У фізіцы элементарных часціц калібровачныя базоны — гэта базоны, якія дзейнічаюць як пераносчыкі фундаментальных узаемадзеянняў прыроды.
Элементарныя часціцы, узаемадзеянні якіх апісваюцца калібровачнай тэорыяй, узаемадзейнічаюць адна з адной праз абмен калібровачнымі базонамі, звычайна як віртуальнымі часціцамі.
У Стандартнай мадэлі існуе тры тыпы калібровачных базонаў: фатоны, W- і Z-базоны і глюоны. Кожны тып адпавядае аднаму з трох апісаных у рамках Стандартнай мадэлі ўзаемадзеянняў: фатоны — калібровачныя базоны электрамагнітнага ўзаемадзеяння, W- і Z-базоны пераносяць слабае ўзаемадзеянне, а глюоны пераносяць моцнае ўзаемадзеянне.
З-за канфайнмента ізаляваныя глюоны не ўзнікаюць пры нізкіх энергіях. Зрэшты, пры нізкіх энергіях магчыма назіранне масіўных глюболаў, існаванне якіх на 2010 год эксперыментальна не пацверджана.
У квантавай калібровачнай тэорыі калібровачныя базоны з'яўляюцца квантамі калібровачных палёў. Такім чынам, калібровачных базонаў існуе столькі ж, колькі генератараў калібровачных палёў. У квантавай электрадынаміцы калібровачная група — U(1); у гэтым найпрасцейшым выпадку ўсяго адзін калібровачны базон. У квантавай хромадынаміцы больш складаная група SU(3) мае 8 генератараў, што адпавядае 8 глюонам. Два W-базоны і адзін Z-базон адпавядаюць, груба кажучы, тром генератарам SU(2) у тэорыі электраслабага ўзаемадзеяння.
Па тэхнічных прычынах, звязаных з калібровачнай інварыянтнасцю, калібровачныя базоны матэматычна апісваюцца ўраўненнямі поля для бязмасавых часціц. Такім чынам, на наіўным тэарэтычным узроўні ўспрымання ўсе калібровачныя базоны павінны быць бязмасавымі, а ўзаемадзеянні, якія яны апісваюць, павінны быць далёкадзейнымі. Канфлікт паміж гэтай ідэяй і эксперыментальным фактам, што слабае ўзаемадзеянне мае вельмі малы радыус дзеяння, патрабуе далейшага тэарэтычнага даследавання.
Па Стандартнай мадэлі W- і Z-базоны атрымліваюць масу праз механізм Хігса. У механізме Хігса чатыры калібровачныя базоны (SU(2)×U(1) сіметрыі) электраслабага ўзаемадзеяння злучаюцца ў поле Хігса. Гэта поле схільнае да спантаннага парушэння сіметрыі з-за формы яго патэнцыялу ўзаемадзеяння. У выніку, праз Сусвет праходзіць ненулявы кандэнсат поля Хігса. Гэты кандэнсат злучаецца з трыма калібровачнымі базонамі электраслабага ўзаемадзеяння (W± і Z), надаючы ім масу. Яшчэ адзін калібровачны базон застаецца бязмасавым (фатон). Гэтая тэорыя таксама прадказвае існаванне скалярнага базона Хігса, які назіраўся ў эксперыментах, аб якіх было паведамлена 4 ліпеня 2012 года.
У тэорыях вялікага аб'яднання (ТВА) узнікаюць дадатковыя калібровачныя X- і Y-базоны. Яны кіруюць ўзаемадзеяннямі паміж кваркамі і лептонамі, парушаючы закон захавання барыённага ліку і выклікаючы распад пратона. Гэтыя базоны маюць велізарную па квантавых мерках масу (магчыма, нават большую, чым W- і Z-базоны) з-за парушэння сіметрыі. Да гэтага часу не атрымана ні аднаго эксперыментальнага пацвярджэння існавання гэтых базонаў (напрыклад, у серыі назіранняў за распадамі пратонаў на японскай устаноўцы SuperKamiokande).
Чацвёртае фундаментальнае ўзаемадзеянне, гравітацыя, таксама можа пераносіцца базонам, які быў названы гравітонам. Пры адсутнасці як эксперыментальнай даследаванасці гэтага пытання, так і матэматычна паслядоўнай агульнапрызнанай тэорыі квантавай гравітацыі, не вядома, ці з'яўляецца гравітон калібровачным базонам ці не. Ролю калібровачнай інварыянтавасці у АТА адыгрывае падобная сіметрыя — інварыянтнасць дыфеамарфізма. (Гл. калібровачная тэорыя гравітацыі).
This article uses material from the Wikipedia Беларуская article Калібровачны базон, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Матэрыял даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначана іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.