Сэнт-Джайлс: Сабор у Эдынбургу

Знаходзіцца ў цэнтры Каралеўскай мілі і з’яўляецца ўпрыгожваннем дадзенага маршруту. На працягу 900 гадоў храм быў цэнтрам рэлігійнага жыцця Эдынбурга, у наш час разглядаецца як цэнтр прэсвітарыянства.

Славутасць
Сэнт-Джайлс
HGЯO
Краіна	Вялікабрытанія
Месцазнаходжанне	Вобласць Эдынбург1400?
Канфесія	Царква Шатландыі[d]
Архітэктурны стыль	гатычная архітэктура
Дата заснавання	XIV стагоддзе
Сайт	stgilescathedral.org.uk (англ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Саборам, гэта значыць месцам месцавання біскупскай кафедры, Сэнт-Джайлс не з’яўляецца і завецца так толькі фармальна, паколькі ажыццяўляў гэту функцыю на працягу толькі двух кароткіх перыядаў у XVII стагоддзі — у 1635—1638 і 1661—1689 гадах. Прызначэнне біскупаў у Сэнт-Джайлс было арганізавана англійскімі ўладамі і справакавала беспарадкі і біскупскія войны. У сярэднявеччы, да Рэфармацыі сабор святога Джайлса быў галоўным храмам Эдынбурга і належаў біскупству Сэнт-Эндрус, біскупская ж кафедра размяшчалася ў саборы Святога Андрэя у горадзе Сэнт-Эндрус, Файф. Пасля Рэфармацыі, і на працягу большай часткі сваёй гісторыі шатландская прэсвітэрыянская царква не мела біскупаў, епархій і адпаведна кафедральных сабораў, таму сабор святога Джайлса часцей звалі, і дагэтуль завуць «галоўная царква» (англ.: high kirk).

 

Сабор асвячоны ў гонар святога Джайлса, заступніка калек і пракажаных, які таксама лічыцца заступнікам Эдынбурга. Святы быў вельмі папулярны ў Сярэднія вякі.

Самая старая частка будынка — чатыры масіўных цэнтральных калоны — адносіцца меркавана да 1124 года, хоць доказаў гэтаму мала. У 1385 гады ў саборы адбыўся пажар, пасля чаго яго амаль цалкам прыйшлося перабудоўваць. Вялікая частка сучаснага сабора тычыцца менавіта да таго часу. У 1466 г сабору быў прысвоены статус калегіяльнай царквы. Пасля падвышэння статусу, каля 1490 года, да будынка сабора была прыбудавана вежа.

Пасля Рэфармацыі 1560 года, саборная рэліквія, правіца святога Джайлса з алмазным пярсцёнкам, а таксама іншыя каштоўнасці і святыні былі прададзены эдынбургскім ювелірам Майклу Гілберту і Джону Харту. Унутраная частка сабора была падзелена на шматлікія залы ў адпаведнасці з рэфарматарскай прэсвітэрыянскай малітоўнай традыцыяй.

На працягу амаль 300 гадоў пасля Рэфармацыі сабор шырока выкарыстоўваўся таксама і не для рэлігійных мэт. У саборы ў розны час было аддзяленне паліцыі, пажарная станцыя, школа, крама па продажы вугля. У саборы таксама знаходзілася гільяціна шатландская панна, а ў адным крыле сабора дзейнічала турма для прастытутак і блудніц.

Да 1800 года сабор знаходзіўся ў гнятлівым стане і псаваў вонкавае аблічча Эдынбурга. У 1829 годзе для правядзення рэстаўрацыйных прац быў прызначаны архітэктар Уільям Берн. Для сіметрыі і паляпшэння вонкавага выгляду будынка былі знесены некалькі капліц, у аконныя праёмы былі ўстаўлены больш сучасныя вітражы, вонкавыя сцены сабора былі абкладзены новым абчасаным каменем.

У 1872—1883 гадах, сэр Уільям Чэмберс, лорд-правост Эдынбурга, прафінансаваў новую рэстаўрацыю з мэтай стварэння «шатландскага Вестмінстарскага абацтва». Для правядзення рэстаўрацыі быў найманы Уільям Хэй, пры правядзенні рамонтных прац былі знесены старыя галерэі і перагародкі збудаваныя ў часы Рэфармацыі.

