικές διαταραχές όπως η αδηφαγική διαταραχή και το σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας. Παρόλα αυτά, η παχυσαρκία δε θεωρείται ψυχική διαταραχή και συνεπώς δεν αναγράφεται στο DSM-IVR (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) ως ψυχική ασθένεια. Άτομα με ψυχικές διαταραχές κινδυνεύουν περισσότερο από την παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος, από ό,τι άτομα χωρίς τέτοιου είδους διαταραχές.

Ορισμένα φάρμακα ενδέχεται να προκαλούν αύξηση του βάρους ή αλλαγές στη σωματική σύνθεση. Στα φάρμακα αυτά συμπεριλαμβάνονται: η ινσουλίνη, οι σουλφονυλουρίες, οι θειαζολιδινεδιόνες, τα άτυπα αντιψυχωσικά φάρμακα, τα αντικαταθλιπτικά, τα στεροειδή, ορισμένα αντισπασμωδικά, η (φαινυτοΐνη, το βαλπροϊκό οξύ), το πιζοτιφένιο και μερικά είδη ορμονικών αντισυλληπτικών.

Κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες

Ενώ δεν αμφισβητείται η σπουδαιότητα των γενετικών επιδράσεων για την κατανόηση της παχυσαρκίας, δεν μπορεί, ωστόσο, να εξηγηθεί η πρόσφατη αύξηση σε συγκεκριμένες χώρες ή και παγκοσμίως. Αν και είναι γενικά αποδεκτό ότι, όταν ένα άτομο προσλαμβάνει περισσότερη ενέργεια από αυτήν που καταναλώνει μπορεί να οδηγηθεί στην παχυσαρκία, οι απόψεις διίστανται ως προς την αιτία των αλλαγών των δύο αυτών παραγόντων σε κοινωνική κλίμακα. Έχουν εκφραστεί αρκετές θεωρίες επί τούτω, οι περισσότεροι, όμως, πιστεύουν ότι αποτελεί συνδυασμό διαφόρων στοιχείων.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η σχέση μεταξύ κοινωνικής τάξης και του ΔΜΣ διαφέρει. Σε μια μελέτη το 1989 βρέθηκε ότι οι γυναίκες σε αναπτυγμένες χώρες που ανήκουν σε ανώτερη κοινωνική τάξη, διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο παχυσαρκίας. Στους άντρες διαφορετικών τάξεων δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές. Στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου τα ποσοστά παχυσαρκίας ήταν υψηλότερα σε άτομα υψηλών τάξεων. Σε μια ανανεωμένη έκδοση της παραπάνω μελέτης το 2007 βρέθηκε η ίδια συσχέτιση αλλά σε πιο ήπια μορφή. Η αποδυνάμωση της σχέσης κοινωνικής τάξης και ΔΜΣ αποδόθηκε στις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Στα ανεπτυγμένα κράτη τα επίπεδα παχυσαρκίας στους ενήλικους και τα ποσοστά υπέρβαρων εφήβων σχετίζονται με την εισοδηματική ανισότητα. Παρόμοια σχέση παρατηρείται σε πολιτείες των ΗΠΑ: ακόμη και σε ανώτερες κοινωνικές τάξεις, ο αριθμός των παχύσαρκων ενηλίκων είναι στις υποδεέστερες πολιτείες μεγαλύτερος.

Πολλές απόψεις έχουν προταθεί για την εξήγηση της σχέσης μεταξύ ΔΜΣ και κοινωνικής τάξης. Θεωρείται ότι οι εύποροι στις αναπτυγμένες χώρες έχουν την οικονομική ευχέρεια να προμηθεύονται θρεπτικότερες τροφές και ότι η κοινωνική πίεση που δέχονται όσον αφορά τη διατήρηση λεπτής σιλουέτας είναι μεγαλύτερη. Επίσης, έχουν περισσότερες δυνατότητες καθώς και μεγαλύτερες προσδοκίες για τη διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης. Στις υποανάπτυκτες χώρες η περιορισμένη οικονομική ευχέρεια για την αγορά τροφίμων, η μεγάλη κατανάλωση ενέργειας μέσω της σωματικής εργασίας και οι κοινωνικές αξίες σύμφωνα με τις οποίες προτιμούνται τα άτομα με αυξημένες σωματικές διαστάσεις, θεωρούνται ότι είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στις καταστάσεις που έχουν παρατηρηθεί. Η γενική στάση του περίγυρου ενός ατόμου απέναντι στη σωματική μάζα μπορεί, επίσης, να παίζει ρόλο στην παχυσαρκία. Εκτός αυτού, έχει βρεθεί σχέση στις κατά καιρούς αλλαγές του ΔΜΣ μεταξύ φίλων, συζύγων και αδελφών. Το άγχος και η θεωρούμενη χαμηλή κοινωνική θέση φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο για παχυσαρκία.

