Roman Paris Notr-Dam Kilsəsi

Fransız ədəbiyyatında tarixi roman janrının zirvəsi hesab olunur.

Paris Notr-Dam kilsəsi
fr. Notre-Dame de Paris
Müəllif	Viktor Hüqo
Janrlar	Romantizm, qotik roman
Orijinalın dili	Fransızca
Ölkə	Fransa
Orijinalın nəşr ili	16 Mart 1831
Tərcüməçi	Mikayıl Rəfili Yusif Vəzir Çəmənzəminli
Nəşriyyat	Azərnəşr
Nəşr	1936
Səhifə	940 (orijinal) 512 (tərcümə)
Növ	Roman
ISBN	978-9952-36-191-9
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Romanın fransızca olan orijinal adı, "Notre-Dame de Paris"-dir. Azərbaycan dilinə, "Paris Notr-Dam kilsəsi" kimi tərcümə olunur. Paris Notr-Dam kilsəsi Paris şəhərinin mərkəzində yerləşən katolik kilsəsidir və Fransa paytaxtının başlıca simvoludur. Lakin 1833-cü ildə ingilis tərcüməçi və yazıçı Frederik Şoberl, əsəri ingilis dilinə tərcümə edərkən, adını "The Hunchback of Notre Dame" yəni "Notr Damlı Qozbel" kimi göstərmişdir. Bu ad, əsərin baş qəhrəmanı "Kvazimodo" üzərinə adlandırılmışdır. Sonradan bu ad, əsərin beynəlxalq adı ola biləcək qədər önəmli olmuşdur.

Romanın bütün əsas surətləri – Klod Frollo, Kvazimodo, Esmeralda, Feb uydurma obrazlardır. Yalnız Pyer Qrenquar istisna təşkil edir və onun real tarixi prototipi vardır. Bu, XV əsrdə və XVI əsrin əvvəllərində Parisdə yaşamış şair və dramaturqdur.

Mikayıl Rəfilinin rus dilindən tərcüməsi və Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin redaktəsi ilə 1936-cı ildə nəşr edilən bu əsər, nəşriyyat tərəfindən Azərbaycan ədəbi dilinə uyğunlaşdırlmış və "Paris Notr-Dam kilsəsi" olaraq adlandırılmışdır.

19-cu əsrin əvvəllərində Paris şəhər layihəçiləri, baxımsızlıq səbəbindən Notr-Dam kilsəsinin kafedralını sökmək istəyib. Paris Kommunası kilsənin dağıdılması barədə qərar verir. Kommuna nümayəndələri skamya və stullara atəş açıb, kilsəni yandırmağa çalışıb, lakin ciddi bir ziyan vura bilməyib. Fransa inqilabı zamanı xalq kral hakimiyyətinin simvolu hesab olunan kilsəyə hücum edərək, kralların fasadda qoyulmuş heykəllərinin başlarını qoparıb. Həmçinin hücum zamanı bir sıra tarixi əhəmiyyətli əşyalar məhv edilib. Yalnız inqilabçıların partlayıcı maddələri bitdiyindən bina dağılmaqdan xilas olub. Kilsədən ərzaq anbarı kimi istifadə edilməsinə başlanılıb. Viktor Hüqo xalqın diqqətini kilsəyə çəkmək üçün "Paris Notr-Dam kilsəsi" əsərini yazmağı düşünüb.

Roman, kafedralın sökülməməsi üçün, kampaniya başladılmasına səbəb olub və kafedralın sökülməsi planını alt-üst edib. Hətta kafedralın təmir olunmasında böyük rol oynayıb. Əsərin populyarlığı kilsəyə ictimai marağı xeyli artırmış olub. Roman 1831-ci ildə çap edildikdən sonra gözlənilən nəticəni verib və kafedral layiq olduğu dəyəri görüb. Kitab işıq üzü görəndən 10 il sonra, 1841-ci ildə Fransa, Eugène Viollet-le-Duc və Jean-Baptiste Lassus adlı iki memara Notre-Dame kilsəsinin bərpasını tapşırıb. Görülən işlər siyahısına daş üzlüyüynün təzələnməsi, heykəllərin bərpası, binanın içərisində köməkçi otaqların bərpası, pəncərə şüşələrinin təzələnməsi, binanın arxitekturasına qarqoylların əlavə edilməsi əlavə olunub. Bütün bu işlərin görülməsinə 23 il vaxt sərf olunub.