У аконныя праёмы былі ўстаўлены вітражы з біблейскімі сюжэтамі, што было прынята не ўсімі вернікамі, паколькі, як лічылася, ідзе насуперак з прэсвітэрыянскімі традыцыямі. Не ўсе вокны былі заменены ў той час у тым ліку і па вышэйпаказаных чынніках, але гэта паслужыла пачаткам працэсу па ажыццяўленні ў жыццё плану, калі бесперапынна ў храналагічным парадку, вітражы з паўночна-усходняй часткі і да паўночна-заходняй часткі сабора нясуць на сабе апавяданне Бібліі. Завершана ўсталёўка вітражоў была толькі ў сярэдзіне стагоддзя, на адным з апошніх вітражоў намаляваны св. Андрэй — заступнік Шатландыі. Святы Андрэй паўстае ў адзенні блакітнага колеру, у яго выяве адгадваецца аблічча знакамітага эдынбургскага лекара Джэймса Джэймсана, бо стварэнне вітража прафінансаваў удзячны пацыент доктара.

 

У 1911 годзе ў саборы была ўладкована капліца ордэна Чартапалоху, не які не меў яе з моманту стварэння ордэна ў 1687 годзе. Кожны год, у чэрвені ці ліпені, манарх прыбывае ў Эдынбург і пасяляецца ў Халірудскім палацы. Падчас візіту праводзяцца розныя цырымоніі злучаныя з ордэнам Чартапалоху, у капліцы ордэна адбываецца прысвячэнне новых дам і рыцараў ордэна. У кожнага рыцара ордэна ў капліцы маецца невялікі пакой, над якім змяшчаецца яго меч, геральдычны шлем і герб, пасля смерці рыцара герб не выдаляецца, а пераносіцца ніжэй на заднюю сценку пакоя, такім чынам пакоі ўпрыгожаны гербамі чальцоў каралеўскага ордэна з 1911.

Англійскі кароль Карл I прыняў рашэнне навязаць прэсвітэрыянскай царкве Шатландыі новую набажэнскую кнігу «пра сумесную малітву» (англ.: Book of Common Prayer). У Шатландыі новаўвядзенне, выходнае ад англійцаў разумення не знайшло, і 27 ліпеня 1637 года на нядзельнай службе, калі старэйшы эдынбургскі святар Джон Ханах пачаў чытаць новую кнігу, рынкавая гандлярка Джэні Грэдыс кінула крэсла яму ў галаву, пасля чаго пачаліся масавыя беспарадкі. Беспарадкі, якія распаўсюдзіліся па ўсім горадзе, прывялі да стварэння кавенацкага руху, які хутка ахапіў ўсю Шатландыю. У выніку пачаўся ваенны канфлікт, вядомы як біскупская вайна. Біскупская вайна з’явілася часткай вайны трох каралеўстваў і прывяла да грамадзянскай вайны ў Англіі і звяржэнню і карай смерцю караля Карла I.

У канцы стагоддзя для сабора былі выраблены званы. У 1707 годзе паміж парламентамі Англіі і Шатландыі быў падпісаны Акт аб Уніі і ўтварэнні новай дзяржавы Вялікабрытанія. На наступны дзень пасля падпісання акту званар сабора святога Джайлса адзваніў мелодыю шатландскай песні «Чаму мне павінна быць так сумна ў мой дзень вяселля?» (англ.: Why should I be so sad on my wedding day?).

Знаходзячыся ў цэнтры каралеўскай мілі сабор з’яўляецца адным з самых папулярных турыстычных месцаў у Эдынбурзе. Акрамя цікавай сярэднявечнай архітэктуры ў сабор турыстаў прыцягваюць і шматлікія рэліквіі, якія захоўваюцца ў яго будынку. У саборы таксама пахаваныя шматлікія вядомыя і ганаровыя грамадзяне Шатландыі, напрыклад, удзельнік грамадзянскай вайны на боку Карла I Джэймс Грэм, яго вораг, удзельнік вайны на боку англійскага парламента Арчыбальд Кэмпбал. А таксама Роберт Люіс Стывенсан і Джон Нокс, хоць магіла апошняга згублена.