Η επίδραση του καπνίσματος στο βάρος ενός ατόμου είναι σημαντική. Οι άνδρες που διακόπτουν το κάπνισμα παίρνουν κατά μέσο όρο 4.4 κιλά σε διάστημα δέκα ετών, ενώ οι γυναίκες 5.0 κιλά. Ωστόσο, οι μεταβολές στα ποσοστά του καπνίσματος δεν είχαν ιδιαίτερη επίδραση στα συνολικά ποσοστά παχυσαρκίας.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο αριθμός των παιδιών ενός ατόμου σχετίζεται με τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας. Ο κίνδυνος για μια γυναίκα αυξάνεται κατά 7% ανά παιδί, ενώ για έναν άνδρα κατά 4%. Αυτό, εν μέρει, μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η ύπαρξη εξαρτώμενων παιδιών συνδέεται με μείωση της φυσικής δραστηριότητας σε γονείς του δυτικού κόσμου.

Η αστικοποίηση στον αναπτυσσόμενο κόσμο συμβάλλει στην αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας. Στην Κίνα τα συνολικά ποσοστά είναι χαμηλότερα από 5%, ωστόσο, σε μερικές πόλεις υπερβαίνουν το 20%.

Ο υποσιτισμός στα πρώτα χρόνια της ζωής θεωρείται ότι παίζει κάποιο ρόλο στην αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ενδοκρινικές μεταβολές που πραγματοποιούνται στον οργανισμό σε περιόδους υποσιτισμού, μπορεί να προωθούν την αποθήκευση λίπους σε περιπτώσεις ύπαρξης περισσότερης ενέργειας μέσω της τροφής.

Πολλές μελέτες, σύμφωνες με τα δεδομένα της Γνωσιακής Επιδημιολογίας, επιβεβαιώνουν ότι η παχυσαρκία συνδέεται με γνωστικά ελλείμματα. Προς το παρόν δεν έχει αποσαφηνιστεί εάν η παχυσαρκία είναι αυτή που προκαλεί τα γνωστικά ελλείμματα ή αντιστρόφως.

Λοιμογόνοι παράγοντες

Η μελέτη της επίδρασης των λοιμογόνων παραγόντων στο μεταβολισμό βρίσκεται ακόμη στα αρχικά στάδια. Έχει αποδειχθεί ότι η εντερική χλωρίδα των λιπόσαρκων διαφέρει από αυτή των παχύσαρκων. Υπάρχουν, επίσης, ενδείξεις ότι η εντερική χλωρίδα των παχύσαρκων και των λιπόσαρκων μπορεί να επηρεάσει το δυναμικό του μεταβολισμού. Η προφανής αυτή μεταβολή, θεωρείται ότι προσφέρει μεγαλύτερη δυνατότητα συγκέντρωσης ενέργειας που συμβάλλει στην παχυσαρκία. Μέλλει να καθοριστεί με σαφήνεια εάν αυτές οι διαφορές αποτελούν άμεση αιτία ή αποτέλεσμα της παχυσαρκίας.

Μελέτες σε ανθρώπους και σε πολλά διαφορετικά είδη ζώων έχουν δείξει την ύπαρξη σχέσης μεταξύ ιών και παχυσαρκίας. Το μέγεθος της συμβολής αυτής της σχέσης στα αυξανόμενα ποσοστά της παχυσαρκίας δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη.

 

Το φυλλάδιο συνοψίζει τους πολλούς πιθανούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην ανάπτυξη και τη συντήρηση της παχυσαρκίας. Δεν είχε γίνει σχεδόν καμία προσέγγιση σε αυτό το πεδίο έρευνας μέχρι την ανακάλυψη της λεπτίνης το 1994. Από τότε που έγινε αυτή η ανακάλυψη, έχει αποκαλυφθεί ότι πολλοί άλλοι ορμονικοί μηχανισμοί συμμετέχουν στη ρύθμιση της όρεξης και της πρόσληψης τροφής, στα πρότυπα αποθήκευσης του λιπώδους ιστού και την ανάπτυξη της αντίστασης στην ινσουλίνη. Από τότε που ανακαλύφθηκε έχουν μελετηθεί η λεπτίνη, η γκρελίνη, η ινσουλίνη, η ορεξίνη, η εντερική ορμόνη PYY 3-36, η χοληκυστοκινίνη, η αδιπονεκτίνη, καθώς και πολλοί άλλοι μεσολαβητές. Οι αδιποκίνες είναι μεσολαβητές που παράγονται από τον λιπώδη ιστό· θεωρείται ότι η δράση τους τροποποιεί πολλές ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Η λεπτίνη και η γκρελίνη θεωρούνται συμπληρωματικές στην επίδρασή τους στην όρεξη, με τη γκρελίνη, που παράγεται από το στομάχι, να ρυθμίζει τον βραχυπρόθεσμο έλεγχο της όρεξης (δηλαδή, την πρόσληψη τροφής όταν το στομάχι είναι άδειο και την παύση όταν το στομάχι είναι τεντωμένο). Η λεπτίνη παράγεται από τον λιπώδη ιστό για να σηματοδοτεί τα αποθέματα αποθηκευμένου λίπους στο σώμα και να ρυθμίζει τους μακροπρόθεσμους ελέγχους της όρεξης (δηλαδή την πρόσληψη περισσότερης τροφής όταν το αποθηκευμένο λίπος είναι σε χαμηλό επίπεδο και λιγότερης τροφής όταν το αποθηκευμένο λίπος είναι σε υψηλό επίπεδο). Παρόλο που η χορήγηση της λεπτίνης μπορεί να είναι αποτελεσματική για μια μικρή υποομάδα παχύσαρκων ατόμων που παρουσιάζουν έλλειψη λεπτίνης, πιστεύεται ότι τα περισσότερα παχύσαρκα άτομα έχουν αντίσταση στην λεπτίνη και διαθέτουν υψηλά επίπεδα λεπτίνης. Αυτή η αντίσταση θεωρείται ότι εξηγεί εν μέρει γιατί η χορήγηση λεπτίνης δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματική ως προς την καταστολή της όρεξης στα περισσότερα παχύσαρκα άτομα.

