Ανατολική Ευρώπη

Δεν υπάρχει συγκεκριμένος συμπεφωνημένος ορισμός για τα όρια της, εν μέρει διότι ο όρος χρησιμοποιείται εκτενώς σε διάφορα πεδία, πέραν της γεωγραφίας, όπως το γεωπολιτικό, το πολιτιστικό και το κοινωνικοοικονομικό. Υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός ορισμών. Ένας είναι πολιτιστικός: η Ανατολική Ευρώπη είναι η περιοχή της ηπείρου με επιρροές κυρίως από το Βυζάντιο και την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και δευτερευόντως Τουρκικές-Ισλαμικές. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο ορισμός της ήταν γεωπολιτικός: ο όρος ταυτίζονταν επί της ουσίας με το Ανατολικό μπλοκ. Συνέχεια αυτής της συλλογιστικής είναι η θεώρηση των πρώην σοσιαλιστικών χωρών εκτός της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ως ανατολική Ευρώπη. Παρόλο που τέτοιοι ορισμοί θεωρούνται από αρκετούς παρωχημένοι, παραμένουν μέχρι σήμερα σε ευρεία χρήση και αξιοποιούνται στις στατιστικές διάφορων υπερεθνικών οργανισμών.

 

Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί του όρου ανατολική Ευρώπη, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι γενικευτικοί και όχι ιδιαίτερα ακριβείς. Ακολουθούν μεγάλη ποικιλία κριτηρίων και διαφοροποιούνται σημαντικά, ακόμα και όταν προέρχονται από τον χώρο των πολιτικών επιστημών.

Γεωγραφικοί ορισμοί

Τα Ουράλια όρη, ο ποταμός Ουράλης και η οροσειρά του Καυκάσου είναι γεωγραφικά τα ανατολικά όρια της Ευρώπης. Τα δυτικά όρια της περιοχής που καλείται ανατολική Ευρώπη επαναπροσδιορίζονται διαχρονικά, είναι εν πολλοίς αλληλοεπικαλυπτόμενα, με τα πιο συνήθη κριτήρια να είναι πολιτιστικά και θρησκευτικά. Συνεπώς ο σαφής ορισμός τους είναι δύσκολος.

Οργανισμοί

ΟΗΕ

• Το Τμήμα Στατιστικής των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Statistics Division, UNSD) έχει ορίσει συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές ή ομαδοποιήσεις κρατών, για χρήση στη συλλογή και μελέτη στατιστικών δεδομένων. Οι παρακάτω χώρες που βρίσκονται στην Ανατολική Ευρώπη είναι: η Λευκορωσία, η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Μολδαβία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Ρωσία, η Ουκρανία, η Βόρεια Μακεδονία, η Εσθονία, η Κροατία, η Λιθουανία,η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Λετονία, η Σερβία, η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Σλοβακία και η Σλοβενία.Η ταξινόμηση γίνεται με τρόπο λειτουργικό ως προς τις στατιστικές μελέτες και δεν λαμβάνει υπόψη πολιτικούς ή άλλους συσχετισμούς ανάμεσα στις χώρες αυτές. Η συγκεκριμένη ταξινόμηση συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με τις χώρες που άνηκαν στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας.

• Άλλες υπηρεσίες του ΟΗΕ (UNAIDS, UNHCR, ILO, UNICEF) ταξινομούν τις ευρωπαϊκές χώρες με διαφορετικούς τρόπους.

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ο Πολυγλωσσικός Θησαυρός της Ευρωπαϊκής Ένωσης ταξινομεί τα εσθονικά, λετονικά, λιθουανικά, βουλγάρικα, κροάτικα, τσέχικα, ουγγρικά, πολωνικά, ρουμανικά, σλοβάκικα, σλοβένικα και σερβικά στη λεγόμενη "Ανατολική Ευρώπη".

CIA

Η CIA ορίζει σαν ανατολική Ευρώπη τις Λευκορωσία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Μολδαβία, Ρωσία (διηπειρωτική χώρα)), Τουρκία (διηπειρωτική χώρα) και Ουκρανία.

