Роза Люксембург

Роза Люксембург
Rosa Luxemburg
Ажал үйлэ:	улас түрэшэ, философ
Түрэһэн үдэр:	1871 оной 3 һарын 5(1871-03-05)[1][3]
Түрэһэн газар:	Замосць, Польшо, Ородой эзэнтэ улас
Эрхэтэнэй харьяалал:	Германи[4]  Ородой эзэнтэ улас
Наһа бараһан үдэр:	1919 оной 1 һарын 15(1919-01-15)[5][1][7][4][3][8] (47 наһатай)
Наһа бараһан газар:	Берлин, Веймарай улас
Гарай үзэг:

Тэрэ Германиин социалис арадшалһан нам (SPD) ба энэнэй һүүлдэ Германиин бэеэ даанги социалис арадшалһан намай (USPD) социалис онолшо бэлэй. Тэрэ «Улаан туг» (Die Rote Fahne) гэһэн сониниие байгуулжа, һүүлдэ Германиин коммунис нам (KPD) болоһон «Спартагай Холбоо» (Spartakusbund) марксис хубисхалша бүлгэмые эмхидхэжэ, 1919 оной 1 һарада Берлиндэ хубисхалые туршаһаншье һаа, талаангаа буруутаба. Тэрэнэй ударидалга доро болоһон хубисхалынь Фрайкорой байлдаһаншье, Люксембург ба хэдэн зуун хубисхалшадые баряад зобожо алаба.

Һургалта ба улас түрын үйлэ ажаллалга

Роза Люксембург зүүн урда Польшын Замосць нютагта Розалия Люксембург (Rozalia Luxenburg) нэрээр түрөө. Тэрэнэй гэр бүлэнь еврей байгаад либералис агаартай ажахын талаар баян гэр айл байгаа. Табан эгэшэ дүүнэрэй дунда одхон басагаан болоод, табан наһатайдаа үбшэлээд дохолон болоо. Эдир наһандаа тэрэнэй гэр бүлэ Варшавада нүүжэ ерэбэ. Варшавада һураба.

Зүүн Европын космополитанизмын агаар соо хүмүүжүүлэгдэбэ. Дээрэһээ тэрэ польшо, ород, германи, франци хэлээр сүлөөтэйгөөр дуугаржа бэшээд, англи ба итали хэлээршье һайн мэдээ. Мүн тэрэ Германиин буржуази ёһо заншал соо хүмүүжүүлэгдэһэншье һаа, һургуули дүүргэһэн жэлдэ хаанта Орос засагай оппозицида эсэргүү даралтын ушар уурлажа үзэлэй талаар ехээр хубилаа һэн. Тэрэ еврей хубсхалша бүлгэмэй үйлэ ажаллаад засагай газарта эсэргүү үйлэ хэрэгые дэлгэрүүлһэн ушар Швейцарида нүүжэ ябаа.

Швейцариин Цюрихэй дээдэ һургуулиин философиин тэнхимдэ һуралсаба. Хойто жэл хуули зүй тэнхимээр һэлгээд политэкономи тухай һураба. Тэндэ марксист болобо. 1898 ондо Хоёрдугаар интернационалда Германиин социалис намда ороод, Шутгарт ерээ.

1905 ондо болоһон Түрүүшын Орос хубисхал тэрэниие зоригжуулба. Варшавада ерээд тэмсээд, 1906 ондо Орос засагай газарай түрмэдэ табигдаһан. 1911 ондо Социалис интернационалай гэшүүн болоод, 1914 оной 3 һарада Германиин засагай газарай түрмэдэ табигдаба.

Спартагай Холбоо ба хубисхал

1916 оной 2 һарада эртэ түрмэ гаража, тэрэ оной 7 һараһаа хойшо 1918 оной 11 һара хүрэтэр туршалтада байгаа. Тиимэшье һаа, Люксембург улас түрын ажаллалгаяа үргэлжэлүүлбэ. Тэрэ шэнэшлэлшэ ба бюрократ Германиин социалис арадшалһан намые шүүмжэлээд, радикальна зүүнтэн хүсые нэгэдүүлдэг Спартагай Холбоое ударигшадай нэгэ болоо һэн. Люксембург Спартагай Холбооной дуу хоолой байһан «Улаан туг» сониной зохёогшодой нэгэ болоод 1918 оной 12 һарын эсэстэ Германиин коммунис намай нээлтын хуралда элидхэл хэбэ. 1919 оной 1 һарада Спартагай Холбооной буһалгаанай тайзанай арада хубаалсаба. 1919 оной 1 һарын 15-ай һүни фрайкор гэжэ нэрэтэй сагдаагай баригдаһан Люксембург зобоогдожо алагдаһан. Сагдаа хүүрыень һубаг соо хаяжархяад, 1919 оной 5 һарын 31 үдэр болотор тэндэ байгаа.

Карл Либкнехт, Лео Йогихес (Тышка), Һуго Һаазе, Курт Айснер тэрэнтэй хамта алагдаһан байна. Роза Люксембургын хүүр үхэһэнһөө 90 жэл һүүлдэ Берлинэй Шарите эмнэлгын газарта олдобо. Тиигэбэл Роза Люксембургын урдахи хүүр буруу хүнэй хүүр магадгүй.

• «Хүрэнгын нөөсэлгэ» (1913)
• «Ниигэмэй шэнэшлэл гү, али хубисхал»
• «Социалис арадшалалай химарал» (1916)
• «Орос хубисхал. Тамиргүйдэлгын шүүмжэлхэ үнэлгэ»