 

Ενώ η λεπτίνη και η γκρελίνη παράγονται περιφερικά, ελέγχουν την όρεξη μέσω των δράσεών τους στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Ειδικότερα, αυτές και άλλες ορμόνες που σχετίζονται με την όρεξη δρουν στον υποθάλαμο, μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι κεντρική για τη ρύθμιση της πρόσληψης τροφής και της κατανάλωσης ενέργειας. Υπάρχουν αρκετά κυκλώματα στον υποθάλαμο, τα οποία συνεισφέρουν στο ρόλο του στην ενσωμάτωση της όρεξης, με το μονοπάτι της μελανοκορτίνης να είναι το καλύτερα κατανοητό. Το κύκλωμα ξεκινάει με μία περιοχή του υποθαλάμου, τον τοξοειδή πυρήνα, που έχει εξόδους στον πλευρικό υποθάλαμο (LH) και στον μεσοκοιλιακό υποθάλαμο (VMH), τα κέντρα σίτισης και κορεσμού του εγκεφάλου, αντίστοιχα.

Ο τοξοειδής πυρήνας περιλαμβάνει δύο ξεχωριστές ομάδες νευρώνων. Η πρώτη ομάδα συνεκφράζει το νευροπεπτίδιο Y (NPY) και το πεπτίδιο ανάλογα με το γονίδιο Agouti (AgRP) και έχει διεγερτικές εισόδους στον πλευρικό υποθάλαμο και ανασταλτικές εισόδους στο μεσοκοιλιακό υποθάλαμο. Η δεύτερη ομάδα συνεκφράζει την προοπιομελανοκορτίνη (POMC) και το ρυθμιζόμενο μετάγραφο της κοκαΐνης και της αμφεταμίνης (CART) και έχει διεγερτικές εισόδους στον μεσοκοιλιακό υποθάλαμο και ανασταλτικές εισόδους στον πλευρικό υποθάλαμο. Συνεπώς, οι νευρώνες NPY/AgRP διεγείρουν το κέντρο σίτισης και αναστέλλουν το κέντρο κορεσμού, ενώ οι νευρώνες POMC/CART διεγείρουν το κέντρο κορεσμού και αναστέλλουν το κέντρο σίτισης. Η λεπτίνη αναστέλλει την ομάδα NPY/AgRP ενώ παράλληλα διεγείρει την ομάδα POMC/CART. Έτσι, μία ανεπάρκεια στη σηματοδότηση της λεπτίνης, είτε μέσω ανεπάρκειας της λεπτίνης είτε μέσω αντίστασης στην λεπτίνη, οδηγεί σε υπερβολική πρόσληψη τροφής και μπορεί να ευθύνεται για μερικές γενετικές και επίκτητες μορφές παχυσαρκίας.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προβλέπει ότι το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία μπορεί σύντομα να αντικαταστήσουν τις πιο παραδοσιακές ανησυχίες της δημόσιας υγείας όπως ο υποσιτισμός και τα λοιμώδη νοσήματα ως τα κυριότερα αίτια κακής υγείας. Η παχυσαρκία αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας και πολιτικής λόγω του επιπολασμού της, των κοστών της και των επιπτώσεών της στην υγεία. Οι προσπάθειες της δημόσιας υγείας επιδιώκουν να κατανοήσουν και να διορθώσουν τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που ευθύνονται για την αύξηση του επιπολασμού της παχυσαρκίας στον πληθυσμό. Οι λύσεις εξετάζουν τη μεταβολή των παραγόντων που προκαλούν την υπερβολική κατανάλωση ενέργειας από τα τρόφιμα και αναστέλλουν τη σωματική δραστηριότητα. Οι προσπάθειες περιλαμβάνουν τα ομοσπονδιακά προγράμματα γευμάτων στα σχολεία, τον περιορισμό του άμεσου μάρκετινγκ πρόχειρου φαγητού στα παιδιά και τη μείωση της πρόσβασης στα ζαχαρούχα ποτά στα σχολεία. Κατά την κατασκευή των αστικών περιοχών, έχουν γίνει προσπάθειες για την αύξηση της πρόσβασης στα πάρκα και για τη βελτίωση των πεζοδρόμων.