Ορισμοί βάσει πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών κριτηρίων

Ιστορικά κριτήρια

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο όρος ανατολική Ευρώπη ταυτίστηκε με τις χώρες της ηπείρου που ήταν υπό σοβιετική επιρροή. Ο επακόλουθος Ψυχρός Πόλεμος διαίρεσε μέχρι τα 1989-91 την Ευρώπη σε χώρες-μέλη του NATO και του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Σύγχρονη εποχή

Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, σχηματίστηκαν στη θέση της κάποια υπερεθνικά σχήματα, όπως η Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών

Γεωπολιτική κατάσταση (i)

Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ)   CSTO - Collective Security Treaty Organization   GUAM - Οργανισμός για τη Δημοκρατία και την Οικονομική Ανάπτυξη       Περιοχή ελεύθερου εμπορίου της ΚΑΚ

Γεωπολιτική κατάσταση (ii)

Union state.     Χώρες-μέλη και υποψήφια μέλη της Ευρασιατικής Ένωσης

Πολιτιστικά κριτήρια

Πέραν της γεωπολιτικής θεώρησης, συχνός είναι και η ταξινόμηση των ευρωπαϊκών κρατών βάσει ιστορικών και πολιτιστικών κριτηρίων, ως διακριτής ομάδας χωρών στα πλαίσια του δυτικού κόσμου. Βάσει αυτών των κριτηρίων ταξινομούνται με διάφορους τρόπους οι πρώην σοσιαλιστικές χώρες της κεντρικής Ευρώπης καθώς και τα Βαλτικά κράτη, που έχουν σημαντικές πολιτικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές και οικονομικές διαφορές σε σχέση με την Ουκρανία και τη Ρωσία που βρίσκονται στα ανατολικά τους.

Πολιτιστικά κριτήρια (i)

Πολιτιστικός χάρτης της Ευρώπης (Ständiger Ausschuss für geographische Namen)     Περιοχές της υφηλίου όπου χρησιμοποιείται η κυριλλική γραφή

Πολιτιστικά κριτήρια (ii)

Χώρες όπου κάποια ανατολική σλαβική γλώσσα είναι εθνική γλώσσα     Περιοχές και χώρες όπου τα ρωσικά είναι επίσημη γλώσσα ή ομιλούνται από μεγάλο μέρος του πληθυσμού

Θρησκευτικά κριτήρια

Το Σχίσμα του 1054 διαίρεσε την ήπειρο σε Ορθόδοξη ανατολική και Ρωμαιοκαθολική (αργότερα και Προτεσταντική) δυτική.

Θρησκευτικά κριτήρια (i)

Ορθόδοξοι (%) σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό (περισσότερο σκούρο χρώμα υποδεικνύει υψηλότερο ποσοστό)

Θρησκευτικά κριτήρια (ii)

Καθολικοί (%) σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό (περισσότερο σκούρο χρώμα υποδεικνύει υψηλότερο ποσοστό)     Προτεστάντες (%) σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό (περισσότερο σκούρο χρώμα υποδεικνύει υψηλότερο ποσοστό)

Σύγχρονη εποχή

Η ανατροπή του σοσιαλισμού επέφερε τον τερματισμό της διαίρεσης της Ευρώπης σε ανατολική-δυτική. όμως ο εν λόγω διαχωρισμός, που γίνονταν βάσει γεωπολιτικών κριτηρίων, χρησιμοποιείται συχνά από τα media μέχρι σήμερα.

Βαλτικά κράτη

Οι περισσότερες πηγές εντάσσουν τα βαλτικά κράτη στη Βόρεια Ευρώπη, όμως το CIA World Factbook τις κατατάσσει στην ανατολική.

•   Εσθονία
•   Λετονία
•   Λιθουανία

Καύκασος

Οι χώρες του Καυκάσου σπάνια περιλαμβάνονται στους ορισμούς της ανατολικής Ευρώπης διότι βρίσκονται στα σύνορα της Ευρώπης με την Ασία. Είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, σύμφωνα με το οποίο γεωγραφικά ανήκουν στην Ασία αλλά έχουν πολιτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με την Ευρώπη και την Τουρκία.

•   Αζερμπαϊτζάν
•   Αρμενία
•   Γεωργία

Άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες

Πολλές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ανήκουν στην ανατολική Ευρώπη:

•   Καζακστάν (ασιατική χώρα, ένα μικρό τμήμα της οποίας ανήκει στην Ευρώπη)
•   Λευκορωσία
•   Μολδαβία
•   Ουκρανία
•   Ρωσική Ομοσπονδία (διηπειρωτική χώρα, που εκτείνεται στην Ευρώπη και την Ασία)

Κεντρική Ευρώπη

Ο όρος Κεντρική Ευρώπη χρησιμοποιείται -πέραν του γεωγραφικού προσδιορισμού- συχνά από ιστορικούς με σημείο αναφοράς τη Γερμανία για τις χώρες που συνορεύουν με αυτή στα ανατολικά της. Οι δύο όροι συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό, με κάποιους αναλυτές να χρησιμοποιούν τον πρώτο και άλλους τον δεύτερο.

