Мілан Кундзера

Пісаў па-чэшску і па-французску. Найбольш знакаміты яго твор называецца «Невыносная лёгкасць быцця».

Мілан Кундзера
чэшск.: Milan Kundera
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	1 красавіка 1929(1929-04-01)[…]
Месца нараджэння	Брно, Чэхаславакія
Дата смерці	11 ліпеня 2023(2023-07-11)[…] (94 гады)
Месца смерці	VII акруга Парыжа, Парыж, Вялікі Парыж, рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя
Грамадзянства	Чэхаславакія Францыя
Бацька	Ludvík Kundera[d][…]
Маці	Milada Kunderová[d]
Жонка	Olga Haasová[d] і Věra Kunderová[d]
Альма-матар	факультэт мастацтваў Карлавага ўніверсітэта ў Празе[d] (1949) Film and TV School of the Academy of Performing Arts in Prague[d] (1952)
Месца працы	Вышэйшая школа сацыяльных навук[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	празаік, эсэіст
Гады творчасці	з 1967
Кірунак	мадэрнізм
Жанр	раман, апавяданне, эсэ
Мова твораў	чэшская, французская
Дэбют	«Жарт»
Грамадская дзейнасць
Партыя	Камуністычная партыя Чэхаславакіі (1950) Камуністычная партыя Чэхаславакіі (1970)
Член у	Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук comité de lecture des éditions Gallimard[d] (2023) Амерыканская акадэмія мастацтваў і літаратуры[d] Q125391099? Svaz českých spisovatelů[d]
Прэміі	прэмія Чына дэль Дука[d] (2009) прэмія Віленіцы[d] Nelly Sachs Prize[d] (1987) Jaroslav Seifert Prize[d] (1994) Prix de la critique[d] (1987) Аўстрыйская дзяржаўная прэмія па еўрапейскай літаратуры[d] (1987) прэмія Франца Кафкі[d] (2020) Mondello Prize[d] (1978) The prize of the BNF[d] (2012) Чэшская дзяржаўная прэмія па літаратуры[d] (2007) Q3404571? (1982)
Узнагароды	прэмія Гердэра[d] (2000) Prix Médicis étranger[d] (1973) Іерусалімская прэмія[d] (1985) City of Brno Award[d] (2004) ганаровы грамадзянін Брно[d] (2009) прэмія «Агульная карысць» за выдатныя заслугі[d] (1981) honorary doctor of the University of Michigan[d] (1983)
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Чэхаславакія

Бацькам Мілана быў Людвік Кундзера, музыказнаўца і пазней рэктар Музычнай Акадэміі ў Брно (з 1948 па 1961 год). Пісьменнік рана навучыўся граць на піяніна, музыка моцна паўплывала на ўсю яго творчасць. У 1945 годзе, будучы гімназістам, пераклаў верш Уладзіміра Маякоўскага, які быў апублікаваны ў часопісе «Гонг». Тады ж пачаў сам пісаць вершы.

Пасля вайны падпрацоўваў як рознарабочы і джазавы музыка. У 1948 годзе скончыў гімназію ў Брно і пачаў вывучаць музыку і літаратуру ў Пражскім Карлавым універсітэце. Аднак у хуткім часе пісьменнік перайшоў у Кінаакадэмію. У 1950 годзе па палітычных прычынах вымушаны быў прыпыніць навучанне на два гады (Кундзера і яго ўніверсітэцкі таварыш былі выключаныя з камуністычнай партыі, у якую Мілан уступіў у 1948 годзе, за антыпартыйныя дзеянні). Яго раман «Жарт», напісаны ў 1965—1967 гг., шмат у чым натхнёны падзеямі таго перыяду жыцця маладога пісьменніка. У 1956 годзе Кундзера зноў уступае ў кампартыю, аднак у 1970 годзе яго канчаткова выключаюць з яе.