Romanda çoxdan unudulmuş dövrün tarixi təsviri ilə yanaşı sadə insanın günlük yaşamı və dəyərləri də canlandırılaraq kütləvi tarixi şüur, dünya və insan haqqındakı təsəvvürlərin spesifikası, insanların inam və ümidləri əks olunur. İnsanın azadfikirliyi və mənəvi müstəqilliyi konsepsiyası Fransadakı cari hadisələrlə əlaqələndirilir. Əsərdə dini inamın zəifləməsi, yüzillər boyu toxunulmaz olan ehkamlara qarşı şübhə, yeni təlimlərin bolluğu cəmiyyətin öz inkişafının son hədəfinə — demokratiyaya yaxınlaşmasına sübut kimi göstərilir. Təsvir olunan dövrün əlamətləri, romanın əsas qəhrəmanlarının — Esmeraldanın, Kvazimodonun və Klod Frollonun xarakterlərində və talelərində təcəssüm etdirilir. Romanın bütün əsas surətləri – Klod Frollo, Kvazimodo, Esmeralda, Feb, uydurma obrazlardır. Yalnız Pyer Qrenquar istisna təşkil edir və onun real tarixi prototipi vardır. Bu, XV əsrdə və XVI əsrin əvvəllərində Parisdə yaşamış şair və dramaturqdur. Romanda kral XI Lüdovikin və Burbon kardinalının da obrazları canlandırılır. Romanın süjeti hər hansı böyük tarixi hadisəyə əsaslanmır. Real faktlara gəldikdə isə yalnız Paris Notr-Dam kilsəsinin və orta əsrlər Parisinin ətraflı təsvirini göstərmək olar. Romanda topoqrafik təfsilatlar var. Bir tərəfdən Sena çayı ilə, digər tərəflərdən isə içərilərində V Karlın vəliəhdinin evi, şəhər bələdiyyəsi, kilsə, məhkəmə sarayı, edam və işgəncələr verilən yerlər olan binalarla əhatə olunmuş Qrev meydanı xüsusilə geniş və detallı təsvir olunur. Romanda bütün əsas qəhrəmanlar Qrev meydanında görüşürlər: burada kütlənin alqışladığı, Klodo Frollonun isə lənətlər yağdırdığı qaraçı qızı Esmeralda oynayıb-oxuyur, meydanın qaranlıq küncündəki miskin hücrədə dustaq qadın əzab çəkir, kütlənin arasında insanların etinasızlığından əziyyət çəkən şair Pyer Qrenquar dolaşır, onun yeməyə çörəyi, qalmağa yeri yoxdur. Burada, "təlxəklər kralı" Kvazimodonun gülünc tacqoyma mərasimi keçirilir. Sonra isə bu qəhrəmanın taleyinin kulminasiya nöqtəsini təşkil edən epizod – Esmeraldanın öz kuzəsindən ona su verməsi səhnəsi baş verir.

Əsərdə həmçinin kilsənin dağıdılması, xəzinəsinin talanması, pəncərələrinin qırılması və baş yepiskopların öldürülməsi məsələlərinə xüsusi diqqət çəkilir.

Filmlər

Filmin adı	İstehsal tarixi	Rejissor(lar)	İstehsalçı	Dili	Vaxtı	Büdcəsi	Gəliri	Film haqqında
Esmeralda	1905	Alis Qi-Blaşe, Victorin-Hippolyte Jasset	Fransa	Səssiz	10 dəqiqə	-	-	Əsərə uyğunlaşdırılan ilk ekran işidir.
Notr-Damlı Qozbel	1911, Dekabr	Albert Capellani	Fransa, Pathé Frères   ABŞ, General Film Company	Səssiz	36 dəqiqə	-	-
Parisin Sevgilisi	1917, 22 Yanvar	J. Qordon Edvards	ABŞ	Səssiz	-	-	-
Esmeralda	1922	Edvin J. Kollins	Birləşmiş Krallıq, Universal Pictures	Səssiz	13 dəqiqə	-	-
Notr-Damlı Qozbel	1923, 2 Sentyabr	Uallace Uorsley	ABŞ, Universal Pictures	Səssiz	102 dəqiqə	$1,250,000	$3,500,000
Notr-Damlı Qozbel	1939, 29 Dekabr	Uilliam Dieterle	ABŞ, RKO Radio Pictures	İngiliscə	116 dəqiqə	$1,826,000	$3,155,000	Əsərə uyğunlaşdırılan ilk səsli filmdir.
Notr-Damlı Qozbel	1956, 23 Noyabr	Jean Delannoy	Fransa/  İtaliya, Paris Film Productions	Fransızca	115 dəqiqə	$1,000,0000	$2,250,000
Notr-Damlı Qozbel	1986, 27 Avqust	-	Avstraliya/  ABŞ   ABŞ, Image Entertainment   Birləşmiş Krallıq, The Rank Organisation	İngiliscə Fransızca İspanca	52 dəqiqə	-	-	İlk animasiya filmidir.
Notrdam kilsəsinin qozbeli	1996, 21 İyun	Qari Trousdale, Kirk Uise	ABŞ, Walt Disney Pictures	İngiliscə	91 dəqiqə	$100,138,851	$325,338,851	Animasiya filmidir.
Qozbelin Sirri	-	-	-	-	-	-	-	Animasiya filmidir.
Parisli Qozbel	1999	Patrik Timsit	Fransa	Fransızca	100 dəqiqə	$11,000,000	$12,800,000	Komediya filmidir.

Teleseriallar

Serialın adı	Yayım tarixi	Rejissor(lar)	İstehsalçı ölkə	Dili	Sezon sayı	Seriya sayı	Baş rollarda
Notr-Damlı Qozbel	08.03.1966–16.04.1966	Vincent Tilsley	Birləşmiş Krallıq	İngiliscə	1	7	Peter Woodthorpe — Kvazimodo Gay Hamilton — Esmeralda
Notr-Damlı Qozbel	18.07.1977-?	Alan Cooke	Birləşmiş Krallıq	İngiliscə	?	?	Kenneth Haigh — Klaud Frollo Uarren Klark — Kvazimodo Mişelle Neuell — Esmeralda
Kvazimodonun Sehrli Macəraları	1996–1997	?	Kanada   Fransa	İngiliscə Fransızca	1	26	-

Videooyun

• Qozbel — 1983-cü ildə Century Electronics tərəfindən yaradılan videooyun. Oyunda əsas personajlar, Kvazimodo və Esmeraldadadır.

• Viktor Hüqo
• Paris Notr-Dam kilsəsi
• Esmeralda (personaj)
• Kvazimodo