•   Αυστρία
•   Κροατία (συνήθως κατατάσσεται στη Νοτιοανατολική Ευρώπη)
•   Ουγγαρία
•   Πολωνία
•   Ρουμανία
•   Σλοβακία
•   Σλοβενία (συνήθως κατατάσσεται στην κεντρική Ευρώπη, σπανιότερα στη νοτιοανατολική)
•   Τσεχία

Νοτιοανατολική Ευρώπη

Οι παρακάτω χώρες ανήκουν στη νοτιοανατολική Ευρώπη, όμως κάποιες εξ αυτών μπορούν να χαρακτηρισθούν επίσης χώρες της κεντρικής ή/και της ανατολικής Ευρώπης.

•   Αλβανία (κατατάσσεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη)
•   Βόρεια Μακεδονία (κατατάσσεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη)
•   Βοσνία και Ερζεγοβίνη (κατατάσσεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη)
•   Βουλγαρία (κατατάσσεται συνήθως στη νοτιοανατολική Ευρώπη, αλλά και στην ανατολική με βάση τη γεωπολιτική κατάσταση στον Ψυχρό Πόλεμο)
•   Ελλάδα (κατατάσσεται άλλοτε στη δυτική (κυρίως με πολιτικά κριτήρια) και άλλοτε στη νοτιοανατολική ή τη νότια Ευρώπη (γεωγραφικά).)
•   Κροατία (συνήθως κατατάσσεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη, μερικές φορές και στην κεντρική)
•   Κύπρος (γεωγραφικά ανήκει στη Μέση Ανατολή ή την Ασία, όμως κατατάσσεται στη νοτιοανατολική και τη νότια Ευρώπη εξαιτίας των πολιτιστικών, ιστορικών και πολιτικών δεσμών που έχει με αυτήν)
•   Μαυροβούνιο (κατατάσσεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη)
•   Ρουμανία (κατατάσσεται συνήθως στη νοτιοανατολική Ευρώπη, αλλά και στην ανατολική με βάση τη γεωπολιτική κατάσταση στον Ψυχρό Πόλεμο, σπανιότερα στην κεντρική.)
•   Σερβία (κατατάσσεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη)
•   Τουρκία (χώρα της Ασίας, της οποίας ένα μικρό τμήμα, η Ανατολική Θράκη/"Ευρωπαϊκή Τουρκία", ανήκει στην Ευρώπη)

Απαρχές

Οι απαρχές του διαχωρισμού της ευρωπαϊκής ηπείρου σε ανατολική και δυτική βρίσκονται στη ρωμαϊκή εποχή. Καθώς η Ρώμη επεκτείνονταν, κατέστη σαφής η πολιτιστική και γλωσσική διαφορά ανάμεσα στις ανατολικές και τις δυτικές επαρχίες της. Οι πρώτες ήταν ιδιαίτερα αστικοποιημένες, διαμορφωμένες πολιτιστικά από την ελληνιστική περίοδο και με κυρίαρχη γλώσσα την Κοινή. Αντίθετα στις δυτικές επαρχίες υιοθετήθηκαν κατά κύριο λόγο τα λατινικά, ενώ μεγάλος αριθμός πόλεων και άλλων υποδομών χτίστηκε στη Ρωμαϊκή περίοδο. Ο πολιτιστικός-γλωσσικός διαχωρισμός ενισχύθηκε αργότερα από την πολιτική διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Δυτική και Ανατολική, την αποκαλούμενη από μεταγενέστερους ιστορικούς Βυζαντινή.

Κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και στον Μεσαίωνα συνέβησαν διάφορα γεγονότα που τόνισαν ακόμα περισσότερο τη διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο μέρη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατέρρευσε σύντομα, σηματοδοτώντας την αρχή του πρώιμου Μεσαίωνα, ενώ η Ανατολική/Βυζαντινή επιβίωσε, μάλιστα γνωρίζοντας και περιόδους μεγάλης ισχύος και ακμής, για άλλα χίλια χρόνια. Αιώνες μετά την πτώση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το κενό ισχύος στη δύση καλύφθηκε εν μέρει από την άνοδο της Αυτοκρατορίας των Καρολιδών, ενώ το Σχίσμα του 1054 διαχώρισε και επισήμως τον Χριστιανισμό σε Ανατολικό και Δυτικό. Στον Μεσαίωνα, μεγάλο μέρος της ανατολικής Ευρώπης βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Μογγόλων.