Πολλές χώρες και ομάδες έχουν δημοσιεύσει αναφορές σχετικά με την παχυσαρκία. Το 1998 εκδόθηκαν οι πρώτες ομοσπονδιακές κατευθυντήριες γραμμές των ΗΠΑ, με τίτλο «Κλινικές Κατευθυντήριες Γραμμές για την Αναγνώριση, Αξιολόγηση και Θεραπεία του Υπερβολικού Βάρους και της Παχυσαρκίας στους Ενήλικες: Η Αναφορά των Αποδεικτικών Στοιχείων». Το 2006 το Καναδικό Δίκτυο Παχυσαρκίας εξέδωσε τις «Καναδικές Κατευθυντήριες Γραμμές Κλινικής Πρακτικής (CPG) σχετικά με τη Διαχείριση και Πρόληψη της Παχυσαρκίας σε Ενήλικες και Παιδιά». Πρόκειται για ολοκληρωμένες και τεκμηριωμένες κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση της διαχείρισης και της πρόληψης του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας σε ενήλικες και παιδιά.

Το 2004, το Βασιλικό Ιατρικό Κολέγιο, το Τμήμα Δημόσιας Υγείας και το Βασιλικό Κολέγιο Παιδιατρικής και Υγείας Παιδιού του Ηνωμένου Βασιλείου δημοσίευσαν την αναφορά «Συσσωρεύοντας Προβλήματα», που υπογράμμιζε το αυξανόμενο πρόβλημα της παχυσαρκίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το ίδιο έτος, η Εξεταστική Επιτροπή για την Υγεία της Βουλής των Κοινοτήτων δημοσίευσε την «πιο ολοκληρωμένη έρευνα […] που έχει διεξαχθεί ποτέ» για τις επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην υγεία και την κοινωνία στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις πιθανές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Το 2006, το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Υποδειγματικής Κλινικής Πρακτικής (NICE) εξέδωσε μία κατευθυντήρια γραμμή για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, καθώς και τις επιπτώσεις της πολιτικής για τους μη ιατρικούς οργανισμούς όπως τα τοπικά συμβούλια. Μία αναφορά του 2007 από τον Sir Derek Wanless για το King's Fund προειδοποίησε ότι εάν δεν ληφθούν περαιτέρω μέτρα, η παχυσαρκία μπορεί να ακρωτηριάσει οικονομικά το Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Εξετάζονται ολοκληρωμένες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων ποσοστών της παχυσαρκίας. Το Πλαίσιο Δράσης Πολιτικών για την Παχυσαρκία (OPA) διαχωρίζει τα μέτρα σε ‘ανώτερου επιπέδου’ πολιτικές, ‘μεσαίου επιπέδου’ πολιτικές, ‘κατώτερου επιπέδου’ πολιτικές. Οι ‘ανώτερου επιπέδου’ πολιτικές εξετάζουν τις αλλαγές στην κοινωνία, οι ‘μεσαίου επιπέδου’ πολιτικές επιχειρούν να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά των ατόμων για την πρόληψη της παχυσαρκίας και οι ‘κατώτερου επιπέδου’ πολιτικές προσπαθούν να θεραπεύσουν τα άτομα που έχουν ήδη επηρεαστεί.

 

Η κύρια θεραπεία για την παχυσαρκία περιλαμβάνει διατροφή και σωματική άσκηση. Τα προγράμματα διατροφής μπορούν να επιφέρουν απώλεια βάρους βραχυπρόθεσμα, αλλά η διατήρηση της απώλειας βάρους είναι συνήθως δύσκολη και συχνά απαιτεί να αποτελέσουν η άσκηση και η διατροφή με τροφές με λιγότερες θερμίδες μόνιμο μέρος του τρόπου ζωής του ατόμου. Τα ποσοστά επιτυχίας της μακροπρόθεσμης διατήρησης της απώλειας βάρους με αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι χαμηλά και κυμαίνονται μεταξύ 2-20%. Οι αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής είναι αποτελεσματικές για τον περιορισμό της υπερβολικής πρόσληψης βάρους κατά την εγκυμοσύνη και για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί.

Ένα φάρμακο, η ορλιστάτη (Xenical), είναι σήμερα ευρέως διαθέσιμο και εγκεκριμένο για μακροπρόθεσμη χρήση. Η απώλεια βάρους ωστόσο είναι μέτρια, με μέση δόση 2,9 κιλά (6,4 λίβρες) σε 1 έως 4 έτη, και υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που αυτά τα φάρμακα επηρεάζουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της παχυσαρκίας. Η χρήση του σχετίζεται με υψηλά ποσοστά γαστρεντερικών παρενεργειών και έχουν υπάρξει ανησυχίες για αρνητικές επιπτώσεις στα νεφρά. Διατίθενται και δύο άλλα φάρμακα. Η λορκασερίνη (Belviq) οδηγεί σε μια μέση απώλεια βάρους 3.1 κιλό (3% της μάζας του σώματος) μεγαλύτερη από εκείνη του εικονικού φαρμάκου κατά τη διάρκεια ενός έτους. Επίσης, ένας συνδυασμός φαιντερμίνης και τοπιραμάτης (Qsymia) είναι κάπως αποτελεσματικός.