Пасля заканчэння вучобы Мілан Кундзера выкладаў на факультэце кіно Пражскай акадэміі музыкі і драматургіі. У 1957 годзе ён выдаў лірычны зборнік «Маналогі», у які ўвайшлі інтэлектуальныя вершы пра каханне. Пісьменнік піша шэраг эсэ, прысвечаных авангарднай паэзіі, для перыядычных выданняў «Literarni noviny» і «Listy».

Як і шматлікія іншыя чэшскія інтэлектуалы, Кундзера прымаў актыўны ўдзел у падзеях Пражскай вясны. З-за гэтага ён быў пазбаўлены магчымасці выкладаць, яго кнігі былі забароненыя і выняты з усіх бібліятэк Чэхаславакіі.

Францыя

У 1975 годзе Кундзера з жонкай Верай Грабанковай імігравалі ў Францыю, дзе пісьменнік атрымаў месца выкладчыка. У 1978 годзе, пасля выдання раману «Кніга смеху і забыцця» (Kniha smíchu a zapomnění), чэшскі ўрад пазбавіў пісьменніка чэшскага грамадзянства. З 1981 года ён з’яўляецца грамадзянінам Францыі. У 1978 годзе Кундзера пераехаў у Парыж, дзе ў 1984 годзе з’явіўся яго самы знакаміты твор — раман «Невыносная лёгкасць быцця» («Nesnesitelná lehkost bytí»).

Пачынаючы з выдадзенага ў 1994 годзе раману «La lenteur» Кундзера піша па-французску.

Сам Кундзера дзеліць сваю творчасць на два этапы: перыяд няспеласці (ад гэтай часткі сваёй творчасці дыстанцуецца і забараняе публікаваць творы гэтага перыяду), і на перыяд сваіх лепшых твораў.

Смешныя каханкі

Кундзера сцвярджае, што ўпершыню «знайшоў сябе», калі пісаў аповед «Я сумны Бог» (1958), пазней уключаны ў першую з трох сшыткаў «Смешных каханак» (1963, 1965, 1968). Характэрная рыса «Смешных каханак» — анекдатычнасць, жартаўлівасць. Па прызнанні аўтара, ён пачаў пісаць аповеды для ўласнага задавальнення. Першае агульнае выданне ўсіх трох сшыткаў, якое складаецца з 8 аповедаў, выйшла ў Празе ў 1970 годзе, аднак пазней аўтар перапрацаваў зборнік, надаўшы яму новую форму і кампазіцыйнае адзінства, і ўключыў толькі 7 аповедаў. Тэматыка «Смешных каханак» засяроджана на містыфікацыі, гульні з каханнем і парадоксах донжуанства нашага часу. Кожны з аповедаў мае сваю апавядальную структуру, мадэль і тэму, якія аўтар развіў пазней у сваіх раманах.

Жарт

Свой першы раман «Жарт» Кундзера пачаў пісаць яшчэ ў 1962 годзе, кніга была надрукавана ў 1967 годзе. Выкарыстоўваючы гратэскавую гісторыю пра чалавечае жыццё, сапсаванае з-за простага жарту, і пра няўдалую помсту героя, аўтар апісвае змены, якія адбываліся ў чэшскім грамадстве з сярэдзіны 1950-х, і прыводзіць свайго героя да адчування адчужанасці ад свету. Аўтар перапісаў раман у выглядзе сцэнарыя для фільма, які ён сам і паставіў.

Жыццё — не тут

У рамане «Жыццё — не тут» (скончаны ў 1969 ці 1970, упершыню выйшаў у Парыжы на французскай мове ў 1973 годзе) апісваецца гісторыя маладога паэта, які паставіў свой мастацкі талент і юнацкае славалюбства на службу ідэалогіі. Менавіта таму яму не даецца ні самакрытыка, ні цвярозы погляд на грамадскае становішча, урэшце ён бесцырымонна ўмешваецца ў лёс іншых людзей, прыносячы ім няшчасці. Сама назва рамана з’яўляецца цытатай. Гэтай фразай, узятай з А.Рэмбо, А.Брэтон у 1924 годзе завяршыў Маніфест сюррэалізму. Той жа самы лозунг можна было ўбачыць у Парыжы ў 1968 падчас студэнцкіх хваляванняў.

