ภาษาอุยกูร์: ภาษาเอเชียกลาง

ภาษาอุยกูร์
	ئۇيغۇر تىلى, Уйғур тили, Uyghur tili,; Uyƣur tili, Uyğur tili
	ศัพท์ "อุยกูร์" ในอักษรเปอร์เซีย-อาหรับ
ออกเสียง	[ʊjʁʊrˈtʃɛ], [ʊjˈʁʊr tili]
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศจีน
ชาติพันธุ์	ชาวอุยกูร์
จำนวนผู้พูด	25 ล้านคน (2015)
ตระกูลภาษา	เตอร์กิก เตอร์กิกทั่วไป คาร์ลุก ภาษาอุยกูร์; ; ;
รูปแบบก่อนหน้า	คาราข่าน ชากาทาย ตุรกีตะวันออก ภาษาอุยกูร์; ; ;
ระบบการเขียน	ชุดตัวอักษรอุยกูร์ (อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ (ทางการ), อักษรซีริลลิก, อักษรละติน, อักษรอุยกูร์ใหม่)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	จีน เขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์;
ผู้วางระเบียบ	คณะทำงานว่าด้วยภาษาและตัวเขียนกลุ่มชาติพันธุ์ ของเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์
รหัสภาษา
ISO 639-1	ug
ISO 639-2	uig
ISO 639-3	uig Uighur, Uyghur
	ขอบเขตทางภูมิศาสตร์ของภาษาอุยกูร์ในประเทศจีน (ซินเจียง) และบริเวณรอบนอก
	บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

เสียงพูด "วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี" ในภาษาอุยกุร์: ۋىكىپېدىيە ، ئوچۇق ئېنسىكلوپېدىيە

ระบบการเขียนที่ดัดแปลงจากอักษรอหารับเป็นอักษรที่พบได้มากที่สุดและเป็นอักษรมาตรฐานอักษรเดียวในประเทศจีน ถึงแม้ว่าจะมีการใช้ระบบการเขียนอื่นด้วยวัตถุประสงค์เสริมและประวัติศาสตร์ ชัดตัวอักษรอาหรับต้องเขียนสัญลักษณ์สระทั้งหมด เนื่องจากการปรับปรุงอักษรเปอร์เซีย-อาหรับในคริสต์ศตวรรษที่ 20 และยังมีอักษรละตินสองแบบ กับอักษรซีริลลิกแบบเดียวให้ใช้งาน แม้ว่าจะมีผู้ใช้งานน้อยกว่าอักษรอาหรับก็ตาม

ไวยากรณ์

การเรียงประโยคเป็นแบบ ประธาน-กรรม-กริยา ปรบท คำแสดงความเป็นเจ้าของ คำคุณศัพท์ คำบอกจำนวน มาก่อนคำนามที่ขยาย และคำแสดงคำถามอยู่ต้นประโยค มีคำอุปสรรคและปัจจัย การเรียงลำดับคำมีการแยกระหว่างประธานและกรรมรอง หัวข้อและความเห็น นามมี 8 การก แสดงด้วยปัจจัย ปัจจัยของคำกริยาแสดงประธาน บุคคล จำนวน รูปแบบของคำกริยามีรูปถูกกระทำ ผลสะท้อน ความสัมพันธ์ร่วมกัน และเป็นเหตุเป็นผล

คำศัพท์

คำศัพท์พื้นฐานมาจากภาษากลุ่มเตอร์กิก มีคำยืมจากภาษาเปอร์เซียมากเช่นเดียวกับภาษาอุซเบก นอกจากนี้เป็นคำยืมจากภาษาจีนและภาษารัสเซีย

