Kleñved Bosenn: Kleñved red marvus alies evit Mab-Den, degaset gant Yersinia pestis

Kaset e vez dreist-holl gant ar razhed, Rattus rattus, a ro anezhañ d'an dud dre hanterouriezh c'hwen kontammet (c'hwen ar razhed Xenopsylla cheopsis). Ar bazhelloù a ro ar c'hleñved zo bet badezet Yersinia pestis rak dizoloet e oant bet da gentañ gant Alexandre Yersin (Institut Pasteur) e 1894.

bosenn

class of disease

Iskevrennad eus	primary bacterial infectious disease, yersiniosis, infectious disease, kleñved
Abeg pennañ	Yersinia pestis
Efed	Bosenn Zu, Plague of Justinian, plague epidemic
Dibarder mezegel	infectious diseases
Medical examination	physical examination, microbiological culture, immunofluorescence microscopy, Korrgresker, ELISEA
Louzoù	streptomycin
Argerzh treuzkas ar c'hleñvedoù	airborne transmission, contact transmission, fecal–oral route, vector-borne transmission
Deskrivet en URL	https://www.cdc.gov.tw/Disease/SubIndex/nZ12n2-2csE8zkEt-5Qeyw
Has natural reservoir	Razh du, Moregan Sibiria, den
Istor	plague epidemic
ICD-9-CM	020.9, 020
ID en Thesaurus NCI	C85015

Ar c'hrignerien gouez eo mirlec'h naturel ar c'hleñved. Al lagomorfed (lapin, gad) hag ar c'higdebrerien a c'hall ivez kontammiñ Mab-Den p'o deus stoket ouzh ul loen kontammet pe pa'z int bet dantet gant unan.

Paket e vez peurliesañ pa vezer kontammet gant flemmadennoù ar c'hwen bet o sunañ gwad ur razh pe ur c'hrigner a roe bod d'ar viruz. Diwan a ra ar vosenn e-touez ar c'hrignerien da gentañ ha mervel a reont stank. Ret e vez d'ar c'hwen o deus kollet o fourchaserien boued klask loened all evit sunañ o gwad. Kontammiñ a reont neuze an dud hag al loened doñv.

Abalamour d'ar reuz he deus graet, da vare ar grennamzer dreist-holl, ar vosenn he deus bet ul levezon vras war an armerzh, ar relijion hag an arzoù.

Unan eus ar stummoù dañjerusañ eo ar vosenn werblus.

en Eliant

•  
  Louis Duveau : Bosenn Eliant (1849, Mirdi an Arzoù-kaer, Kemper).

• Er XV^vet kantved e varvas tost an holl annezidi diwar ar vosenn. Ouzhpenn 7000 a annezad a oa o chom en Eliant neuze. Dastumet e voe ur werz anvet "Bosenn Eliant" gant Kervarker, a daolenn an darvoud-mañ, e-barzh "Barzhaz Breizh".

en Henbont

• 1588: ar c'hleñved oc'h ober he reuz e kêr.

•  
  Kalvar Bosenn Henbont, bet savet e 1899.

• 1699: mervel a reas ur bern tud en Henbont hag er vro e gant ar vosenn. Gouestlet e voe gant Henbontiz lakaat d'ober un delwenn argant d'an Intron-Varia evit bout diwallet ouzh ar c'hleñved.

Ar vosenn a reas he reuz e Toloza meur a wezh:

• e miz Ebrel 1348 e erruas ar c'hleñved e Toloza, etre 1348 ha 1330 e lazhas etre 15% ha 30% eus an annezidi^,;
• e 1506 e varvas 3 000 a dud;
• e miz Here 1557;
• adalek miz Eost 1628 betek 1633 (10 000 den marvet diwar an 30 000 annezad) hag adalek miz Gouere 1652 betek 1653^,;
• e 2014 e raer furchadegoù edan ar skolaj kozh Montalembert, kavet ez eus bezioù hollek eno a c'hellfe bout bezioù lod ag an dud bet marvet er prantad 1348-1350.