Вальс на развітанне

«Вальс на развітанне» (скончаны ў 1971 ці 1972, упершыню выйшаў на французскай мове ў Парыжы ў 1976 годзе) — апошні раман, напісаны ў Празе. На першы погляд ён здаецца проста камедыяй, якая апісвае калізіі паміж некалькімі любоўнымі парамі ў чэшскім курортным мястэчку. На самай жа справе гэта кніга поўная смутку і роспачы, выкліканымі безвыходнасцю сітуацыі. Галоўнага героя рамана прымушаюць з’ехаць з краіны абыякавасць людзей, пустэча, дробязнасць праблем.

Кніга смеху і забыцця

«Кніга смеху і забыцця» была напісана ў першыя гады эміграцыі, і ўпершыню выйшла на французскай мове ў Парыжы ў 1979 годзе. Як і ў некаторых іншых творах Кундзеры, кампазіцыя тэксту інспіравана музычнай кампазіцыяй. У рамана няма скончанага сюжэту, асобныя эпізоды з’яўляюцца рознымі варыяцыямі на агульную тэму: героі змагаюцца з забыццём і прыходзяць да таго, што мінулае нельга заклікаць на дапамогу сучаснасці, мінулае нельга палепшыць.

Невыносная лёгкасць быцця

Матывы эміграцыі і побытавай ідыліі Кундзера развівае ў рамане «Невыносная лёгкасць быцця» (скончаны ў 1972, упершыню апублікаваны на французскай мове ў 1984 годзе), героі якога пасля жніўня 1968 года з’яжджаюць у Швейцарыю, але потым вяртаюцца ў Чэхаславакію. У рамане шмат філасофскіх разважанняў, заснаваных па перавазе на тлумачэнні лёгкасці і цяжары ў духу старажытнагрэчаскага філосафа Пармеіда і ідэі Фрыдрыха Ніцшэ пра вечнае вяртанне. У 1988 годзе амерыканскі рэжысёр Філіп Каўфман зняў па гэтым рамане аднайменны фільм.

Несмяротнасць

У рамане «Несмяротнасць» (дапісаны ў 1988, упершыню апублікаваны на французскай мове ў 1990 годзе), апошнім рамане, напісаным на чэшскай мове, Кундзера падкрэслівае фіктыўнасць усяго адбывалага. Яго галоўным чынам цікавяць агульныя пытанні быцця і характэрныя рысы еўрапейскай культуры. У кнізе рэфлексіўнасць настолькі пераважае над сюжэтнай лініяй, што яе можна лічыць нейкім сінтэзам рамана і эсэ.

Мастацтва рамана

Ключом да глыбейшага разумення творчасці Кундзеры можа быць зборнік з сямі эсэ «Мастацтва рамана», напісаных на французскай мове і выдадзеных у 1986 годзе. Гэты зборнік не мае нічога агульнага з ранняй аднайменнай тэарэтычнай працай, акрамя назвы. Тут аўтар кажа пра свой метад пісьма, асабліва акцэнтуе ўвагу на сціплую ацэнку традыцыі цэнтральна-еўрапейскага рамана і выяўляе захапленне мадэрнізмам «кафкіянскай» традыцыі.

Парушаныя запаветы

Наступныя эсэ апублікаваны ў зборніку «Парушаныя запаветы» (1993). Разважанні пра магчымасці рамана, а таксама апублікаваныя ў часопісах эсэ пра палітычнае і культурнае проціпастаўленне «Захаду» і «Усходу» і пра канцэпцыю Цэнтральнай Еўропы зрабілі Кундзеру папулярным публіцыстам яшчэ ў 1980-я. Ён таксама публікаваўся ў чэшскіх, французскіх, і нават у ісландскіх і мексіканскіх перыядычных выданнях.