Η πιο αποτελεσματική θεραπεία για την παχυσαρκία είναι η βαριατρική χειρουργική επέμβαση. Η χειρουργική επέμβαση για τη σοβαρή παχυσαρκία συνδέεται με την μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους και τη μειωμένη συνολική θνησιμότητα. Μία μελέτη βρήκε απώλεια βάρους μεταξύ 14% και 25% (ανάλογα με τον τύπο της εκτελούμενης επέμβασης) σε 10 έτη και μείωση 29% στη θνησιμότητα λόγω όλων των αιτίων συγκριτικά με τις συνήθεις μεθόδους για την απώλεια βάρους. Ωστόσο, λόγω του κόστους της και του κινδύνου επιπλοκών, οι ερευνητές αναζητούν άλλες αποτελεσματικές, αλλά λιγότερο επεμβατικές θεραπείες.

Παγκόσμιος επιπολασμός της παχυσαρκίας μεταξύ ανδρών (αριστερά) και γυναικών (δεξιά).   <5%   5–10%   10–15%   15–20%   20–25%   25–30%   30–35%   35–40%   40–45%   45–50%   50–55%   >55%

Μέχρι και τον 20o αιώνα, η παχυσαρκία ήταν σπάνια· το 1997 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επίσημα αναγνώρισε την παχυσαρκία ως παγκόσμια επιδημία. Από το 2005, ο ΠΟΥ εκτιμά ότι τουλάχιστον 400 εκατομμύρια ενήλικες (9,8%) είναι παχύσαρκοι, με τα υψηλότερα ποσοστά να αφορούν τις γυναίκες και όχι τους άνδρες. Το ποσοστό της παχυσαρκίας αυξάνεται επίσης με την ηλικία, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 50 ή 60 χρονών ενώ η σοβαρή παχυσαρκία στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία και τον Καναδά, αυξάνεται ταχύτερα από ότι το συνολικό ποσοστό της παχυσαρκίας.

Κάποτε θεωρούνταν πρόβλημα μόνο στις χώρες υψηλού εισοδήματος, τώρα όμως, τα ποσοστά παχυσαρκίας αυξάνονται σε όλο τον κόσμο και επηρεάζουν τόσο τις αναπτυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτές οι αυξήσεις έγιναν ιδιαίτερα αισθητές στο αστικό περιβάλλον. Η μόνη εναπομένουσα περιοχή του κόσμου όπου η παχυσαρκία δεν είναι συνήθης είναι η υποσαχάρια Αφρική.

Ετυμολογία

Η παχυσαρκία προέρχεται από το λατινικό obesitas, που σημαίνει "σωματώδης, χοντρός ή παχύς." Ēsus' 'είναι η παθητική μετοχή του edere (τρώω), με πρόθεμα το ob (επάνω) . Το λεξικό The Oxford English Dictionary καταγράφει την πρώτη χρήση της λέξης το 1611 από τον Randle Cotgrave.

Ιστορία

 

 

Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που αναγνώρισαν την παχυσαρκία ως ιατρική διαταραχή. Ο Ιπποκράτης έγραψε ότι "η παχυσαρκία δεν είναι απλά μια ασθένεια, αλλά είναι ο προάγγελος άλλων". Ο Ινδός χειρουργός Σουσρούτα(6ος αιώνας π.Χ.) συνέδεσε την παχυσαρκία και το διαβήτη με τις καρδιακές παθήσεις. Συνέστησε σωματική άσκηση για να συμβάλει στην αποθεραπεία της και τις παρενέργειές της. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, η ανθρωπότητα πάλευε με την έλλειψη τροφίμων. Επομένως, η παχυσαρκία έχει ιστορικά θεωρηθεί ως δείγμα πλούτου και ευημερίας. Ήταν συχνό φαινόμενο μεταξύ των υψηλά ιστάμενων αξιωματούχων στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια τουΜεσαίωνα και της Αναγέννησης καθώς και στους αρχαίους πολιτισμούς της Ανατολικής Ασίας.

Με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασηςδιαπιστώθηκε ότι η στρατιωτική και οικονομική δύναμη των εθνών εξαρτιόταν τόσο από το μέγεθος του σώματος αλλά και από τη δύναμη των στρατιωτών και των εργαζομένων τους. Η αύξηση του μέσου όρου για το δείκτη μάζας σώματος από αυτό που θεωρείται σήμερα λιποβαρές σε αυτό που θεωρείται τώρα ως φυσιολογικό, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών Επομένως, το ύψος και το βάρος αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στον αναπτυγμένο κόσμο. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, καθώς ο πληθυσμός έφτασε το μέγιστο γενετικό δυναμικό του για το ύψος, το βάρος άρχισε να αυξάνεται πολύ περισσότερο από το ύψος, με αποτέλεσμα την παχυσαρκία. Στη δεκαετία του 1950, η αύξηση του πλούτου στον αναπτυγμένο κόσμο είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας, αλλά το σωματικό βάρος αύξησε τις ασθένειες της καρδιάς και των νεφρών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ασφαλιστικές εταιρείες συνειδητοποίησαν τη σχέση μεταξύ βάρους και προσδόκιμου ζωής και αύξησαν τα ασφάλιστρα για τους παχύσαρκους.

