Pest

Tussen 1663 en 1664 sturven 34.000 van de 200.000 inwoners van Amsterdam an disse ziekte, en in hiel Europa tientallen miljoenen. De belangriekste vormen van de zwatte dood bin bultepest en longpest.

Meensken raeken besmet deur een biete van een besmette rottevlo. In de eerste 2-7 daegen bin de meensken huterig, hebben koorse en heufdpiene. Nao kotte tied raeken de lymfeklieren van et slaachtoffer besmet; dat gaot gepeerd mit vervloeiing en abcesvorming, de 'bulten' van de bultepest. In pattie gevallen kan de bakterie ok de longen van de pesjent besmetten, hi'j kriegt dan een aandere variaant van de ziekte: de longpest. Hoesten en bloed ophoesten treden op. Allienig de longpest kan (deur hoesten) overdreugen wodden van meenske op meenske; elke besmetting van de bultepest wodt veroorzaekt deur de vlo van de huusbunnen rotte. De bakterie kan him ok in et bloed gaon vermenigvuldigen wat leidet tot sepsis en intrakutane bloedings (paorse plakken). In dit stadium is de pesjent ten dode opschreven behalven as vrogtiedig mit intraveneuze antibiotika begonnen wodt. In een peer gevallen is annemelik maekt dat bieten deur meenskevlooien de ziekte overbrocht hebben mar de bakterie overleeft hierin niet lange en dit is niet de normaole besmettingsmeniere.

De verwekker, de bakterie Yersinia pestis, wodt overbrocht deur vlooien van rotten op meensken: een vlo die eerst besmet bloed zoegt, en daornao een meenske biet, brengt daormit de bakterie over.

Nao de verdringing van de zwatte rotte deur de brune rotte kwam d'r (in West-Europa in elk geval) een aende an disse ziekte, dat was rond 1670. Wereldwied komt de pest nog wel veur, mit naeme in India is rond de millenniumwisseling (2000) nog een kleine epidemie vaastesteld. De ziekte is - bi'j tiedige diagnose - mit antibiotika tegensworig goed te behaandelen.

De pest is et bekendste veurbeeld van een zoönose, een ziekte die van dieren op meensken overdreugen wodt.