Павольнасць. Сапраўднасць. Недасведчанасць.

Кундзера не раз падкрэсліваў, што чэрпае натхненне ў творах еўрапейскай літаратуры перыяду Адраджэння і Асветы, асабліва ў раманах Дж. Бакача, Ф. Рабле, Л. Стэрна і Д. Дзідро. Сваю п’есу «Жак і яго спадар», якая прысвечана Дзідро і з’яўляецца варыяцыяй на тэму рамана самога Дзідро «Жак фаталіст» напісаў у гады, наступныя за савецкай акупацыяй. Упершыню п’еса была апублікавана ў Парыжы ў перакладзе аўтара ў 1981 годзе.

У 1990-я гады піша свае раманы на французскай мове. «Павольнасць» (1995) і «Сапраўднасць» (1997) уяўляюць хутчэй нейкія рэзюмэ, у якіх намёк на больш пэўную гісторыю толькі ілюструе абстрактныя разважанні, эсэ чаргуюцца з сюжэтнай лініяй, і ў свет рамана пранікаюць больш ці менш відавочныя алюзіі на традыцыі рамана мінулых стагоддзяў.

Апошні раман «Недасведчанасць» (2000) быў упершыню апублікаваны па жаданні аўтара на іспанскай мове. Тэмы рамана — эміграцыя, адзінота, памяць, забыццё, настальгія, абыякавасць.

Раманы

• 1967 — «Жарт» (Žert)
• 1972 — «Вальс на развітанне» (Valčík na rozloučenou)
• 1973 — «Жыццё не тут» (Život je jinde)
• 1978 — «Кніга смеху і забыцця» (Kniha smíchu a zapomnění)
• 1984 — «Невыносная лёгкасць быцця» (Nesnesitelná lehkost bytí)
• 1990 — «Несмяротнасць» (Nesmrtelnost)
• 1995 — «Павольнасць» (La lenteur)
• 1997 — «Сапраўднасць» (L’Identité)
• 2000 — «Недасведчанасць» (L’Ignorance)

Эсэ

• 1955 — «Пра спрэчкі спадчыны» (O sporech dědických)
• 1960 — «Мастацтва рамана» (Umění románu: Cesta Vladislava Vančury za velkou epikou)
• 1968 — «Чэшскі дагавор» (Český úděl)
• 1969 — «Радыкалізм і эксгібіцыянізм» (Radikalismus a exhibicionismus)
• 1983 — «Выкрадзены Захад ці трагедыя Цэнтральнай Еўропы» (Únos západu aneb Tragédie střední Evropy)
• 1986 — «Мастацтва рамана» (L’art du Roman (Umění románu))
• 1992 — «Парушаныя запаветы» (Les testaments trahis (Zrazené testamenty))
• 1991—2004 — «Мой Яначак» (Můj Janáček))
• 2005 — «Невядомая спадчына Сервантэса» (Zneuznávané dědictví Cervantesovo)
• 2005 — «Заслона» (Le Rideau (Opona))
• 2006 — «Каструсь — цень святога Гарту» (Kastrující stín svatého Garty)
• 2006 — «Не тут, дома, мой сябра» (Nechovejte se tu jako doma, příteli)
• 2009 — «Сустрэча» (Une rencontre (Setkání))

Паэзія

• 1953 — «Чалавек — неабсяжны сад» (Člověk zahrada širá)
• 1955 — «Апошні май» (Poslední máj)
• 1957 — «Маналогі» (Monology)

П’есы

• 1962 — «Уладальнік ключоў» (Majitelé klíčů)
• 1966 — «Дзве плёткі, два вяселлі» (Dvě uši, dvě svatby)
• 1968 — «Прамашка» (Ptákovina)
• 1971 — «Жак і яго спадар» (Jakub a jeho pán: Pocta Denisu Diderotovi)

Зборнікі аповедаў

• 1968 — «Смешныя каханкі» (Směšné lásky)