Πολλοί πολιτισμοί στην ιστορία έχουν προβάλει την παχυσαρκία ως αποτέλεσμα ενός ελαττώματος χαρακτήρα. Ο obesus ή αλλιώς ο παχύς σε μια ελληνική κωμωδία ήταν ο λαίμαργος και αποτελούσε πρόσωπο διακωμώδησης. Κατά τη διάρκεια των χριστιανικών χρόνων, το φαγητό θεωρήθηκε ως δίοδος προς τις αμαρτίες της λαιμαργίας και του πόθου. Στο σύγχρονο δυτικό πολιτισμό, το υπερβολικό βάρος συχνά θεωρείται μη ελκυστικό, ενώ η παχυσαρκία συνήθως συνδέεται με διάφορα αρνητικά στερεότυπα. Άνθρωποι όλων των ηλικιών μπορεί να αντιμετωπίσουν κοινωνικό στιγματισμό και μπορεί να στοχοποιηθούν από νταήδες ή να απομονωθούν από τους συνομηλίκους τους. Η παχυσαρκία είναι και πάλι ένας λόγος για διάκριση.

Στη δυτική κοινωνία, οι αντιλήψεις του κοινού σχετικά με το υγιές σωματικό βάρος διαφέρουν από εκείνες που αφορούν το ιδανικό βάρος  - και οι δύο έχουν αλλάξει από τις αρχές του 20ου αιώνα. Το βάρος που θεωρείται ιδανικό έχει μειωθεί από τη δεκαετία του 1920. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι το μέσο ύψος των νικητριών στα καλλιστεία για τη Μις Αμερική αυξήθηκε κατά 2% από το 1922 - 1999, ενώ το μέσο βάρος τους μειώθηκε κατά 12%. Από την άλλη πλευρά, οι απόψεις των ανθρώπων σχετικά με το φυσιολογικό βάρος έχουν αλλάξει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στη Βρετανία, το βάρος στο οποίο οι άνθρωποι θεωρούσαν τους εαυτούς τους υπέρβαρους ήταν σημαντικά υψηλότερο το 2007 σε σχέση με το 1999. Αυτές οι μεταβολές πιστεύεται ότι οφείλονται στην αύξηση των ποσοστών λίπους που οδηγεί στην αποδοχή του επιπλέον σωματικού βάρους ως φυσιολογικού.

Η παχυσαρκία εξακολουθεί να θεωρείται ως σύμβολο πλούτου και ευημερίας σε πολλά μέρη της Αφρικής. Αυτή η άποψη έχει διαδοθεί ιδιαίτερα από τότε που ξεκίνησε η νόσος του HIV.

Τέχνες

Οι πρώτες γλυπτικές αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος, 20.000-35.000  χρόνια πριν, απεικονίζουν παχύσαρκες γυναίκες. Ορισμένοι αποδίδουν στα αγαλματίδια της Αφροδίτης την τάση να τονίσει τη γονιμότητα, ενώ άλλοι αισθάνονται ότι αντιπροσωπεύει το «πάχος» στους ανθρώπους της εποχής. Η παχυσαρκία, ωστόσο, απουσιάζει τόσο στην ελληνική όσο και στη ρωμαϊκή τέχνη, πιθανώς όντας σε συνάρτηση με τα ιδανικά τους όσον αφορά την μετριοπάθεια. Αυτό συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου μέρους της χριστιανικής ευρωπαϊκής ιστορίας, εμφανίζοντας ως παχύσαρκούς μόνο εκείνους με χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση.

Κατά την Αναγέννηση ορισμένοι από την ανώτερη τάξη άρχισαν να εκθειάζουν το μεγάλο μέγεθός τους, όπως μπορεί να δει κανείς σε πορτρέτα του Ερρίκου του VIII και του Alessandro del Borro. Ο Rubens (1577-1640) απεικονίζει τακτικά στους πίνακές του σωματώδεις γυναίκες, από όπου προέρχεται και ο όροςRubenesque. Οι γυναίκες αυτές, ωστόσο, διατηρούν ακόμα το σχήμα "κλεψύδρας" το οποίο συσχετίζεται με τη γονιμότητα. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι απόψεις για την παχυσαρκία άλλαξαν στο δυτικό κόσμο. Μετά από αιώνες όπου η παχυσαρκία ήταν συνδεδεμένη με τον πλούτο και την κοινωνική θέση, η λυγερή φιγούρα άρχισε να αντιμετωπίζεται ως επιθυμητό πρότυπο.

Οικονομικές επιπτώσεις

Εκτός από τις επιπτώσεις στην υγεία, η παχυσαρκία οδηγεί σε πολλά προβλήματα συμπεριλαμβανομένων των μειονεκτημάτων στην αγορά εργασίας και την αύξηση του κόστους των επιχειρήσεων. Αυτές οι επιπτώσεις είναι αισθητές σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, σε ιδιώτες, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις. Το 2005, οι ιατρικές δαπάνες που οφείλονται στην παχυσαρκία στις ΗΠΑ έφταναν περίπου τα $190,2 δισεκατομμύρια ή αλλιώς το 20,6% των συνολικών ιατρικών δαπανών, ενώ το κόστος της παχυσαρκίας στον Καναδά είχε εκτιμηθεί σε 2 δισ. CA$ το 1997 (2,4% των συνολικών δαπανών για την υγεία). Το συνολικό ετήσιο άμεσο κόστος των υπέρβαρων και της παχυσαρκίας στην Αυστραλία το 2005 ήταν A$21 δισεκατομμύρια. Οι υπέρβαροι και παχύσαρκοι Αυστραλοί έλαβαν επίσης A$35,6 δισεκατομμύρια από κρατικές επιχορηγήσεις. Το εκτιμώμενο εύρος ετήσιων δαπανών για τα προϊόντα διατροφής κυμαίνεται από $40 δις έως $100 δις μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τα προγράμματα πρόληψης παχυσαρκίας διαπιστώθηκε ότι μειώνουν το κόστος της θεραπείας των νόσων που σχετίζονται με αυτή. Ωστόσο, όσο οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, τόσο οι ιατρικές δαπάνες τους αυξάνονται. Οι ερευνητές ως εκ τούτου καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η μείωση της παχυσαρκίας μπορεί να βελτιώσει την υγεία των ανθρώπων, αλλά είναι μάλλον απίθανο να μειωθούν οι συνολικές δαπάνες για την υγεία.

