Курд теле (زمانێ كوردی, Kurdî Zimanê, Кӧрди Зыман) — курд халҡының туған теле.
Һинд-европа тел ғаиләһенә ҡараған Иран телдәре төркөмөнең төньяҡ-көнбайыш төркөмсәһенә ҡарай. Рәсми рәүештә танылыу алмаған, ни бары Курдистан тип атап йөрөтөлгән төбәктәрҙә генә таралыш тапҡан. Фонетикаһында һәм тамыр составы яғынан айырмалыҡтар әллә ни ҙур түгел, шулай ҙа морфологияла күҙгә күренерлек айырма бар, шуға күрә был тел төркөмөнә ҡарағандар араһында бер-береһен аңлау мөмкинлеге тулыһынса юғалған. Сөнки улар төрлө диалекттарҙа аралаша һәм һәр ҡайһыһының үҙ алфавиты бар. Был Урта быуаттарҙа иран телдәренең күпселеген үҙгәртеп ҡороуҙарға дусар ителеүе менән бәйле. Әлеге көндә курд телендә 20 миллион кеше һөйләшә. Хәҙерге ваҡытта «курд телдәре» тигәндә, йышыраҡ дүрт телде күҙ уңында тоталар:
курд | |
Таксон | подгруппа |
---|---|
Ареал | Төркиә — 15 млн, Иран — 7,6 млн, Ираҡ — 6,3 млн, Сүриә — 1 млн һәм башҡалар |
Телде белеүселәр һаны | 13—20 млн |
Классификация | |
Категория | |
Һинд-Европа телдәре
| |
Состав | |
Курманджи, Сорани, Көньяҡ курд теле, Лаки | |
Телдәрҙең кодтары | |
ISO 639-2 | |
ISO 639-5 | |
Курд телдәре мид теленән барлыҡҡа килгән. Урта быуаттарҙа ғәрәп һәм фарсы телдәренең йоғонтоһона бирелгән була, шулай уҡ төрөк теленән үҙләштереү ҙә күҙәтелә. Курд теленең фарсы теле менән ҡәрҙәш булыуы, унан алынған күп һанлы калькаларҙың барлыҡҡа килеүенә сәбәп булып тора (уларҙың яһалыу процесы әлеге көндә лә дауам итә).
Курдтар элек-электән ғәрәп алфавиты ҡулланылған. 1920—1930 йылдарҙа Төркиәлә һәм СССР-ҙа латинлаштырылған ҡурд алфавиты булдырыла. 1946 йылда совет курдтарының алфавиты кириллица нигеҙендәге алфавитҡа күсерелә. Ираҡта һәм Иранда йәшәүсе курдтар- ғәрәп яҙмаһын, ә Төркиәлә, Сүриәлә һәм Азербайжанда йәшәүсе ҡурдтар — латин яҙмаһын, Әрмәнстанда әрмән графикаһын (1946 йылға ҡәҙәр) һәм кирилицаны (1946 йылдан һуң) ҡуллана.
Хәҙерге Төркиәлә курд телдәрен ҡулланыу хупланмай, унда ҡурд латиницаһы бөтөнләй тыйылған, курдтарға хатта исем теркәгәндә лә латиница яҙмаһын ҡулланыу рөхсәт ителмәй.
Һуңғы йылдарҙа элекке совет курдтары тулыһынса тиерлек латин яҙыуына күсте. Хәҙерге ваҡытта ла латин алфавитына күсеү мәсьәләһе Ираҡ Курдистанында ла даими күтәрелеп тора, был мәсьәлә шулай уҡ хөкүмәт кимәлендә лә ҡарала; ләкин был йүнәлештә яһалған реаль эштәр бик яй бара. Быға ҡапма-ҡаршы, Сүриә ҡурдтары өсөн латин алфавитын ҡулланыуҙа сикләүҙәр юҡ.
Курд телдәренең иң таралған урыны булып Төркиә, Иран, Ираҡ, Сүриә, Азербайжан, Иордания һәм Әрмәнстан кеүек илдәр иҫәпләнә. 60 % курдтар Төркиәлә, Төньяҡ- көнбайыш Иранда, Ираҡтың һәм Сүриәнең (Көнбайыш, Төньяҡ-көнбайыш, Көньяҡ-көнбайыш һәм Үҙәк Курдистан) төньяғында йәшәй. Улар куманджи диалектында аралаша. Курдтарҙың 30 % самаһы Көнбайыш һәм Көньяҡ-көнсығыш Иранда, Көнсығыш һәм Көньяҡ-көнсығыш Ираҡта йәшәй һәм сорани диалектында һөйләшә (Көньяҡ һәм Көньяҡ-көнсығыш Курдистан). Курдтарҙың ҡалған өлөшө зази (думили) һәм гурани (көньяҡ курд) диалектын ҡулланаFB.ru: http://fb.ru/article/275086/kurdskie-yazyiki-alfavit-pismennost-territoriya-rasprostraneniya-i-uroki-dlya-nachinayuschih.
Алғы | Урта | Артҡы | |
---|---|---|---|
Өҫкө | /î/ /i/, /u/ /y/ | /i/ /ɨ/ | /û/ /u/ |
Урта | (/ê/ /e/) | /о/ /o/ | |
Түбәнге | /e/ /æ/ | /а/ /[ɑ]/ |
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Курд теле, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.