ระบบการเขียน

ภาษาคาร์ลุกเริ่มเขียนด้วยอักษรเปอร์เซีย-อาหรับ (Kona Yëziq) ในคริสต์ศตวรรษที่ 10 เมื่อกลุ่มคาราข่านเข้ารับอิสลาม ต่อมา มีการปรับปรุงอักษรเปอร์เซีย-อาหรับในคริสต์ศตวรรษที่ 20 ด้วยการใช้เครื่องหมายแสดงเสียงสระทุกเสียง และกำจัดอักษรอาหรับที่ไม่มีเสียงในภาษาอุยกูร์สมัยใหม่ ภาษานี้โดยหลักเขียนด้วยอักษรฐานเปอร์เซีย-อาหรับ ซึ่งต่างจากภาษากลุ่มเตอร์กิกสมัยใหม่หลายภาษา และยังมีอักษรซีริลลิกแบบเดียวและอักษรละตินสองแบบที่มีผู้ใช้งานน้อยกว่า

ชุดตัวอักษรสี่รูปแบบที่ใช้ในปัจจุบันสามารถสังเกตได้จากข้างล่างนี้.

ชุดตัวอักษรอาหรับอุยกูร์ (Uyghur Arabic alphabet หรือ UEY)
ชุดตัวอักษรซีริลลิกอุยกูร์ (Uyghur Cyrillic alphabet หรือ USY)
อักษรใหม่อุยกูร์ (Uyghur New Script หรือ UYY)
ชุดอักษรละตินอุยกูร์ (Uyghur Latin alphabet หรือ ULY)

ตารางอักษรข้างล่างแสดงชุดเปรียบเทียบอักษร พร้อมกับการถอดเสียงในสัทอักษรสากล

ลำดับ	สัทอักษรสากล	UEY	USY	UYY	ULY	ลำดับ	สัทอักษรสากล	UEY	USY	UYY	ULY
1	[ɑ]	ئا‎	А а	A a		17	[q]	ق‎	Қ қ	Ⱪ ⱪ	Q q
2	[ɛ] ~ [æ]	ئە‎	Ә ә	Ə ə	E e	18	[k]	ك‎	К к	K k
3	[b]	ب‎	Б б	B b		19	[ɡ]	گ‎	Г г	G g
4	[p]	پ‎	П п	P p		20	[ŋ]	ڭ‎	Ң ң	Ng ng
5	[t]	ت‎	Т т	T t		21	[l]	ل‎	Л л	L l
6	[dʒ]	ج‎	Җ җ	J j		22	[m]	م‎	М м	M m
7	[tʃ]	چ‎	Ч ч	Q q	Ch ch	23	[n]	ن‎	Н н	N n
8	[χ]	خ‎	Х х	H h	X x	24	[h]	ھ‎	Һ һ	Ⱨ ⱨ	H h
9	[d]	د‎	Д д	D d		25	[o]	ئو‎	О о	O o
10	[r]	ر‎	Р р	R r		26	[u]	ئۇ‎	У у	U u
11	[z]	ز‎	З з	Z z		27	[ø]	ئۆ‎	Ө ө	Ɵ ɵ	Ö ö
12	[ʒ]	ژ‎	Ж ж	Ⱬ ⱬ	Zh zh	28	[y]	ئۈ‎	Ү ү	Ü ü
13	[s]	س‎	С с	S s		29	[v]~[w]	ۋ‎	В в	V v	W w
14	[ʃ]	ش‎	Ш ш	X x	Sh sh	30	[e]	ئې‎	Е е	E e	Ë ë (อดีต É é)
15	[ʁ]	غ‎	Ғ ғ	Ƣ ƣ	Gh gh	31	[ɪ] ~ [i]	ئى‎	И и	I i
16	[f]	ف‎	Ф ф	F f		32	[j]	ي‎	Й й	Y y