 

Η παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικό στιγματισμό και μειονεκτήματα στην αγορά εργασίας. Σε σύγκριση με συναδέλφους με κανονικό βάρος, οι παχύσαρκοι εργαζόμενοι κατά μέσο όρο έχουν υψηλότερα ποσοστά απουσιών από την εργασία και λαμβάνουν περισσότερες άδειες αναπηρίας, αυξάνοντας έτσι το κόστος για τους εργοδότες και τη μείωση της παραγωγικότητας. Μια μελέτη που εξετάζει εργαζόμενους του Duke University, διαπίστωσε πως τα άτομα με ΔΜΣ πάνω από 40 ζήτησαν διπλάσιααποζημίωση από εκείνους των οποίων ο ΔΜΣ ήταν από 18,5 έως 24,9. Σημείωσαν επίσης πάνω από 12 φορές περισσότερες χαμένες ημέρες εργασίας. Οι πιο συνηθισμένοι τραυματισμοί σε αυτή την ομάδα οφείλονταν σε πτώσεις και ανυψώσεις, που επηρεάζουν τα κάτω άκρα, τους καρπούς ή τα χέρια και την πλάτη. Το συμβούλιο ασφάλισης εργαζομένων της αμερικανικής πολιτείας της Αλαμπάμα ενέκρινε ένα αμφιλεγόμενο σχέδιο χρέωσης των παχύσαρκων εργαζομένων με 25$ ανά μήνα, εάν δεν λάβουν μέτρα για να μειώσουν το βάρος τους και να βελτιώσουν την υγεία τους. Τα μέτρα αυτά άρχισαν τον Ιανουάριο του 2010 και ισχύουν για τα άτομα με ΔΜΣ μεγαλύτερο από 35 Κ/μ² που αποτυγχάνουν να βελτιωθούν στον τομέα της υγείας τους μετά από ένα χρόνο.

Μερικές έρευνες δείχνουν ότι οι παχύσαρκοι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να προσληφθούν σε μια δουλειά και ότι έχουν λιγότερες πιθανότητες να προαχθούν. Τα παχύσαρκα άτομα πληρώνονται, επίσης, λιγότερο από τους μη-παχύσαρκους ομολόγους τους για την αντίστοιχη δουλειά. Οι παχύσαρκες γυναίκες πληρώνονται κατά μέσο όρο 6% λιγότερο και οι παχύσαρκοι άνδρες πληρώνονται κατά 3% λιγότερο.

Συγκεκριμένες βιομηχανίες, όπως οι αεροπορικές εταιρείες, η υγειονομική περίθαλψη και οι βιομηχανίες τροφίμων, προβάλλουν ιδιαίτερες ανησυχίες. Λόγω της αύξησης των ποσοστών της παχυσαρκίας, οι αεροπορικές εταιρείες αντιμετωπίζουν υψηλότερο κόστος καυσίμων και πιέσεις για την αύξηση των θέσεων σε πλάτος Το 2000, το επιπλέον βάρος των παχύσαρκων επιβατών, κόστισε στις αεροπορικές εταιρείες των ΗΠΑ, 275 εκατομμύρια δολάρια . Ο κλάδος της υγείας χρειάστηκε να επενδύσει σε ειδικές εγκαταστάσεις για την αντιμετώπιση σοβαρά παχύσαρκων ασθενών, συμπεριλαμβανομένου και του εξοπλισμού ανύψωσης και των βαριατρικών ασθενοφόρων. Οι δαπάνες για εστιατόρια αυξήθηκαν μετά από διάφορες καταγγελίες ότι προκαλούν παχυσαρκία. Το 2005, στο Κογκρέσο των ΗΠΑ συζητήθηκε νομοθεσία για την αντιμετώπιση αστικών αγωγών κατά της βιομηχανίας τροφίμων σε σχέση με την παχυσαρκία ωστόσο, δεν ψηφίστηκε σχετικός νόμος.

Αποδοχή του πάχους

 

Πρωταρχικός στόχος της κίνησης για την αποδοχή του πάχους είναι η μείωση των διακρίσεων απέναντι σε υπέρβαρους ή παχύσαρκους ανθρώπους. Ωστόσο, κάποια μέλη του κινήματος προσπαθούν επίσης να αμφισβητήσουν τον καθιερωμένο συσχετισμό ανάμεσα στην παχυσαρκία και τις αρνητικές επιπτώσεις της στην υγεία του ανθρώπου.