Η σταδιακή αποδυνάμωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, επίκεντρου της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και η αντικατάστασή της τον 15ο αιώνα από την Οθωμανική σε συνδυασμό με τη διάσπαση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μείωσαν την σημασία της αντιπαράθεσης/διαφοροποίησης ανάμεσα στον Ρωμαιοκαθολικισμό (αργότερα και τον Προτεσταντισμό) και την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η σημασία άλλων κριτηρίων διαχωρισμού αμφισβητείται. Η χρήση του κυριλλικού αλφαβήτου δεν θεωρείται επαρκές κριτήριο, διότι σε πολλές χώρες -όπως η Πολωνία και η Κροατία- χρησιμοποιείται το λατινικό αλφάβητο, ενώ εν γένει κατατάσσονται στην ανατολική Ευρώπη. Η Ελλάδα θεωρείται το λίκνο του δυτικού πολιτισμού και αναπόσπαστο μέρος του δυτικού κόσμου, σε πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να ταξινομείται στη νότια ή/και τη δυτική Ευρώπη αντί της ανατολικής.

20ος αιώνας

Μεσοπόλεμος

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος επέφερε μεταξύ των άλλων την κατάρρευση των μεγάλων αυτοκρατοριών στο ανατολικό μέρος της ηπείρου (Ρωσική, Αυστροουγγρική και Οθωμανική), καθώς και στην πτώση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Η έκταση του διαδόχου γερμανικού κράτους συρρικνώθηκε δραστικά. Στη θέση των παλαιών αυτοκρατοριών σχηματίστηκαν πολλά μικρότερα κράτη, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία. Τα περισσότερα από αυτά είχαν επί της ουσίας αγροτικές οικονομίες, δεν ήταν εκβιομηχανισμένα και είχαν λίγα αστικά κέντρα. Ο εθνικισμός ήταν η κυρίαρχη δύναμη, παρόλο που οι πληθυσμοί τους δεν ήταν ομοιογενείς, διότι εντός των συνόρων τους κατοικούσαν μεγάλες αλλοεθνείς και αλλόθρησκες μειονότητες. Στα ανατολικά της ηπείρου σχηματίστηκε μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και τον εμφύλιο που ακολούθησε, η Σοβιετική Ένωση. Επρόκειτο για μια πολυεθνική κρατική οντότητα που εκτείνονταν στην Ευρώπη και την Ασία. Διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στις εξελίξεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως, ειδικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο. Τα περισσότερα από τα νεοσύστατα κράτη που αντικατέστησαν τις παλαιές αυτοκρατορίες είχαν αρχικά αστικά κοινοβουλευτικά καθεστώτα, όμως σε όλα (με την εξαίρεση της Τσεχοσλοβακίας) ήλθαν σύντομα στην εξουσία αυταρχικά, ακολουθώντας εν πολλοίς το μοντέλο του ιταλικού Φασισμού. Καταλύτης στη μετάβαση αυτή ήταν η Παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και αυγή του Ψυχρού Πολέμου

 

Το Ανατολικό μέτωπο ήταν το κύριο θέατρο επιχειρήσεων όπου κρίθηκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, με τον Ερυθρό Στρατό και τη γερμανική Wehrmacht με τους συμμάχους της να μάχονται για πέντε έτη (1941-45). Ο πόλεμος προκάλεσε τον θάνατο εκατομμυρίων καθώς και ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές. Η σοβιετική πολεμική μηχανή, παρά τις πολύ μεγάλες αρχικές απώλειες, αναδιοργανώθηκε σε βάθος και χάρη στην τεράστια υπεροχή της στα 1943-45 συνέτριψε το Τρίτο Ράιχ. Οι τύχες του ανατολικού τμήματος της ηπείρου διαμορφώθηκαν από τα γεγονότα αυτά. Μόνον η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία και η Φινλανδία δεν πέρασαν στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ.

Ανατολικό Μπλοκ

Στις χώρες υπό σοβιετική επιρροή, εγκαθιδρύθηκαν σοσιαλιστικά καθεστώτα. Όταν δημιουργήθηκε το NATO, οι περισσότερες χώρες της ανατολικής Ευρώπης συγκρότησαν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, σχηματίζοντας έτσι το λεγόμενο "Ανατολικό Μπλοκ". Αυτό αποτελούνταν από:

• Τη Σοβιετική Ένωση (που περιλάμβανε στο ευρωπαϊκό μέρος της περιοχές της σημερινής Ρωσίας, τα Βαλτικά κράτη, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Μολδαβία).

• Συμμάχους της ΕΣΣΔ, συγκεκριμένα τις ΛΔ Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία), ΛΔ Πολωνίας, ΛΔ Τσεχοσλοβακίας, ΛΔ Ουγγαρίας, ΛΔ Βουλγαρίας και ΛΔ Ρουμανίας.