ตัวอย่างข้อความ

ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างข้อความภาษาอุยกูร์

ตัวอย่างข้อความภาษาอุยกูร์
K̡ona Yezik̡	ھەممە ئادەم زاتىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا بابباراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلغە ۋە ۋىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن مۇئامىلە قىلىشى كېرەك
Yengi Yezik̡	H̡əmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-h̡ɵrmət wə hok̡uk̡ta babbarawər bolup tuƣulƣan. Ular ək̡ilƣə wə wijdanƣa igə h̡əmdə bir-birigə k̡erindaxlik̡ munasiwitigə hax roh bilən mu’amilə k̡ilixi kerək.
อักษรซีริลลิก	Һәммә адәм затидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә виджданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хаш рох билән му’амилә қилиши керәк.
ULY	Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we hoquqta babbarawer bolup tughulghan. Ular eqilghe we wijdan'gha ige hemde bir-birige qérindashliq munasiwitige xas roh bilen muamile qilishi kérek.
อักษรละตินแบบตุรกี	Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we xoquqta babbarawer bolup tuğulğan. Ular eqilğe we wicdanğa ige hemde bir-birige qérindaşliq munasiwitige xaş rox bilen mu’amile qilişi kérek.
แปลเป็นไทย	มนุษย์ทุกคนเกิดมาอย่างมีอิสระและมีสิทธิเสรีภาพเท่าเทียมกัน เราทุกคนมีความคิดความเข้าใจเป็นของเราเอง เราทุกคนควรได้รับการปฏิบัติไปในทางเดียวกัน

อ้างอิง

ทั่วไป

Abdurehim, Esmael (2014). The Lopnor Dialect of Uyghur: A Descriptive Analysis (วิทยานิพนธ์ Doctoral) (ภาษาอังกฤษ). University of Helsinki. hdl:10138/136392. ISBN 978-951-51-0384-0.
Duval, Jean Rahman; Janbaz, Waris Abdukerim (2006). An Introduction to Latin-Script Uyghur (PDF). 2006 Middle East & Central Asia Politics, Economics, and Society Conference. Sept 7 – 9, University of Utah, Salt Lake City, USA (ภาษาอังกฤษ). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2006-10-22.
Dwyer, Arienne (2001). "Uyghur". ใน Garry, Jane; Rubino, Carl (บ.ก.). Facts About the World's Languages. H. W. Wilson. pp. 786–790. ISBN 978-0-8242-0970-4.
Engesæth, Tarjei; Yakup, Mahire; Dwyer, Arienne (2009). Greetings from the Teklimakan: A Handbook of Modern Uyghur, Volume 1 (PDF). Lawrence: University of Kansas Scholarworks. ISBN 978-1-936153-03-9. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 1 April 2010.
Hahn, Reinhard F. (1991). Spoken Uyghur. London: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-98651-7.
Hahn, Reinhard F. (1998). "Uyghur". ใน Johanson, Lars; Csató, Éva Ágnes (บ.ก.). The Turkic Languages. Routledge. pp. 379–396. ISBN 978-0-415-08200-6.
Johanson, Lars (1998). "History of Turkic". ใน Johanson, Lars; Csató, Éva Ágnes (บ.ก.). The Turkic Languages. Routledge. pp. 81–125. ISBN 978-0-415-08200-6.
Vaux, Bert (2001). "Disharmony and Derived Transparency in Uyghur Vowel Harmony" (PDF). Cambridge: Harvard University. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 8 February 2006 – โดยทาง uwm.edu.
Tömür, Hamüt (2003). Modern Uyghur Grammar (Morphology). แปลโดย Lee, Anne. İstanbul: Yıldız. ISBN 975-7981-20-6.
Yakup, Abdurishid (2005). The Turfan Dialect of Uyghur. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. ISBN 3-447-05233-3.

อ่านเพิ่ม

Hamut, Bahargül; Joniak-Lüthi, Agnieszka (2015). "The Language Choices and Script Debates among the Uyghur in Xinjiang Uyghur Autonomous Region, China". Linguistik Online. 70: 111–124. CiteSeerX 10.1.1.692.7380.

แหล่งข้อมูลอื่น

This article uses material from the Wikipedia ไทย article ภาษาอุยกูร์, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). เนื้อหาอนุญาตให้เผยแพร่ภายใต้ CC BY-SA 4.0 เว้นแต่ระบุไว้เป็นอื่น Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ไทย (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.