Υπάρχουν αρκετοί οργανισμοί που προωθούν την αποδοχή της παχυσαρκίας και έγιναν περισσότερο γνωστοί κατά το δεύτερο μισό του 20ου  αιώνα. Η Εθνική Ένωση για την Προώθηση Αποδοχής του Πάχους (International Size Acceptance Association – NAAFA) ιδρύθηκε το 1969 με έδρα τις Η.Π.Α. και αυτοπροσδιορίζεται ως οργάνωση για την προάσπιση ατομικών δικαιωμάτων, αφιερωμένη συγκεκριμένα στην εξάλειψη των διακρίσεων που γίνονται με βάση το πάχος των ανθρώπων. Ωστόσο, ο ακτιβισμός υπέρ του πάχους παραμένει περιθωριακό κίνημα.

Η Διεθνής Ένωση Αποδοχής του Πάχους (National Association to Advance Fat Acceptance, ISAA) είναι μια μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ) που ιδρύθηκε το 1997. Έχει έναν πιο παγκόσμιο προσανατολισμό και ως αποστολή της χαρακτηρίζει την προώθηση της αποδοχής πάχους και τη συμβολή στην εξάλειψη διακρίσεων που γίνονται με βάση το βάρος. Αυτές οι ομάδες ζητούν συχνά την επίσημη αναγνώριση της παχυσαρκίας ως αναπηρία σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου περί Αμερικανών με Αναπηρίες (Americans with Disabilities Act, ADA). Ωστόσο, το σύστημα κανόνων δικαίου των ΗΠΑ έχει αποφασίσει ότι το πιθανό κόστος στον τομέα της δημόσιας υγείας υπερβαίνει τα οφέλη που θα είχε η επέκταση του συγκεκριμένου νόμου, ώστε να καλύπτει την περίπτωση της παχυσαρκίας.

Το υγιές εύρος του ΔΜΣ (Δείκτη Μάζας Σώματος – BMI, Body Mass Index) ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και το φύλο του παιδιού. Ως παχυσαρκία σε παιδιά και εφήβους ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία ο ΔΜΣ είναι υψηλότερος από το 95ο  εκατοστημόριο. Τα δεδομένα αναφοράς στα οποία βασίζονται τα εκατοστημόρια αυτά προέρχονται από την περίοδο 1963-1994 και συνεπώς δεν έχουν επηρεαστεί από την πρόσφατη αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας. Η παιδική παχυσαρκία έλαβε διαστάσεις επιδημίας τον 21ο  αιώνα, καθώς τα ποσοστά της αυξάνονται και στον ανεπτυγμένο, και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας στον Καναδά αυξήθηκε από 11% τη δεκαετία του 1980 σε ποσοστό άνω του 30% τη δεκαετία του 1990, ενώ κατά την ίδια περίοδο στη Βραζιλία το ποσοστό αυξήθηκε από 4% σε 14%.

Όπως συμβαίνει και με την παχυσαρκία των ενηλίκων, στα αυξανόμενα ποσοστά της παιδικής παχυσαρκίας συμβάλλουν πολλοί διαφορετικοί παράγοντες. Η αλλαγές στη διατροφή και η μειωμένη σωματική δραστηριότητα θεωρούνται οι δύο πιο σημαντικοί παράγοντες αυτής της πρόσφατης αύξησης. Επειδή η παιδική παχυσαρκία συνήθως συνεχίζεται μετά την ενηλικίωση και σχετίζεται με πολλές χρόνιες ασθένειες, τα παχύσαρκα παιδιά συχνά εξετάζονται για υπέρταση, διαβήτη, υπερλιπιδαιμία και λιπώδες ήπαρ. Η αντιμετώπιση που ακολουθείται σε περιπτώσεις παιδιών είναι κυρίως παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής και συμπεριφοριστικές τεχνικές, αν και οι απόπειρες αύξησης των επιπέδων δραστηριότητας των παιδιών δεν είχαν επιτυχία έως τώρα. Στις Η.Π.Α., η χρήση φαρμάκων από αυτήν την ηλικιακή ομάδα δεν έχει εγκριθεί από την εθνική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA).

Η παχυσαρκία των ζώων συντροφιάς είναι συχνό φαινόμενο σε πολλές χώρες. Τα ποσοστά υπέρβαρων και παχύσαρκων σκύλων στις Η.Π.Α. κυμαίνονται από 23% έως 41%, με περίπου 5,1% από αυτά να είναι παχύσαρκα. Το ποσοστό παχυσαρκίας στις γάτες ήταν ελαφρώς υψηλότερο, στο 6,4%. Στην Αυστραλία, το ποσοστό παχυσαρκίας στους σκύλους που επισκέφτηκαν κτηνιατρεία μετρήθηκε στο 7,6%. Ο κίνδυνος εμφάνισης παχυσαρκίας στους σκύλους σχετίζεται με το εάν οι ιδιοκτήτες τους είναι υπέρβαροι ή όχι. Εντούτοις, δεν υφίσταται παρόμοιος συσχετισμός ανάμεσα στις γάτες και τους ιδιοκτήτες τους.

References

• World Health Organization – σελίδες σχετικά με τη Παχυσαρκία (Αγγλικά)