Уйғыр Теле

Уйғыр теле
	Уйғыр теле
	уйғ. ئۇيغۇر; уйғ. ئۇيغۇر تىلى; уйғ. ئۇيغۇرچە
Дәүләт	Ҡытай; Үҙбәкстан; Ҡаҙағстан; Ҡырғыҙстан; Афғанстан; Монголия; Албания; Төркиә
Барлыҡҡа килгән	Ганьсу[d], Шеңжан-Уйғыр автономиялы районы, Ҡаҙағстан һәм Говь-Алтай[d]
Алыштырған	Сығатай теле
Тел төрҙәре	SOV[d], агглютинатив телдәр һәм SVO[d]
Яҙыу	ғәрәп яҙыуы[d], Кирил алфавиты һәм Латин алфавиты
Телдә һөйләшеүселәр	10 400 000 кеше (2019)
Ethnologue каталогында тел статусы	2 Төбәк[d]
Тасуирлау биттәре	turkic.elegantlexicon.com/…; lpan.eva.mpg.de/austrone…
Викимедиа проекттарында тел коды	ug
	Уйғыр теле Викимилектә

维吾尔语, пиньин: Wéiwú'ěryǔ) — төрки телдәрҙең береһе .

Үзбәк теле һәм иле төрки теле менән бергә ҡарлуҡ-хорезм төркөмсәһе төҙөй. Хәҙерге уйғыр теле йәки "яңы" уйғыр теле уйғыр-ҡарахани теленең тарихи һәм генетик дауамы булып тора, ләкин ул боронғо орхон-уйғыр теленә ҡәрҙәш түгел.

Ул Ҡытай, Ҡаҙағстан Үзбәкстан, Ҡырғыҙстан дәүләттәрендә киң таралған, шулай уҡ, Афғанстанда, Сәғүд Ғәрәбстанында, Төркиәлә ҙур булмаған төркөмдәр бар, Европа Союзының ҡайһы бер илдәрендә, АҠШ-та, Рәсәйҙә һәм [[Канада|Канадала) осрай.

Уйғыр-орхон теле

VIII быуатта уйғырҙар күп кенә ҡәүемдәрҙе берләштереп, Үҙәк Азияла ҙур территорияны биләп торған дәүләткә нигеҙ һалалар. Уйғыр-орхон теле башта Орхон-йәнәсәй теленә яҡын тел булған, артабан үҙаллы үҫеш алған .

Яҙмаһы

Хәҙерге ваҡытта уйғыр теле рәсми рәүештә ике график система ярҙамында яҙыла: Ҡытайҙа — "синьцзян" йәки "көнсығыш-төркөстан" (әрәб йезиқи тип аталған ғәрәп әлифбаһы, йәки кона йезиқ — «боронғо яҙма») һәм "Үҙәк Азия" (элекке СССР-ҙағыса славиә йезиқи — «славян яҙмаһы» йәки славиәнчә — «славян яҙмаһы» ).

Уйғыр ғәрәп әлифбаһы 1925—1930 (СССР)

ﯪ ﯭ ب پ ت ج چ خ د ر ز ژ س ش غ ق ك گ ڭ ل م ن ۋ ه ئە ﯮ ﯰ ﰃ

Уйғырҙарҙың латинлаштырылған әлифбаһы 1930—1946 (СССР)

СССР уйғырҙарының латиница әлифбаһы:

A a

B в

C c

Ç ç

D d

E e

Ə ə

G g

Ƣ ƣ

H h

I i

J j

K k

L l

M m

N n

Ꞑ ꞑ

O o

Ө ө

P p

Q q

R r

S s

Ş ş

T t

U u

V v

X x

Y y

Z z

Ƶ ƶ

F f

Уйғырса кириллица әлифбаһы 1947 (СССР)

А а	Б б	В в	Г г	Ғ ғ	Д д	Е е	Һ һ	Ә ә	Ж ж
Җ җ	З з	И и	Й й	К к	Қ қ	Л л	М м	Н н	Ң ң
О о	Ө ө	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ү ү	Ф ф	Х х
Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Ҡулланыш статусы

Киң мәғлүмәт саралары

СССР-ҙа уйғыр телендә сыҡҡан гәзиттәр:

«Кәмбәғәлләр авази» («Ярлылар ауазы»). 1921 йылдан сыҡҡан
«Қизил туғ» («Ҡыҙыл байраҡ»). Алматыла, 1935—1938 йылдарҙа.
«Колхозчилар әмгиги» («Колхозсылар хеҙмәте»). Алматыла, 1934—1959 йылдарҙа сыҡҡан.
«Садайи таранчи» — Алматыла, 1918 йылда 6 һаны сыҡҡан.
«Течлиқ әмгәк» («Тыныс хеҙмәт»). Алматыла, 1934 йылдан сыҡҡан
«Уйғур авази» («Уйғыр тауышы»). Алматыла, 1957 йылдан сыҡҡан. Хәҙер Ҡаҙағстан уйғырҙарының төп гәзите.
«Шәриқ һәқиқити» («Шәреҡ хәҡиҡәте»). Үзбәкстанда 1927-1936 йылдарҙа сыҡҡан

Ҡарағыҙ

Төрки телдәр

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

Википедия

Википедияла
уйгурском {{{4}}} телендә бүлек бар

Наджип Э. Н. Современный уйгурский язык. — М.: Издательство восточной литературы, 1960. — 133 с. — (Языки зарубежного Востока и Африки).
Исследования по уйгурскому языку. — Алма-Ата: Наука Казахской ССР, 1988. — 160 с.

Һылтанмалар

This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Уйғыр теле, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.