• Αλβανία και Γιουγκοσλαβία
  • Η Γιουγκοσλαβία δεν εντάχθηκε στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Ήταν μάλιστα μία από τις χώρες που πρωτοστάτησαν στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, ένα συνασπισμό χωρών που επεδίωξαν να μην είναι ενταγμένα σε κάποιον από τους κύριους γεωπολιτικούς συνασπισμούς του Ψυχρού Πολέμου (το ΝΑΤΟ ή το Σύμφωνο της Βαρσοβίας).

• Η ΛΔ Αλβανίας, έφυγε από τη σοβιετική σφαίρα επιρροής εξ αιτίας του Σινοσοβιετικού-σχίσματος στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επισήμως αποχώρησε από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας το 1968, μετά τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Τσεχοσλοβακία. Όταν στα 1978 αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στη ΛΔ Κίνας και τις ΗΠΑ, η Αλβανία διέκοψε τις σχέσεις της και με την πρώτη -παραμένοντας απομονωμένη γεωπολιτικά και επί της ουσίας ουδέτερη τις επόμενες δεκαετίες.

1989-σήμερα

Μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, το πολιτικό σκηνικό στην Ευρώπη και γενικότερα στην υφήλιο μεταβλήθηκε δραματικά. Σοσιαλιστικές δημοκρατίες που μέχρι τότε ήταν μέρη της ΕΣΣΔ έγιναν ανεξάρτητες, η Ανατολική και η Δυτική Γερμανία επανενώθηκαν, η Τσεχοσλοβακία διαιρέθηκε στην Τσεχία και τη Σλοβακία. Πολλές από αυτές τις χώρες εντάχθηκαν αργότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

παλαιά μέλη   νέα μέλη, που εντάχθηκαν το 2004       παλαιά μέλη   νέα μέλη, που εντάχθηκαν το 2007

• Ευρώπη
• Ευρωπαϊκή Ένωση
• Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• Γεωγραφία της Σοβιετικής Ένωσης
• Σλάβοι

Ευρωπαϊκή γεωγραφία

• Κεντρική Ευρώπη
• Βόρεια Ευρώπη
• Νοτιοανατολική Ευρώπη
• Δυτική Ευρώπη
• Ευρωπαϊκή Ρωσία

• Applebaum, Anne. Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe, 1944–1956 (2012)
• Berend, Ivan T. Decades of Crisis: Central and Eastern Europe before World War II (2001), covers 1900–1939
• Frucht, Richard, ed. Encyclopedia of Eastern Europe: From the Congress of Vienna to the Fall of Communism (2000)
• Gal, Susan and Gail Kligman, The Politics of Gender After Socialism, Princeton: Princeton University Press, 2000.
• Ghodsee, Kristen R.. Muslim Lives in Eastern Europe: Gender, Ethnicity and the Transformation of Islam in Postsocialist Bulgaria. Princeton: Princeton University Press, 2009.
• Ghodsee, Kristen R.. Lost in Transition: Ethnographies of Everyday Life After Communism, Duke University Press, 2011.
• Held, Joseph, ed. The Columbia History of Eastern Europe in the Twentieth Century (1993)
• Jelavich, Barbara. History of the Balkans, Vol. 1: Eighteenth and Nineteenth Centuries (1983); History of the Balkans, Vol. 2: Twentieth Century (1983)
• Lipton, David (2002). «Eastern Europe». Στο: David R. Henderson (ed.), επιμ. Concise Encyclopedia of Economics (1st έκδοση). Library of Economics and Liberty.  OCLC 317650570, 50016270 και 163149563
• Myant, Martin· Drahokoupil, Jan (2010). Transition Economies: Political Economy in Russia, Eastern Europe, and Central Asia. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-470-59619-7. 
• Ramet, Sabrina P. Eastern Europe: Politics, Culture, and Society Since 1939 (1999)
• Roskin, Michael G. The Rebirth of East Europe (4th ed. 2001); 204pp
• Simons, Thomas W. Eastern Europe in the Postwar World (1991)
• Snyder, Timothy. Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin (2011)
• Swain, Geoffrey and Nigel Swain, Eastern Europe Since 1945 (3rd ed. 2003)
• Verdery, Katherine. What Was Socialism and What Comes Next? Princeton: Princeton University Press, 1996.
• Walters, E. Garrison. The Other Europe: Eastern Europe to 1945 (1988) 430pp; country-by-country coverage
• Wolchik, Sharon L. and Jane L. Curry, eds. Central and East European Politics: From Communism to Democracy (2nd ed. 2010), 432pp

• Οικονομικά δεδομένα για την Ανατολική Ευρώπη (Αγγλικά)